Op maandagochtend stond een geweldige foto van Wopke Hoekstra in het Algemeen Dagblad. Hij is genomen op het Binnenhof, het vertrouwde decor van die saaie, sobere muren van bruine baksteen, en eiken deuren en kozijnen, leistenen architraven en groenkoperen lantaarns. We zien het jaar in jaar uit, dag in dag uit, niets verandert er, behalve het uur, de dag, het seizoen. Dit is de tijd van de vakantiegangers, dagjesmensen en schoolklasjes die er in bonte, blote zomerdracht, likkend aan een ijsje, rondhangen in afwachting van een bekendheid. In een formatiejaar zijn er extra dranghekken, is er meer pers op de been, ook in zomertenue. Dan verschijnt Wopke Hoekstra. Hij loopt van of naar een gesprek met informateur Hamer. De zon schijnt, het dagjesvolk staat achter de dranghekken en kijkt toe, kinderen in shorts, een cameraman in hemdsmouwen, een vrouw in een zomerjurk. En net als die muren, kozijnen en architraven ziet Wopke Hoekstra er uit zoals altijd. Hij zou uit elke andere willekeurige Binnenhof-foto kunnen zijn geknipt. Donkerblauw pak, lichtblauw overhemd, middelblauwe das, zwarte schoenen, zwarte tas. Met grote passen, zijn rug kaarsrecht en zijn blik strak vooruit, loopt hij over het Binnenhof. Zijn linkervuist omklemt het hengsel van zijn tas. Hij ziet eruit als een man die ’s avonds na het werk in een kast gaat staan en er ’s ochtends weer uitstapt, opgeladen voor de volgende werkdag. Misschien stoft iemand hem af en toe af, maar meer onderhoud vraagt hij niet. Als er een paaltje zijn weg komt stopt hij, zwenkt 22,5 graden en loopt verder.

Hoekstra ziet eruit als een man die ’s avonds na het werk in een kast gaat staan en er ’s ochtends weer uitstapt, opgeladen voor de volgende werkdag

De laatste CDA-politicus die meer was dan een rayonhoofd van de Rotary was Jan Peter Balkenende, een geëngageerde wetenschapper die de voorzittershamer in handen gedrukt kreeg en er mee bleef zitten toen de muziek stopte. Hij had sociaal-christelijke ideeën en sprak over waarden en normen. Hij werd opgevolgd door Maxime Verhagen. Die hield in 2011 zijn ‘bergrede’, de toespraak waarin een CDA-leider zijn visie ontvouwt. Het was een deprimerende verzameling dooddoeners, open deuren, stoplappen en nonsequiturs. Een halfhartige poging om populistisch rechts te paaien met gratuite islamkritiek en neonationalistische kitsch, zoals het voorstel om op scholen ’s ochtends het Wilhelmus te zingen. Vervolgens sloot hij een coalitie met de PVV. Dat werd een debacle en Verhagen wist niet hoe snel hij moest doorschuiven naar het klassieke eindstation voor CDA-coryfeeen: een verzameling goedbetaalde functies bij iets met ‘branche’ of ‘koepel’ of een ander eufemisme voor ‘lobby’. Het partijvoorzitterschap wordt intussen bekleed door Marnix van Rij, laatst door de anders zo gematigde Martin Sommer van de Volkskrant compact getypeerd als ‘een hol vat’. Van denkers als Herman Wijffels, Ernst Hirsch Ballin of zelfs Piet Hein Donner wordt al jaren niets meer vernomen. Balkenende maakte een zachte landing op de loonlijst van Ernst & Young. 

Het is alsof alle principes en idealen die het CDA verzaakte, zich samenbalden in het onkreukbare Kamerlid Pieter Omtzigt, die bij zijn eenzame gang langs de Via Dolorosa zoveel aanhang op de been wist te brengen dat hij in zijn eentje een kwart van alle CDA-stemmen kreeg, zodat de partijtop toch ‘iets met hem moest’. Een functie elders? 

Inmiddels wordt steeds meer bekend over hoe het hem verging op zijn kruisweg. Bij een schimmig verlopen lijsttrekkersverkiezing verloor hij nipt van Hugo de Jonge, de favoriet van de partijtop, en kreeg een bijrol als levend souvenir. Plus, ooit, beloofd, de opvolging van De Jonge.

De fondsenwerving is bij het CDA in handen van de vermogende Hans van der Wind. Je zou hem de Sywert van Lienden van de schoolboeken kunnen noemen. Hij werd rijk als eigenaar van boekhandel Van Dijk, die dankzij de Wet Gratis Schoolboeken (2008), een initiatief van het CDA, heer en meester werd op de Nederlandse schoolboekenmarkt, de prijzen verhoogde, de kwaliteit verlaagde en zo plukrijp gemaakt werd voor een educatieve multinational, die er in 2016 driehonderd miljoen euro voor neertelde. Zo vloeide de opbrengst van een monopolie dat het CDA creëerde, via het chequeboekje van Van der Wind terug in de partijkas.

De verkiezing van De Jonge en het gedoe rond Omtzigt kwam het donatiesaldo van de partij niet ten goede, constateerde Van der Wind zorgelijk, en hij loofde 1,2 miljoen euro uit voor het lozen van De Jonge, het passeren van Omtzigt en de installatie van de knappe, bedrijfsvriendelijke opwindmanager in het donkerblauwe pak. Het partijprogramma werd naar rechts geschreven door de taalvaardige Ben Knapen, geassisteerd door een fris, jong talent vol sociaal-christelijke ideeën, de echte Sywert. Van der Wind bracht nog een paar andere diepgezakte donateurs binnen en er werd een campagne opgetuigd om de droomkandidaat eens even aan de man brengen (maar vooral ook: de vrouw). Hoekstra verloor negen zetels, Omtizgt won er vijf. Negatief saldo: vier.

Loyaliteit is mooi, maar er is een punt waar het overgaat in masochisme

Wat vooral verbaast is dat Omtzigt na dat naakte verraad niet direct zijn partijlidmaatschap opzegde. Loyaliteit is mooi, maar er is een punt waar het overgaat in masochisme. Inmiddels is hij zelf ook tot die conclusie gekomen.  Achter de schermen wordt op dit moment uit alle macht geprobeerd om zijn sympathisanten binnenboord te houden, maar daar zijn Omtzigtiaanse consessies voor nodig, en die heeft Hoekstra niet in de aanbieding, want hij tekende juist voor een anti-Omtzigt-agenda. Omtzigt is een waarheidszoeker, Hoekstra is een wheeler dealer. Omtzigt staat voor transparantie en integriteit, Hoekstra hielp de Toeslagenaffaire in de doofpot stoppen. Omtzigt werd genaaid door de CDA-top, Hoekstra profiteerde. Hij is de anti-Omtzigt.

Ik ben geen groot bewonderaar van Hugo de Jonge. Hij is te ijdel, te graag te lang aan het woord en een erg begaafde manager heeft hij zich tijdens de pandemie ook niet getoond. Maar hij heeft wel een soort frisse, nuchtere, deugdzaamheid. Je bent bereid om aan te nemen dat bij hem in elk geval een begin aanwezig is van een idee waar een christendemocratische partij anno 2021 voor zou kunnen staan. En dat hij, als ze hem de kans gaven, ook een manier kan vinden om dat over te brengen. Hoekstra en De Jonge zitten allebei elke zondag in de kerk, daarin verschillen zij niet, maar De Jonge staat geestdriftig te zingen terwijl Hoekstra zit te appen. 

Spiritualiteit en religie staan weer in de belangstelling de laatste tijd. Zingeving, gemeenschapszin, saamhorigheid, er is grote behoefte aan bij jonge mensen, die aan het kortste eind trekken van het economisme, dat de mens en de aarde leegzuigt. Maar behalve het inhuren van Sywert, wiens morele kompas óók bij de lommerd bleek te liggen, heeft het CDA er niets mee gedaan. En de enige prominent die zoiets zou hebben kunnen doen, werd naar Golgotha gestuurd.

Het CDA is een Nederlands kerkgebouw geworden. Je ziet ze nog wel staan, aan dorpspleinen, in stadscentra, langs de weg: markante gebouwen vaak, met bezieling gebouwd en met toewijding gebruikt. Maar ze zijn op slot, het licht is uit en het onkruid woekert rond de ingang. Het is er stil, leeg en donker.