De oorlog van twee biljoen
De VS en zijn partners, waaronder Nederland, trekken zich na twintig jaar terug uit Afghanistan. De missie lijkt te zijn mislukt: het land werd niet daadwerkelijk bevrijd van de Taliban. Hoe nu verder? En hoe zouden de nabestaanden van de Nederlandse doden die er vielen op de voorgenomen aftocht hebben gereageerd?
2500 doden
Het bericht over de retirade raakte aanvankelijk wat ondergesneeuwd door alle corona-gelazer, maar dat maakte de impact er niet minder treurig om. Twintig jaar duurde de ‘eindeloze oorlog’ in Afghanistan. Dat aantal kwam als een schokje, want dat we al zo lang in dat betreurenswaardige land zaten, drong haast niet meer tot me door. Zo lang ook hadden we dus geprobeerd Afghanistan te vormen naar onze inzichten. Maar het was genoeg geweest, oordeelde de nieuwe president Joe Biden. Na vier voorgangers wilde hij niet de vijfde worden die ermee te maken kreeg. Afghanistan was te duur, politiek te ingewikkeld en de oplossing uitzichtloos. De Amerikanen investeerden ruim twee biljoen dollar. Bijna 2500 Amerikaanse soldaten lieten er het leven, ruim 20.000 raakten er gewond. In hun kielzog blazen ook de andere NAVO-troepen, waaronder de Nederlandse, de aftocht, met in totaal zo’n 7500 man. In de Kamer werd daar door sommigen schamper over gedaan. Nederland was het ‘schoothondje van de VS’ (Denk), de ‘vazal van de VS’ (SP), maar daarmee zeiden zij niks nieuws.
Biden beloofde dat hij de Afghaanse regering diplomatiek blijft steunen. Ongetwijfeld zal hij voorts scherp in de gaten houden of er geen nieuwe antiwesterse terreurorganisaties ontstaan, of oude bewegingen weer opbloeien. Maar dat was het dan. Per 11 september aanstaande, op de twintigste verjaardag van de aanslagen in de VS, die de directe aanleiding vormden voor de invasie, is het: so long, Afghanistan.
Ongewisse uitkomst
De vraag was of Biden niet langer in Afghanistan moet blijven, bijvoorbeeld tot de
Taliban overeenstemming bereikten met de regering in Kabul. De vredesbesprekingen zijn in volle gang, maar de uitkomst was al ongewis en zal alleen maar ongewisser raken als er straks geen NAVO-troepen meer zijn om de druk erop te houden. Worden Taliban en regering het niet eens, dan bestaat de vrees bij de Amerikaanse geheime diensten dat de Taliban weer de baas worden en Afghanistan het zoveelste droevige hoofdstuk uit haar geschiedenis gaat schrijven.
In die twintig jaar lieten vijfentwintig Nederlandse militairen het leven. Vijfentwintig te veel, zeker voor wat in Nederlandse optiek altijd een opbouwmissie moest zijn (verbeeld in de zogeheten ‘Dutch Approach’ waarbij op de ‘hearts and minds’ van de lokale bevolking werd ingezet), en niet een vechtmissie, die het later meer en meer werd. Ik dacht aan hun families, hoe zij het bericht over die terugtrekking beleefd moeten hebben. Natuurlijk, hun zoon, broer of vader was beroepsmilitair, kon uitgezonden worden naar oorden waar niemand van had gehoord, waar ze groot gevaar liepen. Toch zullen zij zich ook nu weer de vraag stellen: voor welke zaak moest hij sterven?
De tekst gaat onder de foto verder.
Ik stel me voor dat nabestaanden enige troost putten uit het idee dat zij ooit terug zouden keren naar Afghanistan, naar de plek waar hun dierbare om het leven was gekomen. Ze zouden er bloemen leggen, een kruisje slaan en vervolgens om zich heen kijken en vaststellen dat het goed ging met Afghanistan. De economie groeide, er was haast geen armoede meer, meisjes gingen naar school, de wegen werden steeds beter, overal werd gebouwd aan een nieuw, vrij land. De dood van hun dierbare had, direct of indirect, in elk geval dit opgeleverd, iets waardevols waar op den duur zelfs mee te leven viel.
Maar met het vertrek van de Amerikanen en hun partners resteert nog slechts onzekerheid over de afloop. De hoop op zo’n troostreisje lijkt daarmee voorlopig te zijn vervlogen. De nabestaanden zullen op een andere manier moeten proberen betekenis aan het verlies te geven.
Het offer
Ik dacht ook aan de verschillende ministers van Defensie uit die twee decennia. De Grave, Korthals, Kamp, Van Middelkoop, Hillen, Hennis, Bijleveld. Hun foto’s prijken te midden van voorgangers in de gangen van het ministerie van Defensie. De ex-ministers doen allang weer wat anders, in en buiten de politiek. Of ze zijn met pensioen. Ik dacht aan Jan Peter Balkenende, wiens vierde kabinet in 2010 struikelde over de vraag of de Nederlandse missie in Uruzgan verlengd moest worden. Nee, zei coalitiepartner PvdA, verwijzend naar een eerdere afspraak om tot uiterlijk eind 2010 te blijven. Het CDA zei ja noch nee. Minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen zou, zonder dat de PvdA-ministers het wisten, de NAVO hebben gevraagd om een officieel verzoek aan Nederland om de missie te verlengen. Aldus dacht men de besluitvorming via de achterdeur te regelen. Tussen CDA en PvdA kwam het daarna niet meer goed. Na Uruzgan volgden onder meer een politietrainingsmissie in Kunduz, vlogen Nederlandse F-16’s boven Irak, waren er patrouilles in de Sahel en lag er een marineschip in de Straat van Hormuz.
Hoe lazen die bewindslieden de berichten over de terugtrekking? Al dat geld, al die doden, al die hoop dat Afghanistan ooit een oase zou worden. Het lijkt erop dat het allemaal voor niets is geweest. Dat is de politici uiteraard niet aan te rekenen – er lagen altijd democratische besluiten ten grondslag aan onze inzet –, maar ik zou er slecht van slapen, denk ik.
De vergelijking met Vietnam werd gemaakt. De Amerikanen probeerden dat Indochinese land ook van begin jaren zestig tot 1975 te vrijwaren van Sovjet-invloed. Als Vietnam in communistische handen viel, dan volgde de rest van de regio, aldus luidde de toen gangbare dominotheorie. De Amerikanen bonden de strijd aan met nationalistische bewegingen, die zich gesteund wisten door de Sovjets, en verloren in nog geen vijftien jaar – beduidend korter dan de Afghanistan-missie – bijna zestigduizend soldaten (inclusief vermisten). In 1975 dropen de Amerikanen af, maar nog geen twintig jaar later herstelde president Clinton de diplomatieke betrekkingen. Sinds enkele jaren groeit de Vietnamese economie als een tierelier en is het land door allerlei hervormingen steeds meer bij de internationale diplomatie en de wereldeconomie betrokken (in 2007 trad Vietnam toe tot de Wereldhandelsorganisatie).
Wie weet staat Afghanistan iets vergelijkbaars te wachten. Komt het zaadje van democratie, ooit door westerse troepen over de Afghaanse bergvlakten uitgestrooid, pas tot wasdom als die Grote Bemoeials zijn opgerot. Dan zou met terugwerkende kracht niet alles tevergeefs zijn geweest, ook niet voor ónze jongens die in Afghanistan hun grootste offer brachten.
