Kun je in Nederland nog iets positiefs zeggen over Shell, zonder onmiddellijk te worden gelyncht?  

Martin Sommer probeerde nog een half jaar geleden in de Volkskrant iets af te dingen op het succes van Milieudefensie, nadat deze organisatie bij de Nederlandse rechter een proces tegen Shell had gewonnen. Ook publiceerde hij een interview met Shell-baas Ben van Beurden, die zijn verontwaardiging uitsprak over het feit dat Shell door Milieudefensie was omschreven als een criminele organisatie. Meteen klommen persvoorlichters van de klimaatbeweging in de pen en eisten van Sommers hoofdredacteur evenveel ruimte om hun standpunt uiteen te zetten, plus een rectificatie aangaande de kwalificatie “criminele organisatie”. 

Zoiets zegt iets over de macht die dat soort mensen zichzelf toedenken – én ook iets over hun brutaliteit.

Dat paginagrote tegenstuk kwam er niet. Wel een rectificatie, in die zin dat droogjes werd opgemerkt dat Donald Pols, de baas van Milieudefensie, in het radioprogramma Vroege Vogels wel degelijk de olie-industrie had vergeleken met The Hells Angels, een motorclub die toen net vanwege het criminele karakter was verboden. 

Sommer had in zijn wekelijks commentaar ook gewezen op een paar eigenaardigheden in de uitspraak van het Hof. Dat Shell nog onvoldoende voldeed aan CO2-reductie zou in strijd zijn met de mensenrechten. Goed bedacht, maar zo kun je mensenrechten overal voor gebruiken. Verder werd de staat qua leefomgeving verantwoordelijk geacht voor het welzijn van zijn burgers, dus hallo, daar in Den Haag: schiet een beetje op met al die klimaatmaatregelen. Maar is het aan de rechter, of aan het parlement om zulke maatregelen af te dwingen? 

Onaangename opmerkingen en vragen. 

Eigenlijk is de Postcode Loterij een zeer dubieuze instelling waar een fatsoenlijk mens geen zaken mee kan doen

Ook wees Sommer erop dat de milieuclub van Donald Pols voor een belangrijk deel wordt gefinancierd door de Postcode Loterij, een organisatie die als kapitalistische winstmachine niet veel voor onderdoet Shell, maar die veilig kan opereren vanachter een façade van goede doelen. Eigenlijk is de Postcode Loterij een zeer dubieuze instelling waar een fatsoenlijk mens geen zaken mee kan doen – dat zegt Sommer overigens niet, dat zeg ik.

Die motorclub-rectificatie kwam in mijn herinnering, toen ik zag dat demonstranten in Amsterdam voor het gebouw van het Algemeen Pensioen Fonds stonden te juichen en te springen, omdat het ABP besloten had zich terug te trekken uit de sector van de fossiele brandstof. De champagne ging nog net niet rond, maar voor de rest was het één groot feest. 

Vorig jaar nog was het ABP een van de grootste beleggers in olie- en gasaandelen, maar het inzicht dat de wereld moet worden gered, was uiteindelijk ook tot de directie doorgedrongen. Dat betekent een radicale koerswijziging richting alles wat groen is. De vijftien miljard aandelen in Shell en navenante bedrijven zullen binnen twee jaar door het ABP van de hand worden gedaan – ik voorspel met dikke winst.

Lang geleden, zijn roman Rituelen was zojuist uitgekomen, interviewde ik Cees Nooteboom voor Vrij Nederland. Het was een andere tijd – politici als Wilders en Baudet bestonden nog niet – maar desondanks vroeg ik aan globetrotter Nooteboom waarom Nederlanders altijd zo laatdunkend spreken over hun eigen land. “Ja”, zei Nooteboom, “in het buitenland wordt altijd hoog opgekeken tegen zo’n bedrijf als Shell, maar in Nederland zelf wordt Shell gezien als de vijand, terwijl wij voor een belangrijk deel van onze welvaart toch aan Shell te danken hebben”. 

Ik bezat toen nog helemaal geen aandelen, geen huis en geen vermogen, maar een wereld ging voor me open. Historisch bezien is het ongetwijfeld waar dat Shell tot op de dag van vandaag een belangrijk aandeel heeft in onze welvaart. Je hoeft maar langs Pernis te rijden, om te zien welke machinerie Shell daar heeft neergezet. Je kunt er donder op zeggen: vallen de raffinaderijen in Pernis stil, dan valt heel Nederland stil, met nog een deel van Europa erbij.

Ik ben geen ontkenner van klimaatveranderingen en ik kan mij voorstellen dat er bij het ABP wordt nagedacht over de aandelenportefeuille, maar het bij het vuilnis zetten van Shell geeft toch het gevoel dat degene die decennia lang voor het inkomen van een gezin heeft gezorgd, ineens het huis wordt uitgeschopt. 

Uiteraard is het succes van Shell niet denkbaar zonder kolonialisme en kapitalisme, maar niettemin is het indrukwekkend dat Dordtse Petroleum – later Koninklijke Olie – de globalisering heeft overleefd en is uitgegroeid tot een multinational, waarvan het logo overal ter wereld wordt herkend. Ik ben geen ontkenner van klimaatveranderingen en ik kan mij voorstellen dat er bij het ABP wordt nagedacht over de aandelenportefeuille, maar het bij het vuilnis zetten van Shell geeft toch het gevoel dat degene die decennia lang voor het inkomen van een gezin heeft gezorgd, ineens het huis wordt uitgeschopt. 

Het is maar Shell, de kapitalist met een hoge hoed, een dikke buik en een sigaar. Toch zou enige egards en dankbaarheid niet eens zo onredelijk zijn. 

Het afstoten van alle Shell-aandelen heeft verschillende nadelen, nog afgezien van de vraag of het klimaat er werkelijk mee geholpen is. Wie veel aandelen bezit, heeft macht binnen een bedrijf. Die macht had bij voorbeeld gebruikt kunnen worden inzake het Nigeria-schandaal. Waar was het ABP toen? Die macht had ook aangewend kunnen worden om Shell te dwingen tot een transitie op niet al te lange termijn naar meer duurzaamheid. Die macht wordt nu in één klap weggegeven, wat jammer is omdat Shell zal blijven bestaan zo lang fossiele brandstoffen worden gebruikt – en vast ook nog wel daarna.  Wie denkt in termen van “Shell op de knieën krijgen” doet mee aan de vernietiging van onze welvaart. Ik vermoed dat niet veel automobilisten aan de pomp daaraan mee willen doen. Zo’n rechtszaak tegen Shell wordt uiteindelijk  toch gevoerd over de hoofden van de consumenten heen.

Aan de zaak zit nog een ander, niet onbelangrijk aspect. De ABP is een fonds, dat is opgericht om gepensioneerden te voorzien van een gegarandeerd pensioen. In de ABP-portefeuille hebben aandelen-Shell het altijd goed gedaan. Het bedrijf maakte bijna altijd winst en baarde opzien toen het voor het eerst in de geschiedenis geen dividend uitbetaalde. Dat werd trouwens snel rechtgezet, want op Shell kunnen gepensioneerden altijd rekenen!

Of je dat een schandaal kunt noemen, weet ik niet, maar als ik een pensioentrekker was – helaas, ik ben freelancer – dan zou ik er toch niet helemaal gerust op zijn

Stel nu eens dat de ABP op haar weg naar vergroening minder succesvol zal zijn dan als het bij de Shell-aandelen was gebleven. Het kan honderden miljoenen schelen, zo’n berekening valt over een paar jaar al te maken. In dat geval benadeelt het ABP dus gepensioneerden, haar eigen leden voor wie het is opgericht. Of je dat een schandaal kunt noemen, weet ik niet, maar als ik een pensioentrekker was – helaas, ik ben freelancer – dan zou ik er toch niet helemaal gerust op zijn. 

Het uitkotsen van de Shell-aandelen was nog maar nauwelijks bekend of de investeerder Third Point van de Amerikaanse multimiljardair Daniel Loeb liet als grootaandeelhouder van Shell weten dat het bedrijf wat hem betreft maar beter kan worden opgesplitst. Volgens Peter de Waard in de Volkskrant is Loeb “een niets ontziende barbaar”. Nog onlangs voer Loeb met zijn jacht in de buurt van Belize een heel stuk koraalrif kapot, zoals valt te lezen in The Financial Times. 

Niettemin wensen wij het ABP veel succes toe met zijn nieuwe klimaatstrategie.