Woensdag, vorige week. Op een handvol woordvoerders Volkshuisvesting na is de Tweede Kamer uitgestorven. De begrotingsbehandeling is een lange zit, maar de vonken vliegen er om elf uur ‘s avonds nog vanaf. GroenLinks, SP en PvdA zijn bezig met een wedstrijdje ‘wie kan het best met links schieten’. Staatssecretaris Johan Remkes (VVD) fungeert als schietschijf. 

Onderwerp is de huurverhoging. Tussen de coalitiepartners PvdA en VVD gaat het er weer eens feestelijk aan toe. Adri Duivesteijn, die de huurverhoging veel te ver vindt gaan, maakt zijn reputatie van bijtertje waar en Remkes probeert de PvdA-pitbull van zich af te slaan. 

Duivesteijn: “Wat er met de huren gebeurt, laat u allemaal maar gebeuren. U zou meer moeten investeren in de PvdA.” 

Remkes: “Waarom investeert ú niet in de coalitie? Ik wil geen eenzijdige dictaten van de PvdA.” 

Duivesteijn schudt zijn hoofd. “Binnen Volkshuisvesting is Paars niet de ideale coalitie. Ik mis hier de chemie.” 

Remkes: “Woningcorporaties zijn sociale ondernemingen. Daar past geen huurpolitiek bij van Oost-Europese landen.” 

Proost! Het debat roept herinneringen op aan de clashes die de vorige staatssecretaris Dick Tommel (D66) met Duivesteijn had. De twee konden elkaar niet luchten of zien. Insiders denken dat het nu niet zo’n vaart zal lopen. “Tommel en Duivesteijn waren alletwee zo flexibel als beton,” zegt Nicky van ‘t Riet van D66. “Remkes is geen drammer. Hij heeft duidelijk een eigen standpunt, maar weet dat hij voor succesvol beleid naar samenwerking met de fracties moet zoeken.” Ze omschrijft hem als een ‘compromissenbouwer, communicatief vaardig en vrij inventief’. 

Remi Poppe van de Socialistische Partij moet nog zien of Duivesteijn bij zijn mening blijft. Zelf vindt hij het beleid van ‘de marktfundamentalist’ Remkes ‘asociaal’, maar moet hij één ding erkennen: “Hij is recht voor zijn raap en hanteert tenminste geen wollig taalgebruik.” 

De bewindsman zelf reageert tamelijk laconiek op de aanvaringen met zijn voornaamste opponent. “Duivesteijn creëert tegenstellingen die er niet zijn. Dat hoort bij zijn stijl. Ik neem het caféhouders nooit kwalijk als ze via reclame de omzet voor hun eigen tent willen vergroten.” 

Duivesteijn creëert tegenstellingen die er niet zijn. Dat hoort bij zijn stijl. Ik neem het caféhouders niet kwalijk als ze via reclame de omzet voor hun eigen tent willen vergroten

We bevinden ons op de vijfde verdieping van het ministerie van VROM. Het is de ochtend na het debat. “We zijn gisteravond met z’n allen nog wat in Nieuwspoort gaan drinken. In redelijke samenspraak.” Remkes mag dan geen moeite hebben met de persoon Adri Duivesteijn, hij constateert wel dat deze ‘mentaal afscheid heeft genomen van de coalitie. Duivesteijn bungelt op de rand van Paars’. 

De afgelopen jaren zijn de huren, met name in de grote steden, de pan uit gerezen. In het regeerakkoord is afgesproken dat de gemiddelde huurverhoging richting het inflatieniveau (2,1 procent) gaat, maar het kabinet wil dat een maximale verhoging van 4,5 procent mogelijk blijft. Dat gaat de oppositie én de PvdA te ver. Zij willen 2,1 procent als absoluut maximum hanteren. 

Remkes: “Wat de PvdA wil, is in strijd met het regeerakkoord. Dat is niet alleen onfatsoenlijk, het is ook gevaarlijk als een partij eenzijdig afstand neemt van het regeerakkoord. Het is als in een huwelijk: als de een zich veroorlooft vreemd te gaan, loop je groot risico dat de ander dat ook doet.” 

Brokkelen de fundamenten onder Paars II af? Remkes veegt wat shag van zijn blazer. “Ach, dat is het normale ritme van de politiek,” zegt hij. “Een tweede kabinet van dezelfde signatuur heeft het altijd moeilijker. De PvdA voelt de hete adem van SP en GroenLinks in de nek. Dus komen de Pavlov-reacties. De gezamenlijke vijand uit Paars I, het financieringstekort, is er niet meer, hoewel de PvdA de neiging heeft te vergeten dat we nog met een enorme staatsschuld zitten. Nee, ik schrik er niet van, anders moet je niet de politiek ingaan.” 

Toch wordt het wel erg heet onder de voeten van de staatssecretaris. In de Kamer broeden gelegenheidscoalities op de ene na de andere motie die zijn beleid onderuit dreigen te schoffelen. Zo wil een Kamermeerderheid dat gemeentelijke huurcommissies een laatste zegje hebben over de huurverhoging. Vooralsnog ziet Remkes daar niets in. De woningbouwcorporaties zijn verzelfstandigd en moeten de ruimte krijgen voor investeringen die nodig zijn om de stadsvernieuwing te doen slagen. Huurverhoging is een van de middelen om aan geld te komen. Net als de verkoop van woningen. De verhouding koop-huur in de grote steden is volgens de staatssecretaris volledig scheefgegroeid. 

“De laatste jaren stond volkshuisvesting in het teken van kwantiteit, nu moet kwaliteit vooropstaan. We moeten proberen de middengroepen in de stad te behouden. De woningvoorraad is te eenzijdig, er zijn te veel goedkope huurwoningen. Dat betekent relatief gezien veel lage inkomens, werkloosheid en criminaliteit.” 

Nuchtere woorden, af en toe gelardeerd met een bijzondere klemtóón. Een Groninger dus. Geboren op 15 juni 1951 als zoon van een tuinder te Oosterbroek. Guur klimaat, vette klei. “Speciaal volk,” zegt PvdA’er Jan Köller, die twaalf jaar lang met Remkes in de Provinciale Staten van Groningen zat. “Eigenzinnige types. Geen fratsen. Johan houdt niet van mekkeren, maar van dóen.” 

“Ik rook shag, drink bier en ben van de VVD.” Aldus placht Remkes zichzelf op lezingen te introduceren. Hij wil er maar mee zeggen dat je niet met een gouden lepeltje in de mond geboren hoeft te zijn om VVD te stemmen. “In de jaren zeventig had de VVD nog iets elitairs. Op 27-jarige leeftijd kwam ik in de gemeenteraad van Groningen. Ik haalde mijn zware Van Nelle uit mijn zak en de toen sterk vertegenwoordigde sociaal-democratische fractie was upset. Ik pikte bij wijze van spreken iets in dat van hen was. Ja, dat vond ik wel leuk.” 

Al op jonge leeftijd voelde Remkes zich aangetrokken tot de politiek. Na de HBS ging hij economie studeren en werd hij lid van de JOVD. Samen met de toenmalige vice-voorzitter Gijs de Vries (nu collega-staatssecretaris op Binnenlandse Zaken — red.) zette hij het Des Indes-beraad op. In het restaurant in Den Haag werden in het geheim de eerste pogingen gedaan om de dialoog tussen de erfvijanden PvdA en VVD weer op gang te brengen. 

Geen wonder dat hij iets met Paars heeft. “Ik vond het ondemocratisch en onverstandig dat PvdA en VVD elkaar stelselmatig uitsloten. Later heb ik in de provincie ondervonden dat je met de PvdA goed zaken kunt doen. Helaas begint de PvdA nu CDA-achtige neigingen te vertonen.” 

Soms lijkt Remkes nog steeds op een student die aan een debatingwedstrijd meedoet. Zo mag hij graag refereren aan ‘Oost-Europese toestanden’. Zit het zo diep? 

“Als jongere in de jaren zestig en zeventig ergerde ik mij aan de studentenwereld, die modieus achter communistische regimes aanliep waartoe ik mij totaal niet aangesproken voelde. Een belangrijk moment in mijn politieke bewustwording was de inval van de Sovjet-Unie in 1968 in Tsjechoslowakije. 

“Een van mijn hobby’s was reizen. Ik ben in Oost-Europa, Cuba en Noord-Korea geweest. Ik heb daar goed uit mijn ogen gekeken en gezien hoe het niet moet. Ik kwam altijd zeer geïnspireerd terug.” 

Stevige uitspraken schuwt hij niet. Hij is het type van geen woord te veel. Zo zijn volgens hem de Vinex-locaties ‘te grijs en te eenvormig’ en moeten gemeentelijke welstandscommissies op de schop, omdat ‘burgers niet moeten worden overgeleverd aan de nukken van de commissies’. 

Remkes speelde in het begin graag en met verve de Wiegel-rol. Een mengeling van populisme en boerenverstand. Een heel goede campaigner

In een interview met Elsevier zei hij laatst niets te zien in Paars-plus, ofwel een uitbreiding van de coalitie met Groen-Links, nota bene een bedenkseltje van zijn hoogste baas, VROM-minister Jan Pronk. De politiek wordt dan helemaal zo grijs, vond Remkes. 

Uit het feit dat hij zich publiekelijk ook over andere zaken dan alleen volkshuisvesting uitlaat, kan worden afgeleid dat hij gezag geniet binnen de VVD. “Hij is belangrijker dan zijn klassering in het kabinet doet vermoeden,” zegt VVD-Kamerlid Pieter Hofstra. “In de fractie durfde hij het op te nemen tegen Bolkestein. Hij is allround, had ook naar Economische Zaken, Binnenlandse Zaken of Verkeer en Waterstaat kunnen gaan. 

Hofstra, ook al een Groninger, kent Remkes nu zo’n twintig jaar. “Hij is niks veranderd. Hij is direct, wars van slappe compromissen en niet bang voor weerstand — die neemt hij voor lief. Hij is een groot voorstander van zuivere bestuurlijke verhoudingen, een echte dualist.”

Door de VVD is lang aan hem getrokken. Pas in 1993 besloot Remkes de overstap naar Den Haag te maken. Door-dat de VVD-fractie in de gemeenteraad van Groningen met opvolgingsproblemen zat, bleef hij drie jaar aan als crisismanager en combineerde hij beide functies. 

De vrijgezel is altijd in Groningen blijven wonen. “Het zou een buitengewoon merkwaardig beeld opleveren als alle Kamerleden maar naar Den Haag verhuizen. Uit een oogpunt van binding met de samenleving is dat ongewenst. Ik woon er leuk, heb daar mijn verleden, veel sociale contacten. Ik kan mensen makkelijk aanspreken en zij mij.” 

In 1982 nam Remkes voor het eerst zitting in het college van Gedeputeerde Staten in Groningen. Hij zou het elf jaar uithouden en uitgroeien tot onderkoning van de provincie. Eerst Verkeer en Waterstaat, daarna Economische Zaken. Een van zijn wapenfeiten was de versnelde baanverdubbeling van de A7 naar Duitsland. Een vroeg voorbeeld van publiek-private financiering. Remkes peuterde bij VVD-minister Neelie Smit-Kroes van Verkeer en Waterstaat veel centjes los voor de provincie. Toen al wist hij zijn uitgebreide netwerk goed te benutten — hij was jarenlang voorzitter van de VVD-bestuurdersvereniging. 

Remkes, ja dat is een náám in Groningen,” zegt Klaas-Wybo van der Hoek, van 1982 tot 1999 fractievoorzitter van GroenLinks in de provincie. “Deels door zijn bestuurlijke kwaliteiten, die onomstreden zijn, deels door zijn aanpak. Remkes stamt uit de polarisatietijd. Hij speelde in het begin graag en met verve de Wiegel-rol. Een mengeling van populisme en boerenverstand. Een heel goede campaigner.” 

Van der Hoek herinnert zich de Provinciale Statenverkiezingen van 1982. GroenLinks had de voormalige ‘kabouter’ Roel van Duyn op de lijst staan, die in die tijd een boerderijtje in Groningen bewoonde. “Remkes voerde campagne met de slogan: stem op de VVD, anders komt Roel van Duyn in het college.” 

Later is hij wat meer richting sociaal-liberalisme opgeschoven, meent Van der Hoek. “Hij had wel iets regenteske, maar niet in de jaren-zestig-betekenis. Meer in de zin van: een technocraat. Je kon altijd wel uitstekend met hem discussiëren. Hij behoort nog tot de generatie politici met wie je keiharde debatten voert en vervolgens tot diep in de nacht in het café zit.” 

Als de Commissaris van de Koningin er niet was, moest Remkes soms de honneurs waarnemen. “De provincie-ambtenaren kregen dan een lijst met alle kroegen in Groningen waar ze hem in geval van nood konden vinden,” vertelt Van der Hoek. “Het is wel gebeurd dat ze hem shaggie-pielend ergens uit een kroeg visten. Maar nooit dronken, want hij kan er goed tegen.” 

Johan ruikt op een kilometer afstand of ergens politiek iets te halen valt. Hij is ambitieus, ik weet zeker dat hij het staatssecretariaat als een Opstapje naar het ministerschap ziet

Henk Vonhoff, oud-Commissaris van de Koningin in Groningen, is ‘zeer op Remkes gesteld’. Hij vindt hem niet alleen een krachtig bestuurder, maar ook iemand met een ‘uitstekend politiek instinct’ en ‘stevig vasthoudend aan de liberale koers’. 

Vonhoff verwijst naar de college-onderhandelingen in 1982, waarbij Remkes voor de VVD twee zetels in de wacht sleepte. Gerard Beukema, die namens de PvdA in dat college kwam: “Hij deed dat slim, pragmatisch. Over kernenergie besloten we dat de provincie tegen nieuwe centrales was, maar dat de overheid wel een stem in het kapittel behield. Zijn lijn was: laten we geen ruzie maken over principes waar we toch niet uit komen. 

“Johan ruikt op een kilometer afstand of ergens politiek iets te halen valt. Hij is ambitieus, ik weet zeker dat hij het staatssecretariaat als een opstapje naar het ministerschap ziet.” 

Als Remkes zo’n politiek neusje heeft, dan moet hij de laatste maanden onwelriekende geuren opsnuiven. De VVD is binnen de coalitie steeds meer the odd man out. In de discussies over boren op het Wad, defensie, gezondheidszorg, huurbeleid staat de partij nogal geïsoleerd. Hoe anders leek het er onder Frits Bolkestein aan toe te gaan. Die bepaalde zelf de politieke agenda, had de PvdA eens flink de oren gewassen. Mist Remkes zijn voormalige fractieleider al? 

Na een lange pauze: “Nee. Ik kon goed met Bolkestein overweg, maar iedere tijd heeft zijn eigen man of vrouw. Bolkestein heeft zijn opvolging goed geregeld, is op het juiste moment weggegaan. Op het hoogtepunt van het feestje en van zijn eigen kunnen.” 

Van Hans Dijkstal horen we anders zo weinig tegengeluiden. Hij zet niet de toon in het debat. “Ach, analyseer nou eens de verhalen van Bolkestein,” zegt Remkes. “Daar zaten soms nieuwe geprononceerde opvattingen bij, maar vaak ook oude, die tot zijn eigen verbazing door de journalistiek werden opgeblazen. Nee, ik verlang niet terug naar Bolkestein. Juist nu de spanningen in de coalitie toenemen, moeten we iemand hebben die daar ontspannen en beheerst mee om weet te gaan. Dijkstal is de goede lijsttrekker voor deze tijd.”