Het aantrekkelijke aspect van cynisme is dat de hele wereld naïef en goedgelovig lijkt zodra je je achter je harnas van achterdocht hebt teruggetrokken. Met cynisme plaats je jezelf in de bevoorrechte positie van de illusieloze die met medelijden neerkijkt op het argeloze gepeupel. Men spreekt, ach, van hoop en idealen, maar jij weet wel beter. De wereld is sinds het begin der tijden een rotzooi geweest en zal tot de jongste dag blijven draaien om smerig eigenbelang. 

Vandaag de dag is oorlog opnieuw een gespreksonderwerp en hoewel niemand daar hooggestemde gedachten over koestert, kan de cynicus zich ook op dit terrein boven de onwetenden verheffen, want waar de argelozen de oorlog benaderen als een kwestie van recht en onrecht, die raakt aan hogere idealen, zal de cynicus beweren dat alles uitsluitend voortkomt uit economische belangen. Ik hoor dit vaak in mijn omgeving de laatste tijd. Alle oorlogen worden om economische motieven gevoerd en idealen zijn hooguit een doorzichtig alibi voor economisch eigenbelang. 

Ik snap dat het aantrekkelijk is om alle gewapende conflicten in de wereld in termen van financieel winstbejag te analyseren, omdat verborgen geldstromen, smerige zaakjes en ellende moeiteloos samengaan, waarmee de kous af is en verder niets nog enige verklaring behoeft. Toch denk ik oprecht dat het niet waar is. Op een andere plaats, waar ons hopelijk zeeën van tijd zal zijn gegund, zou ik graag met u willen discussiëren over alle oorlogen uit lang vervlogen eeuwen. Maar als we ons nu beperken tot de laatste tachtig jaar, sinds de Tweede Wereldoorlog, dan denk ik dat het moeilijk is om een oorlog aan te wijzen die evident om economische redenen is begonnen. De gewapende conflicten tijdens de Koude Oorlog, zoals de oorlogen in Korea en Vietnam, zijn in economisch opzicht gigantische verliesposten geweest voor de Verenigde Staten. Het enige dat deze miljardeninvesteringen kan verklaren, is een onwrikbaar geloof in het liberale en anticommunistische ideaal. In Afghanistan hadden noch de Sovjet Unie nog de Verenigde Staten en hun bondgenoten in economisch opzicht veel te winnen. De oorlogen in het voormalige Joegoslavië hadden meer te maken met eeuwenoude idealen en spoken dan met financiën. De oorlogen die Israël heeft uitgevochten met zijn buurstaten gingen niet in eerste instantie om de economische waarde van dat strookje land met olijfboomgaarden van waaruit het Palestijnse volk was verjaagd. Alleen in het geval van de Golfoorlog zou je misschien argumenten kunnen vinden voor de aanname dat economische factoren de doorslag hebben gegeven. 

Om mondiale conflicten te doorzien en te beheersen is dringend behoefte aan filosofen en historici.

De huidige oorlog tussen Oekraïne en Rusland wordt door cynici ook graag verklaard vanuit economische motieven. Zij negeren het feit dat Poetin zijn invasie rechtvaardigt met een beroep op de geschiedenis. Dat is volgens hen een doorzichtige dekmantel. Maar als Poetin de invasie van Oekraïne om economische redenen in gang heeft gezet, dan moet de conclusie zijn dat dit in elk geval op korte termijn berust op een eclatante misrekening. De kosten van de strijd en de sancties die een gevolg zijn van de inval hebben geleid tot een aanzienlijke schadepost voor de Russische economie. Maar de cynici die ik ken, bedoelen dat ook niet. Ze bedoelen heel iets anders. Ze bedoelen dat de Verenigde Staten de Russische inval om economische redenen hebben uitgelokt, opdat ze nu lekker wapens kunnen verkopen. Dit is een perverse gedachte. Ten eerste moeten we niet uit het oog verliezen wie de oorlog eigenlijk begonnen is. Ten tweede is de westerse steun voor Oekraïne een kostenpost voor het westen, ook voor de Verenigde Staten. Die schimmige Amerikaanse wapenhandelaars, die de grote instigators van de oorlog zouden zijn in de cynische verklaringen, verdienen niet zoveel aan het materieel dat westerse landen gratis aan Oekraïne afstaan. 

Het probleem met het cynisme is dat het zich comfortabel voegt naar de frames van de pro-Russische propaganda, die de schuld voor de oorlog probeert af te schuiven op Amerikaanse provocaties. Het ontneemt het Oekraïense verzet elk recht op heldhaftigheid en op moreel gelijk. 

Oorlogen gaan niet om geld. Oorlogen kosten geld. Alle oorlogen, inclusief de oorlog die op dit moment woedt op ons continent, gaan om idealen, die voortkomen uit bepaalde interpretaties van de geschiedenis, en om visies op onrecht en rechtvaardigheid. 

Nu dit eindelijk duidelijk is, wil ik hier als toegift nog aan toevoegen dat het dus onzin is om economie te studeren als je de wereld wilt begrijpen. Om mondiale conflicten te doorzien en te beheersen is dringend behoefte aan filosofen en historici.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.