Nog geen maand na de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede, die hij niet kreeg maar waarvoor hij wel door een of andere onverlaat was genomineerd, is de totale aftakeling van president Donald J. Trump een feit. Zijn toespraak tijdens de Save for America March en de bestorming daarna van het Capitool door zijn aanhangers bezegelden zijn lot.

Tijdens de bestorming kwam vanuit het Witte Huis geen reactie. Er verschenen geen tweets meer en wie uiteindelijk de National Guard de opdracht heeft gegeven op te treden, bleef lang onduidelijk. CNN citeerde een anonieme bron – die zullen de komende tijd steeds minder anoniem worden – die beweerde dat Trump ‘borderline enthusiastic’ naar de televisiebeelden van de bestorming had gekeken.

Toen uiteindelijk ook zijn eigen vicepresident en zijn eigen partij zich tegen hem keerden, toen Biden de volgende morgen in een schoongeveegd Capitool alsnog tot president werd gekroond, toen Trump zo’n beetje van alle sociale media was afgegooid, pas toen moet het ook tot hemzelf zijn doorgedrongen dat hij het pleit hopeloos had verloren. De video die hij uitgaf kan als niet anders worden opgevat dan als een poging om nog iets van het vege lijf te redden.

In Amerika kun je hoog stijgen, maar ook heel diep vallen

Hij mag blij zijn dat hij in die niet wordt impeached in die laatste dagen. Hij mag blij zijn dat hij in allerlei rechtszaken niet financieel wordt leeg getrokken. Hij mag blij zijn als hij niet in de gevangenis wordt gesmeten. In Amerika kun je hoog stijgen, maar ook heel diep vallen.

Lawrence Douglas, over wiens boek Will he go? Trump and Looming Election Meltdown in 2020 ik eerder in HP/De Tijd heb geschreven, heeft volkomen gelijk gekregen. Hij kreeg zelfs gelijk tot in de kleinste details. Hij voorspelde namelijk dat Trump slechts ‘kicking and screaming’ het veld zou ruimen. En dat is tot dusver ook gebeurd, al is het niet onmogelijk – wel onwaarschijnlijk – dat Trump tenslotte als een dief in de nacht het Witte Huis zal verlaten. Zo ging een paar dagen geleden het gerucht dat de luchthaven Prestwick in Schotland van de Amerikaanse luchtmacht de melding had doorgekregen dat op 19 januari, één dag voor de inauguratie van Biden, aldaar een Amerikaanse Boeing 757 zou landen. Prestwick ligt nabij Turnberry, het Schotse golfcomplex van Trump. Helaas voor Trump heeft de Schotse premier Nicola Sturgeon al gezegd dat Trump niet welkom is. Officieel vanwege de lockdown, maar natuurlijk vooral omdat een uitgestotene nu eenmaal zelden nieuwe vrienden maakt.

Hier Lawrence Douglas:

Dat zal ook het tafereel worden voor de komende tijd. Terwijl zijn achterban zich steeds meer verraden gaat voelen, zullen zijn Republikeinse getrouwen zich steeds meer van Trump afkeren. Opportunisme is niemand vreemd en dat geldt des te meer voor politici, die nu eenmaal nooit verzekerd zijn van een vaste baan. Daar bovenop komt de haast van de Democraten om Trump op het laatste moment nog te impeachen. Een president die impeached is, kan zich nooit meer herkiesbaar stellen voor een tweede termijn.

Dat alles neemt niet weg dat het presidentschap van Trump een bijzonder opwindende en leerzame periode is geweest. Wat mij al jaren fascineert, is de zogenaamde X-factor van de leider, die je ook kunt samenvatten in het woord charisma. Grote leiders bezitten charisma. Hitler, Churchill, Bill Clinton en Drees hadden het. Stresemann, Atlee, Hillary Clinton en Jan Peter Balkenende hadden het niet. Donald Trump heeft (had) het duidelijk ook, daar gaat niets aan af.

Tot een van de belangrijkste eigenschappen van charisma behoort de lijfelijke aanraking. Volgelingen van een charismatische leider willen hun object van liefde aanraken. Grote menigten dringen naar hem op ten einde een glimp van hem op te vangen, of nog liever een hand van hem te krijgen, of nog veel liever een aai over de bol, of een kus. In 2004 wijdde de Volkskrant een heel katern aan het fenomeen charisma en daarin werd voorspeld dat vrouwen zouden uitgroeien tot de charismatische leiders van de eenentwintigste eeuw. Ik vraag me af of dat inderdaad kan gebeuren, aangezien op het zo maar aanraken van een vrouw een veel groter taboe rust, en veel grotere straf, dan op het zo maar aanraken van een man. De #MeToo-beweging heeft dat taboe eerder vergroot dan verkleind. De Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern is in dit opzicht een interessante testcase. In eigen land is zij om verschillende redenen bijzonder populair, maar op internet heb ik geen foto van haar gevonden van een menigte die de handen naar haar uitsteekt. Mogelijk dat afstand houden in verband met corona een rol heeft gespeeld.

Trump was een politicus zonder politiek programma en ideologie. Hij vertrouwde volledig op het charisma voor zijn persoon

Hierin schuilt ook een van de redenen waarom Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft verloren. Trump was een politicus zonder politiek programma en ideologie. Hij vertrouwde volledig op het charisma voor zijn persoon. Daarvoor moest hij dicht in de buurt van zijn aanhangers komen, wat door het coronavirus steeds lastiger werd. Veel van zijn noodzakelijke rally’s vielen in het water en wanneer zij wel doorgingen, waren er toch mensen aanwezig die mondmaskers droegen, wat de aanblik van iets dat een vrolijke gebeurtenis moest zijn, toch tamelijk macaber maakte.

De rally op Washington, die uitmondde in de bestorming van het Capitool, is zijn Trumps laatste heldendaad geworden. Die fysieke liefde voor de leider kreeg gestalte in kapot geslagen ramen, een gevandaliseerd interieur en vier doden. Of Trump dat allemaal bewust zo heeft georganiseerd, is nog de vraag, maar zichtbaar werd wel dat charisma ook een uitermate destructieve kant heeft.

Harry Mulisch heeft eens beweerd dat hij een negatief charisma bezat. Als hij door de Leidsestraat liep, waren er altijd omstanders die tegen hem begonnen uit te joelen of die opmerking maakten over zijn jodenneus. De grens tussen aantrekking en afstoting is zeer dun. John Lennon heeft het overschrijden van die grens met de dood moeten bekopen.

De Amerikaanse politiek mag – in het beste geval – klaar zijn met Donald Trump, zijn volgelingen zijn nog lang niet klaar met hem. Zijn charisma kan zich ook zo maar tegen hem keren. Wanneer Trumps aanhang zich ook door hem in de steek gelaten gaat voelen, wat onvermijdelijk gaat gebeuren, zal het niet meer zonder gevaar zijn wanneer hij zich in hun midden begeeft. Zijn wappies zijn niet zelden bewapend en je hoeft maar naar ze te kijken als ze in optocht langs marcheren, om vast te stellen dat er menige onvoorspelbare gek tussen loopt.

De komende tijd is Trump zijn leven lang niet zeker. Als hij niet in de gevangenis belandt, zal het gevaar vooral komen uit zijn eigen achterban.