In een debat of polemiek is de jij-bak een effectief middel. De tegenstander wordt met zijn (of haar, enz.) eigen middelen om de oren geslagen en de mond gesnoerd. Kijk eerst maar eens naar jezelf, vuile hypocriet, voordat je anderen bekritiseert of de maat neemt – dat is zo’n beetje het fundament van elke jij-bak. Iedereen past de jij-bak wel eens toe, ik ook. 

Het is een makkelijk middel om te winnen, fijn, en soms ook erg dankbaar. Maar niet helemaal ongevaarlijk, aangezien de jij-bak ook tegen jezelf in stelling kan worden gebracht. In mijn jeugd had je een spel dat jokari heette, een tennisbal aan een elastiek. Als je hem heel hard raakte, gebeurde het wel dat je hem even hard terugkreeg – midden in je gezicht.

Dat is de jij-bak in ultima forma. 

Of zoals Wikipedia ons leert: “Tu quoque (Latijn voor ‘jij ook’ of ‘jij net zo goed’), of jij-bak is een logische drogreden van het type ‘two wrongs make a right‘, waarmee gepoogd wordt de opponent in diskrediet te brengen door erop te wijzen dat hij niet consequent naar zijn eigen standpunt handelt en dat de kritiek die hij uit ook op hemzelf van toepassing is”.

Drie weken geleden maakte Jesse Klaver bekend dat hij van de Nederlandse staat excuses zou eisen voor ‘ons’ slavernijverleden. Dat bracht mij tot het soort overpeinzing dat ik af en toe plaats op mijn Facebookpagina. Het zijn kleine vingeroefeningen voor columns die ik misschien nog eens ga schrijven. 

Op 14 juni schreef ik dit: “GroenLinks werd in 1990 opgericht door vier partijen: de PPR, de PSP, de EVP en de CPN. De laatstgenoemde partij heeft bijna tot de laatste snik – d.w.z. tot aan de val van de Berlijnse Muur – het Sovjetsysteem verdedigd. Men wist toen al een halve eeuw dat het communisme van Lenin en Stalin een van de grootste plagen uit de geschiedenis is geweest. Ten gevolge hiervan zijn tenminste 30 miljoen doden gevallen, maar die schatting is vermoedelijk aan de lage kant. Ik ben niet zo’n liefhebber van excuses voor gebeurtenissen uit het verleden, maar zou het in dit bijzondere geval niet zeer op zijn plaats zijn wanneer Jesse Klaver – geredeneerd vanuit zijn eigen filosofie – vergiffenis zou vragen voor alles wat met het communisme te maken heeft en elke herinnering eraan zou schrappen uit de annalen van zijn partij?” 

Een klassieke jij-bak. 

Ter illustratie zette ik er deze foto bij: 

Tot mijn verrassing ontving ik honderden reacties. Dat aantal kreeg nog een extra stimulans toen ook Thierry Baudet zich ermee ging bemoeien. Een likeje zijnerzijds leverden nog meer reacties op, uiteraard ook flink wat negatieve. Verschillende van mijn Facebook-‘vrienden’ wezen mij er fijntjes op dat mijn overpeinzing per definitie niet kon deugen, nu zij was geliked door zo’n hardcore-nazi als Baudet. 

Dat zou je ook een jij-bak kunnen noemen.

Wat ik achteloos op mijn pagina voorstelde, is overigens niet nieuw. Frits Bolkestein is er in de jaren tachtig/negentig al mee begonnen om excuses te eisen van voormalige communisten. Dat deed hij zelfs bij mij, niet omdat ik ooit communist was geweest – het idee alleen al! – maar omdat ik als verslaggever voor Vrij Nederland een keer naar Cuba was gereisd. Enfin, destijds waren Elsbeth Etty, Max van Weezel en andere ex-CPN’ers al op een knie neergezegen, met een voetbal in de hand, om duidelijk te maken dat zij het zo niet hadden bedoeld.

Mijn FB-tekstje was ik al weer bijna vergeten, toen deze week in de Tweede Kamer het racismedebat werd gehouden. Omdat ik niet alles ademloos had gevolgd, keek later op Twitter en zag de volgende tweet met deze toevoeging: “Het volgende materiaal bevat mogelijk gevoelige content”. Wie erop klikt, komt niet een potje vleselijke porno terecht, maar bij Geert Wilders die van Jesse Klaver excuses eist voor het CPN-verleden van GroenLinks. 

Excuses voor ons slavernijverleden, maar dan ook excuses voor jullie communistisch verleden! 

Die zat! Jesse keek er ongemakkelijk bij. En ik dacht: Thierry zal wel tegen Geert hebben gezegd: “Deze is voor jou. Schop jij hem er maar in”. 

En dat deed Geert – op zijn manier. “100 miljoen doden”, riep hij luid. Jawel, een jij-bak, okay, okay, het waren er veel die onder het communisme zijn gevallen, maar is dit niet wat aan de hoge kant? Helaas spreekt Wilders nu eenmaal altijd in overdrijvingen en hyperbolen. En helaas ondergraaft hij daarmee zijn eigen gelijk, dat hij soms ook heeft.

Mijn indruk is dat Twitter, telkens wanneer Wilders erop verschijnt, het bordje plaatst dat er gevoelige content aankomt. Als een soort automatisme. Waar Wilders in beeld komt, vloeit het bloed, wil Twitter kennelijk zeggen. Pas op! Eerlijk gezegd is mij tere kinderziel inmiddels al zo gewapend tegen dat geschreeuw op sociale media dat ik zo’n waarschuwing wel kan missen.

Op zichzelf is het natuurlijk grappig wanneer een van je opmerkingen bijna letterlijk terug te horen is in het parlement. Maar in extase brengt mij zoiets niet en het vervult mij evenmin met trots. Ik kijk naar al die debatten, hoor het aan en denk er verder het mijne van. Persoonlijk heb ik niet zo veel met excuses. Je kunt excuses maken zonder spijt, gewoon voor de vorm. Spijt betuigen, zoals de Belgische koning heeft gedaan ten aanzien van de Kongo, lijkt mij veel zinvoller. 

Wie heeft daar nou wat aan, excuses voor de vaak? In plaats van excuses voor de Holocaust, had ik liever van de NS tien miljoen gehad voor het weghalen van een deel van mijn familie. Excuses zijn gratis, daarmee komen wij de winter niet door, zou mijn vader zeggen. Excuses, dat is symboolpolitiek voor christenen die in de erfzonde geloven en graag naar brandende kaarsjes kijken. Spijt daarentegen is een werkelijk gevoel, een gevoel dat zuiver en oprecht kan zijn.

Waar Wilders in beeld komt, vloeit het bloed, wil Twitter kennelijk zeggen. Pas op!

Wat me aan de furie van Wilders opviel, is dat Lilian Marijnissen eraan ontsnapte. Ook zij vroeg excuses voor het slavernijverleden, maar haar partij, de SP, heeft naar analogie nauwelijks verantwoording afgelegd voor haar maoïstisch inborst. Lees het huiveringwekkende boek Een jaar in scherven van Koos van Zomeren over zijn vroegere kameraden bij wat toen nog werd gespeld als de Socialistiese Partij. Hoeveel doden zijn er gevallen tijdens de K(C)ulture Revolutie van Mao? Zo’n dertig miljoen wordt geschat, al kan Wilders er met een jij-bak en een hyperbool natuurlijk zo honderd miljoen van maken. 

Overigens duurde het racismedebat eindeloos. Zo lang dat ik tenslotte moest denken aan een uitspraak van Aldous Huxley: “Verschillende excuses zijn altijd minder overtuigend dan één”. 

Helemaal waar, maar dan waren ze in 1 minuut klaar geweest.

Word lid van HP/De Tijd