Aan de overkant waren een stel bouwvakkers aan het werk. Ze hadden een flinke boombox bij zich, die de straat vulde met junglemuziek. Onze hoogbejaarde overbuurvrouw vroeg aan de mannen of het wat zachter kon, maar zij negeerden haar. Een uur later vroeg zij het opnieuw. ‘Mijn man is ziek, weet u, hij heeft zijn rust nodig…’ De mannen haalden hun schouders op, de junglemuziek ging door. Vanachter het raam van mijn werkkamer sloeg ik het tafereel gade. Moest ik iets doen? Ik was net Buitenhof aan het terugkijken. Een gesprek met Rutger Bregman, die een boek heeft geschreven over ‘morele ambitie’. De ‘elite’ heeft te weinig morele ambitie, meent hij. Al die bevoorrechte multivinkers vínden wel van alles, maar zetten die opinies nooit om in daden.

Verrek, Bregman heeft gelijk, dacht ik. Morele ambitie, dat is het, dáár komt het op aan! Ook hier! Ik ben naar buiten gelopen en heb die bouwvakkers even kennis laten maken met de honkbalknuppel die wij in de gangkast bewaren. Het was een heerlijk gevoel, mijn borst zwol van trots en voldoening. Deze misstand was beëindigd dankzij mijn Morele Ambitie. Rutger, bedankt!

Wat ik miste in het Buitenhof-interview was de kanttekening dat je wel bereid moet zijn een prijs voor je morele ambitie te betalen. In de straat klinkt inmiddels opnieuw junglemuziek, terwijl onze auto geen buitenspiegels meer heeft en aan alle kanten gedeukt is. Na mijn actie bleken die bouwvakkers namelijk óók over morele ambitie te beschikken, en ja, ze zíjn nu eenmaal met meer. En sterker.

Ik begon dus te twijfelen aan dit idee van Rutger Bregman. Hij heeft de sleutel tot een betere wereld gevonden, claimt hij, maar had ik die dan misschien verkeerd toegepast? Wat bedoelde hij eigenlijk precies?

Bregman lijkt zich niet te realiseren dat ‘morele ambitie’ evengoed tot verschrikkingen kan leiden. Willem Drees en de AOW: morele ambitie, een betere wereld. Jozef Stalins Grote Zuivering: morele ambitie, ontelbare slachtoffers.

‘Moraliteit’ kun je op twee manieren definiëren: descriptief en normatief, beschrijvend en voorschrijvend. Hoe mensen in de praktijk onderscheid maken tussen goed en kwaad, en hoe zij dat zouden moeten doen. Wat ik deed met die honkbalknuppel was het eerste. Hoe die bouwvakkers reageerden ook. Het gevolg was niet een betere wereld, maar oorlog. Als Bregman zegt dat wij meer ‘morele ambitie’ moeten tonen, bedoelt hij denk ik dat tweede: wij moeten niet meer ambitie tonen voor ónze moraal, maar voor de zíjne.

Bregman lijkt zich niet te realiseren dat ‘morele ambitie’ evengoed tot verschrikkingen kan leiden. Het Kinderwetje van Van Houten: morele ambitie. Willem Drees en de AOW: morele ambitie. Mao’s Culturele Revolutie: morele ambitie. Trumps bestorming van het Capitool: morele ambitie. Poetins inval in Oekraïne: morele ambitie. Vijf mannen, vijf morele ambities, vijf zeer verschillende resultaten.

Zelfs wanneer in werkelijkheid alleen maar zelfzuchtige drijfveren in het spel zijn, is het niet zo moeilijk om die te verbergen achter een moreel motief, en dat gebeurt ook meestal. De handelaren die in de zeventiende eeuw Afrikanen gevangen namen en als slaaf verhandelden, zeiden vast ook tegen zichzelf dat zij daarmee een hoger belang dienden. De welvaart der natie bijvoorbeeld, misschien zelfs de wil van God. En, met excuus voor de Godwin, Adolf Hitler claimde dat hij de wereld een dienst bewees door haar van het Joodse volk te bevrijden.

Hoe komt het dat dit idee van Rutger Bregman toch serieus wordt genomen? Ik vermoed vanwege die wisseltruc: Bregman suggereert dat hij het over een universele waarde heeft, ‘moraliteit’, maar in werkelijkheid heeft hij het over idealen. Maar hij weet dat wanneer je over idealen begint, je meteen in een discussie zit over de merites van die idealen. ‘Tja, Rutger, dat is jouw ideaal, maar ik heb weer heel andere idealen.’ Door in plaats daarvan over ‘moraal’ te spreken moffelt Bregman dat probleem weg. ‘Moraal’ is voor veel mensen iets universeels, synoniem met ‘fatsoen’ en ‘integriteit’. De wereld gaat aan geloofsijver ten onder, vinden veel mensen, en met reden, maar wie is er tegen ‘meer moraal’? Van ‘moraal’ kun je nooit genoeg hebben, toch?

Bregman vraagt van ons meer ambitie voor idealen. Maar idealen roepen discussie op. Dat moffelt hij weg door over ‘moraal’ te spreken, wat voor veel mensen synoniem is met ‘fatsoen’ en ‘integriteit’.

Als je een betere wereld wilt en je hebt geld over, zegt Bregman in Buitenhof, moet je granaten kopen voor Oekraïne. Oekraïne staat voor vrijheid, Poetin staat voor onderdrukking, de strijd tegen Poetin is ‘moreel juist’, dus: op naar de granaatshop. Serieus? We schuiven de grondwet even terzijde, het strafrecht, de wapenwetgeving, het geweldsmonopolie van de overheid, de Geneefse conventie, het handvest van de NAVO, enfin, zo’n beetje alles wat rechtsgeleerden de afgelopen duizend jaar bedacht hebben stoppen we in de allesbrander (als het mag van Bregman) en we gaan als multivinkers voor warlordje spelen. Heeee-haw!

Uiteraard zijn er nog andere morele ambities die met wat spaargeld gerealiseerd kunnen worden. Koop een trekker voor een boze boer, ik noem maar iets. Of landmijnen om Extinction Rebellion af te schrikken. Wat? Dat is de verkéérde morele ambitie? Says who? Says Rutger Bregman, de leidende intellectueel van de Millennial-generatie. Eerst hield hij ons voor dat de meeste mensen deugen, ondanks het onmetelijke leed dat zij elkaar aandoen met hun ‘morele ambities’, en juist die mentaliteit stelt hij ons nu ten voorbeeld voor het verbeteren van de wereld. Het is fascinerend hoe je met zulk slordig denkwerk zoveel lezers kunt bereiken.

Het dreunt nog steeds van de junglemuziek in de straat. Maar goed, het kan natuurlijk dat het te weínig was. Ik had misschien nóg ambitieuzer moeten zijn, moreel gezien. Op het Dark Web heb ik nu een vlammenwerper besteld. De prijs viel me nog mee.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.