Het zou een mirakel zijn als Derk Sauer en ik elkaar niet kenden. Veertig jaar in de Nederlandse tijdschriftjournalistiek alleen is al een garantie voor het kruisen der paden, laat staan als je ook nog andere zaken gemeen hebt, zoals een verleden in het scholierenactivisme, een actieve sympathie voor de SP en misschien ook een zekere hang naar avontuur. Wat dat laatste betreft moet ik in hem mijn meerdere erkennen. Samen staken wij ooit per zeilboot de Atlantische Oceaan over. Als ik een label aan dat avontuur moest hangen zou het een ‘L’ zijn, ik schat dat hij voor ‘M’ zou kiezen. Ik heb tijdens de Irak-Iranoorlog onder een valse identiteit door de Arabische wereld gereisd, maar ik heb nooit in een lift gestaan met naast mij, opgerold in een vloerkleed, het lijk van een onverwacht overleden collega.

Maar de afspraak met de redactie van HP/De Tijd is nu eenmaal dat ik alle Zomergasten van dit seizoen bespreek, inclusief deze dus, van een persoonlijke vriend. Gelukkig ben ik niet de enige commentator die het een geslaagde avond vond, zie de vrijwel unaniem lovende recensies. Het kon ook eigenlijk niet mislukken. Een intelligente, welbespraakte gast, een rijk en avontuurlijk leven in een voormalige supermacht die onverwacht tegen ‘ons’ ten oorlog trok, zodat hij en zijn gezin moesten repatriëren, met medeneming van een complete online nieuwsredactie.

Een oorlog die nóg gedetailleerder geregistreerd wordt dan alle voorgaande, zoals zijn eerste fragment direct illustreerde, een compilatie van de videocontent uit de telefoon van een Russische dienstplichtig soldaat, krijgsgevangen in Oekraïne. Een zorgeloos tienerleven met veel gekkigheid en plezier verandert in een week tijd in een hel. Zijn patrouille wordt getroffen door een raketaanval. ‘Farsh’, mompelt hij, omringd door de stoffelijke resten van zijn maten. ‘Gehakt’.

Meer dan een duiding van dit fragment wilde Janine Abbring van Sauer vooral horen of het wel ethisch was om het te laten zien, terwijl het toch de VPRO was die besloot het uit te zenden. Een Zomergast stelt voor, de eindredacteur besluit.

Dit patroon herhaalde zich. Sauer moest ook nauwgezet verantwoording afleggen over zijn betrokkenheid bij een wapentransport in Belfast vijftig jaar geleden, over zijn relatie met de Russische tycoon Chodorkovski en over het besluit van zijn zoon Tom om met Ruud Gullit voor de voetbalclub van de Tsjetsjeense president Kadyrov te gaan werken.

Voor rechts is de heiligheidseis een manier om linkse idealisten in diskrediet te brengen, voor links dient hij vooral als alibi om met correcte opinies en schone handen aan de kant te blijven staan

De afgelopen twee weken merkte ik hier op dat iets meer journalistieke assertiviteit Zomergasten geen kwaad zou doen. Abbring vroeg niet door hoe dat nu precies ging met Humerto Tan bij RTL en Sandra Phlippen werd nauwelijks bevraagd op het recente verleden van ABN/AMRO en de niet altijd even heilzame rol van het bankwezen in de wereldeconomie. Waarom sprak zij Sauer dan wel herhaaldelijk aan op diens keuzes? Het is een bekend verschijnsel, dat dankzij Katinka Polderman sinds kort ook een naam heeft: de heiligheidseis (ik schreef er een column over). Wie uit naam van bepaalde idealen opereert wordt harder afgerekend op een minieme inconsistentie dan wie geen boodschap heeft aan idealen, maar ook niets ’pretendeert’. Je kunt beter inconsequent het goede doen dan consequent het verkeerde, lijkt mij, maar volgens de medialogica is het omgekeerd. Eet zoveel vlees als je wilt, maar o wee als je met een broodje ham betrapt wordt terwijl je ooit beweerd hebt vegetariër te zijn. Greta Thunberg op een vliegtuigtrap? De tabloids gaan kwijlend uit hun dak. Niets zo makkelijk aantoonbaar als ‘hypocrisie’.

Twee oude hippies genaamd Ben en Jerry begonnen in de jaren negentig een ijsfabriekje in Vermont, dat zoveel mogelijk mens- en milieuvriendelijk produceerde. Sociale arbeidsvoorwaarden, biologische ingrediënten en een deel van de winst ging naar goede doelen. Het gevolg: dat de pers met een permanente erectie achter ze aanliep. Stop de persen: niet álle macadamianoten in het ijs van Ben & Jerry’s hebben een eco-keurmerk! Een lelijke inconsistentie! Over de mega-ijsfabrieken van Unilever en Nestlé lees je nooit iets.
Voor links dient de heiligheidseis vooral als virtue signalling. Als alibi om met correcte opinies en schone handen aan de kant te blijven staan. Maar er is ook zoiets als vice signalling: het aanwijzen van de morele zwakheid van de tegenstaner. Zo gebruikt rechts hem om linkse idealisten in diskrediet te brengen. De reactionaire pestkop Piers Morgen zal nooit een klimaatactivist interviewen zonder fijntjes te informeren of ze misschien per auto naar de studio zijn gekomen. Ooooh, inconsequent!

Al die vragen zijn Sauer al honderd keer gesteld, dus hij werd er niet warm of koud van. Toch was het jammer dat het gesprek zo liep, want het verhinderde hem om echt goed in zijn spel te komen. Om zijn fragmenten nog wat dieper te duiden, meer verbindingen te leggen en het tableau scherper in te kleuren. Om te doen waar Zomergasten voor bedacht is.

Dan had de 9 die deze aflevering verdiende een 10 kunnen zijn.