Boeken

“Ik lees op dit moment De MANIAC van de Chileense schrijver Benjamín Labatut, nadat ik al eerder Het blinde licht had gelezen. De MANIAC gaat deels over Paul Ehrenfest, hoogleraar natuurkunde in Leiden, die in de jaren dertig compleet doordraaide en zelfmoord pleegde, na eerst zijn vijftienjarige zoon neer te schieten. Uit eerder verstuurde brieven bleek hij de grip op de ontwikkelingen binnen de theoretische natuurkunde verloren te zijn – met name door de opkomst van kwantumfysica – en daardoor ook zijn grip op de wereld. Het blinde licht heeft in grote lijnen hetzelfde thema. Het is heel zeldzaam dat iemand de bètawetenschappen durft te fictionaliseren. In de bètawereld zijn mensen namelijk heel rechtlijnig: je moet bij de feiten blijven. Ik mag niet zeggen: de eerste beesten op aarde waren bacteriën, want de eerste beesten waren niet alleen bacteriën maar ook archaea. Dat zijn ook gewoon een soort bacteriën, maar goed: je moet heel exact zijn. Labatut heeft daar gelukkig maling aan. Ik heb het idee dat schrijvers, maar ook filmmakers, feiten steeds vaker verkiezen boven fictie. Oppenheimer bijvoorbeeld blijft ook heel dicht bij de realiteit. Dat is niet erg, maar het is niet per se nodig om een waarachtig verhaal te vertellen. Juist door een element van fictie toe te voegen kun je iets laten zien wat je anders niet ziet, maar wat net zo waar is als de feiten die worden gebracht.”

“In de boekenwereld is er nog steeds een duidelijk onderscheid tussen hoge literatuur en lage literatuur. Nabokov is hoog, Riley is laag, terwijl de boeken van laatstgenoemde gewoon hartstikke goed zijn. Riley is de bestverkochte schrijver van de laatste jaren, maar wordt door de literatuurkritiek volkomen genegeerd, zoals wel meer vrouwen die bestsellers schrijven. Tijdens het lezen van een boek van een vrouw betrap ik mezelf erop dat ik denk: ik hoop zo dat dit hoge literatuur is. Ik had dat heel erg bij de boeken van Elena Ferrante, dat later nota bene een pseudoniem van een mannelijke auteur bleek te zijn. De geniale vriendin bijvoorbeeld is bijna een soort meisjesroman, vrouwen onder elkaar, maar ik vind het zalig om te lezen. Als we willen dat meer mensen gaan lezen, dan moeten we dat verschil opheffen. Verder is het een feit dat mensen minder lezen dan vroeger. Dat heeft niet met de kwaliteit van de boeken te maken, maar met het feit dat er veel meer competitie is. Je kunt overal waar je bent een film of een serie kijken, muziek luisteren of een podcast opzetten, en dan reken ik het televisiekijken nog niet eens mee. Vind dan nog maar eens tijd om een boek open te slaan. Kijk, je kunt een boek lezen over Israël, maar je kunt er ook een podcast over luisteren. Het lezen en het kijken en luisteren vervangt elkaar deels, maar het overlapt elkaar ook. Dat mensen volgens onderzoek minder lezen, zoals jij zojuist opwierp, vind ik dus niet zo’n probleem.”

Kunst

“In de beeldende kunst ben ik de afgelopen tijd een aantal keer teleurgesteld, bijvoorbeeld bij… Ga ik dit zeggen? Nee, ik vind dat ik dat niet moet doen als politicus. Ja, een persoonlijke mening mag wel. Die heb ik ook gegeven. Maar publiekelijk inhoudelijk kritiek uiten op kunstenaars vind ik niet passen bij mijn mogelijk nieuwe functie. Ik wil daar echt afstand nemen van wat ik eerder schreef in mijn columns.

“Laat ik iets anders zeggen: ik kan heel erg genieten van de impressionisten, maar ook van de meer expressionistische schilderijen van Klimt en Schiele. Ik heb eens een fantastische duo-tentoonstelling gezien in het Leopold Museum in Wenen. Klimt is, net als Van Gogh, een kunstenaar die je terug moet claimen. De kus van Klimt en Zonnebloemen van Van Gogh zijn door hun commerciële succes bijna een cliché geworden. Je kunt geen souvenirwinkel voorbijlopen of je vindt wel een mok, t-shirt of kalender met een van deze schilderijen erop, maar daar moeten we ons niets van aantrekken. Ik heb zelf trouwens ook zo’n kalender met elke maand een andere Klimt. Klimt schilderde later in zijn carrière bijna uitsluitend vrouwen, maar ik vind zijn vroegere werk misschien nog wel mooier: die prachtige bomen en tuinen met al die intense kleuren. 

“Ik houd sowieso heel erg van tuinen. Tuinen kunnen troost bieden, net als schilderijen. Neem bijvoorbeeld de tuinen van Sissinghurst Castle in het graafschap Kent, in de jaren dertig aangelegd door Vita Sackville-West en haar man Harold Nicolson. Vita en Harold hielden allebei van hun eigen geslacht: hij, schrijver en diplomaat, had affaires met mannen en zij, schrijver en dichter, had affaires met vrouwen, waaronder Virginia Woolf. Toch waren ze getrouwd en hielden ze ontzettend veel van elkaar. Omdat hij vaak van huis was, schreven ze elkaar veel brieven, waarin het vaak over de tuinen ging. Zij schrijft dan bijvoorbeeld: ‘O, Harold, ik heb je uitgelachen toen je die tuin had aangeplant, maar nu staat-ie in bloei en hij is zo prachtig, je moest het eens zien.’ Die tuinen zijn hun kinderen. Ze worden met zoveel liefde beschreven… Een jaar of vijf geleden heb ik hun estate bezocht. Alle tuinen zijn even mooi, maar ik was het meest onder de indruk van the White Garden.Een week later hadden wij (Hertzberger is getrouwd met journalist Arjen van Veelen – red.) een huisbezichtiging. Het was in de tijd dat er bijna geen woningen te vinden waren in Rotterdam. Ik liep naar de tuin en zei tegen de makelaar: goh, deze tuin doet me zo ontzettend denken aan the White Garden van Sissinghurst Castle. De makelaar zei: ‘o, oké’ en liet de rest van het huis zien. Een week later kregen we telefoon. Ons bod was geaccepteerd. De vorige eigenares gunde ons de woning omdat ze de tuin had ontworpen naar the White Garden van Sissinghurst Castle. Hoe bestaat het?

“Ik heb twee zoons van vijf en zeven en voor hen is er geen leuker museum dan het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam. Het hoogtepunt vonden ze bij ons laatste bezoek de walvispenis en de opgezette olifant. Tja, het is de leeftijd, zullen we maar zeggen. Ik moet zelf altijd grinniken om de expositie Dode dieren met een verhaal. Daar ligt onder meer de Dominomus, die werd doodgeschoten omdat ze tienduizenden dominosteentjes had omgegooid. Humor in kunst vind ik erg belangrijk. Een tijd geleden ging ik naar de tentoonstelling van documentair fotograaf Peter de Krom in de Kunsthal. Hij maakt laughing-out-loud-foto’s. De Krom fotografeert mensen en wat ze doen. Hij heeft bijvoorbeeld een serie van mannen die ergens met hun voet op staan. Als mannen met iemand staan te praten, dan zetten ze vaak hun voet ergens op. Let maar eens op. Je ziet mannen met hun voet op een muurtje, op een paaltje, op een rolstoel, op een trappetje. Dat vind ik ontzettend grappig. Waarom doen mannen dat? Is dat een soort territoriumdrift? 

“Je vraagt me naar mijn mening over het Stedelijk. Ik kan daar helaas niets meer over zeggen. Het spijt me. We hadden een paar weken geleden af moeten spreken, haha. De politiek moet zich in mijn ogen namelijk niet met kunst bemoeien. Je moet zorgen dat jonge makers de ruimte krijgen, al denk ik wel dat je identiteitspolitiek niet al te veel moet laten meewegen in de beoordeling van hun werk. Je vraagt me naar mijn column over het nieuwe standbeeld op het stationsplein van Rotterdam. (Hertzberger schreef op 3 juni 2023 in NRC een column met de kop: ‘Het standbeeld van een jonge, zwarte vrouw op Nikes in Rotterdam is een belediging’ – red.) Ook daar wil en kan ik niets meer over zeggen, omdat ik nu niet als columnist met je praat, maar als politicus. Ik vind het belangrijk dat de politiek zich afzijdig houdt van oordelen over kunst.”

Theater

“Ik ging vroeger vaak naar het theater, maar de laatste jaren komt het er weinig van. De laatste voorstelling die ik heb gezien is Het jaar van de kreeft van Internationaal Theater Amsterdam. Ik heb ademloos zitten kijken, ik kan niet anders zeggen, maar ook met een soort plaatsvervangend ongemak. Het was heel expliciet seksueel. Ken je het decor? Er hingen allemaal opblaaspoppen met enorme fallussen. Het spel was ook heel lichamelijk. Wij grappen weleens dat je hier niet naar een toneelstuk kunt gaan of er staat wel weer iemand naakt te oreren. Je vraagt of een toneelstuk anders binnenkomt dan een film, omdat je naar echte mensen zit te kijken. Ik zou het niet weten eigenlijk. Stom, hè? Ik denk weinig na over waarom ik iets mooi vind of niet. Dat gaat bij mij meer op gevoel. Weet je dat er al eens een interviewer bij me is weggelopen? Hij zei: je reflecteert niet op jezelf. Ik was toen nog heel jong, maar misschien had hij gelijk.

“Ik heb veel balletten gezien, contemporaine dans, bijvoorbeeld in het LAKtheater in Leiden, maar waar ik nu meteen aan moet denken is de choreografie Steps in the Street uit Chronicles van Martha Graham door de Martha Graham Dance Company. Het was een zwaar feministisch stuk, waarin in het zwart geklede vrouwen, met de armen stevig in elkaar gehaakt, in rijen over het podium marcheerden. Ik heb zelf ook de hele week zo gelopen. Het was, mede door de aanzwengelende muziek, sierlijk en krachtig tegelijk. Ik kreeg er door dat stuk, voor en door vrouwen, bijna zin in: een wereld zonder mannen, haha. De feministische revolutie klonk er op alle manieren in door.”

Muziek

“Mijn muzieksmaak is heel eclectisch: ik luister van alles door elkaar. In mijn afspeellijst staan onder meer de albums Back to Black van Amy Winehouse, OK Computer van Radiohead en Le fil van Camille. Ik ben ook een groot fan van Wende Snijders. Haar versie van Au suivant van Jacques Brel, begeleid door het Metropole Orkest, is misschien wel mijn lievelingsfilmpje op YouTube. Ramses Shaffy komt ook vaak langs, bijvoorbeeld het melancholische Ik drink. ‘Ik drink/ Op elke vrouw die mij niet mag/ Op ieder kind dat ik niet had/ En jij die mij zo lang bezat.’ Och, wat blijft dat toch schrijnend mooi. 

“De Pools-Joodse en Duits-Joodse componist Louis Lewandowski is een componist waar ik vaak naar luister. Hij componeerde heel veel melodieën die wij zingen in de synagoge. Vooral het Hallel is een prachtig stuk in de dienst. Even kijken: ja, verder veel Bach en Chopin, maar ook veel Franse componisten als Debussy en Ravel. Le tombeau de Couperin is een prachtig eerbetoon aan Ravels omgekomen vrienden uit de Eerste Wereldoorlog. Zijn Pavane pour une infante défunte is ook prachtig. Mijn grote droom is dat Paul de Leeuw hier ooit een tekst op schrijft. Ik hóór het hem al zingen. Rond Pasen luister ik altijd Via crucis van Liszt. Reinbert de Leeuw heeft eens gezegd dat hij zijn hele leven geprobeerd heeft dit stuk te begrijpen. Als je de muziek hoort, heb je de hele tijd het idee dat er iets ontbreekt, dat hij ergens omheen draait, tot het moment dat dat ene akkoord wordt gespeeld. Het akkoord ‘waarvan je niet wist dat je ernaar verlangde’, aldus De Leeuw. Dat horen is niet minder dan een religieuze ervaring. Daarom is het voor mij het ultieme stuk over de lijdensweg van Jezus.” 

Film

“Mag ik hier een joker inzetten? Ik heb net niet genoeg films gezien om daar een goede smaak voor te ontwikkelen. Even denken wat ik over films en series kan vertellen… Oppenheimer is de laatste film die we hebben gezien, daar moesten we natuurlijk voor naar de bioscoop. Een prachtige scène vond ik de dialoog tussen Robert Oppenheimer en ingenieur-officier Leslie Groves, die de militaire leiding had over het Manhattan Project. Oppenheimer zegt, voorafgaand aan de eerste atoomtest, dat de kans ‘bijna nul’ is dat de atoomtest de wereld vernietigt. Groves kijkt verschrikt op. ‘Nul’, zegt hij tegen een verbaasd kijkende Oppenheimer. ‘Nul kans zou fijn zijn.’

“Wat heb ik nog meer gezien? Ik kijk verder alleen maar hele nerderige dingen die niet relevant zijn voor deze rubriek. Wat erg, hè? Even denken, even denken. Black Mirror vond ik erg goed. Vooral die eerste aflevering, waarin de Britse premier wordt gedwongen live op televisie seks te bedrijven met een varken. De serie geeft ons een heel duister beeld van de toekomst. Je denkt: zo ver zal het niet komen, maar sommige afleveringen zijn inmiddels al door de actualiteit ingehaald. Verder dan de eerste tien afleveringen zijn we trouwens niet gekomen. Dat geldt voor bijna alle series: op de een of andere manier houden we er onze aandacht niet bij. 

“Ik hou van kostuumdrama’s, series als Brideshead Revisited, Pride and Prejudice, Downton Abbey… Het ziet er allemaal zo mooi uit. Series waarin het orthodox-joodse leven een rol speelt vind ik ook fascinerend: Shtisel en Unorthodox, bijvoorbeeld. Zoals christenen misschien naar bevindelijk gereformeerden kijken, zo kijk ik naar de orthodoxe tak binnen het jodendom. Het is allemaal heel extremistisch, soms zelfs een beetje sektarisch. Beide series laten zien hoe benauwend het kan zijn om in zo’n gemeenschap op te groeien. Op een gegeven moment ben ik gestopt met kijken, omdat ik vond dat de personages te veel werden uitgemolken. Ik dacht: wat doe je die lieve personages aan, wat moeten ze nu weer meemaken? Ik kon er niet meer tegen. Arjen en ik kijken ook graag naar muziekdocumentaires. De documentaire over Bob Marley hebben we misschien wel drie keer gezien, niet alleen vanwege het verhaal maar zeker ook vanwege de muziek. Een andere favoriet is de documentaire over Amy Winehouse. Ik heb weleens gezegd: zij leidde mijn stoute leven. Zij deed alle stoute dingen die ik ook wilde doen maar waar ik te netjes voor was. Misschien is het maar beter dat ik ze zelf niet heb gedaan, want zij is dood en ik zit hier. Maar haar muziek blijft.” 

Hertzberger in het kort

Rosanne Hertzberger (1984) is microbioloog, schrijver en columnist en sinds kort politicus. Ze studeerde Life Science and Technology aan de TU Delft en de Universiteit Leiden. In 2014 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op metabolisme van melkzuurbacteriën. Daarna werkte ze enige tijd bij het Center for Women’s Infectious Disease Research aan de Washington-universiteit te Saint Louis. Sinds 2017 doet ze onderzoek naar het metabolisme van vaginale melkzuurbacteriën aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Sinds 2009 schreef ze columns voor NRC. Daar is ze mee gestopt nadat ze zich eerder dit jaar had aangesloten bij de nieuwe politieke partij Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt en de zeventiende plaats had gekregen op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Hertzberger is getrouwd met journalist Arjen van Veelen, heeft twee zonen en woont in Rotterdam.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.