Collega Ton. F. Van Dijk noemde het ‘ophef du jour’ maar inmiddels, vier dagen later, kunnen we wel van ophef du semaine spreken: de onthulling van het AD dat in een wijziging van de wet op de Basisregistratie Personen (BRP) het woord ‘moeder’ zou komen te vervallen. In plaats van ‘moeder’ zou de registratie voortaan ‘ouder uit wie het kind is geboren’ vermelden. Dat komt: als je transman bent, dus je bent van geboorte vrouw maar op een gegeven moment ben je in transitie gegaan om ‘man’ te worden, maar je voortplantingsorganen blijven gewoon intact, dan kun je ook als transman zwanger worden en een kind baren. Maar dan ben je geen ‘moeder’. Je hebt een baarmoeder, maar je bént geen baarmoeder, zogezegd. Voor een traditionele (zeg maar tragische) standaard cis-man is de logica moeilijk navolgbaar. Goed, je werd als vrouw geboren maar beschouwt jezelf als man. Desondanks zie je geen bezwaar om je te committeren aan de biologische taak die bij uitstek is toegewezen aan vrouwen − sommigen zouden zeggen: die de vrouw definieert − maar vervolgens heb je er wel een groot probleem mee dat derden dan aan je refereren als ‘moeder’.

De wet kent al een mogelijkheid voor transmoeders om te worden geregistreerd als ‘ouder uit wie het kind geboren is’ (waarom niet gewoon ‘geboorteouder’?), maar in deze wetswijziging zou dat voortaan de standaardterm worden, voor iedereen, ook gewone, echte vrouwen. Een oplettende medewerker van de SGP-fractie kwam hier achter en liep naar de krant. Had het kabinet niet eerder toegezegd dat dit slechts een speciale uitzonderingscategorie zou zijn, en dat de termen ‘vader’ en ‘moeder’ gewoon in de Basisregistratie zouden blijven bestaan? De wet is een zogeheten ‘verzamelwet’, waarin meerdere kleine wetswijzigingen zijn vervat, vaak weinig meer dan aanpassingen van de interpunctie en dergelijke. Zulke wetjes krijgen doorgaans het label ‘geen gevoelige politieke context’, en worden afgehamerd zonder dat iemand ze leest. En nu zat daar ineens zo’n brisante maatregel in verstopt? SGP-Kamerlid Flach eiste een debat met de verantwoordelijke minister, Hugo de Jonge.

Die liet binnen enkele uren weten dat het een ‘onnodige fout’ was. ‘Het woord moeder is prachtig en verdient een plek in onze wet!’, waarmee de ophef du jour natuurlijk niet voorbij was. Want hoe kon deze wijziging in zo’n onbeduidend wetje terechtkomen? GeenStijl wil de onderste steen boven krijgen middels een Woo-verzoek, en er zijn vast meer journalisten bezig om hierachter te komen.

Wat als het grote publiek helemaal niet gediend is van je ideeën? Dan kun je maar beter onder de radar vliegen

Er was de nodige verbazing over deze gang van zaken, maar niet in kringen van gendercritici. Hen ging een lichtje op: dit is geheel conform het Dentons-advies. Dentons is een internationaal advocatenkantoor, gespecialiseerd in mensen- en burgerrechten. In 2019 brachten zij advies uit aan IGLYO, een internationale federatie van LGBTQI-organisaties, over de meest effectieve effectuering van hun agenda. Vooral hun communicatieadvies is interessant. Het belangrijkste agendapunt van de transbeweging is ‘genderzelfidentificatie’, het recht om zelf te bepalen welk geslacht er in je paspoort staat. Mensen associëren zelfidentificatie met medische transbehandelingen. Dat verband is reëel, maar Dentons adviseert de beweging ‘om het voor te stellen alsof zelfidentificatie gescheiden is van medische genderbehandeling en een puur civiel proces is.’

Een ander advies: ‘Verbind je campagne aan een populairder onderwerp’. In Ierland en Denemarken was geen draagvlak voor genderrechten, en dus werden zij als het ware meegesmokkeld bij wetgeving voor het homohuwelijk, waarvoor wel draagvlak was. Dentons: ‘Dit verschafte de genderagenda een beschermende sluier.’

Gemene deler: misrepresentatie. Emancipatiebewegingen willen aandacht, publiciteit, om hun boodschap te verspreiden. Hoe werden wij gesensitiveerd over de opwarming van de aarde? Door Al Gores onvermoeibare mediakruistocht. Hoe zijn we ons bewust geworden van de bezwaren tegen Zwarte Piet? Door acties en demonstraties die de media haalden, debatten op radio en televisie. Maar het grote publiek loopt niet warm voor de genderagenda. De homobeweging heeft decennia lang openlijk gestreden voor het homohuwelijk, en uiteindelijk werkte dat. Het grote publiek raakte overtuigd dat het recht voor homostellen om te trouwen billijk en wenselijk was. Toen dat was binnengehaald had de beweging in feite geen strijdpunten meer. Er werd naar verbreding gezocht, de T(rans), Q(ueer) en (I)ntersekse groepen sloten zich aan en brachten hun agenda in. Maar is het grote publiek ervan te overtuigen dat geslacht een vrije keuze moet zijn? Dat mannen toegang krijgen tot uitsluitend-voor-vrouwen ruimtes? Dat mannen mee mogen doen met vrouwensport? Omdat een piepkleine minderheid, die veel mensen bovendien een beetje griezelig vinden, dat graag wil? Nee, zegt Dentons. Publieke discussie over dit onderwerp genereert vooral weerstand. Wat de genderbeweging wil is te moeilijk uit te leggen. Dus zoek niet de openbaarheid, mijd haar juist. ‘Aangezien het grote publiek niet goed geïnformeerd is over trans-onderwerpen, kunnen publieke campagnes verkeerd geïnterpreteerd worden en juist weerstand oproepen.’

De beïnvloeding moet achter gesloten deuren plaatsvinden, in rechtstreekse contacten met decisionmakers. Die moeten ervan worden overtuigd dat er een onafwendbare onderstroom is waar zij maar het beste op in kunnen spelen, om te voorkomen dat zij er straks door worden ingehaald. Dat er bonuspunten te verdienen zijn door proactief genderbeleid in te voeren.

Debat is ruchtbaarheid, ruchtbaarheid is weerstand, dus: ‘No debate’

Dentons: ‘In Ierland hebben transactivisten mediaberichtgeving zoveel mogelijk beperkt en politici rechtstreeks belobbyd. In Noorwegen hebben de activisten hechte banden ontwikkeld met jonge politici, die vervolgens hun oudere partijgenoten voor de agenda hebben gewonnen. Zo konden de veranderingen van binnenuit bepleit worden en kwamen zij niet via externe organisaties. Voorkom intensieve media-aandacht.’

Alle adviezen in dit rapport niet gericht op openbare meningsvorming, op het winnen van hearts and minds, maar op versluiering en heimelijkheid.

Ik schrijf nu ongeveer twee jaar over de transgenderhausse. Naarmate ik me er verder in verdiepte, groeide mijn verbazing: abortus, stamcelonderzoek, IVF, euthanasie, voltooid leven: als Nederlanders érgens graag in extenso over discussiëren, dan zijn het medisch-ethische onderwerpen. Waarom bleef het rond de transproblematiek zo stil? Dentons geeft het antwoord: het is strategie. Prominente transvertegenwoordigers verschijnen nooit ergens voor een debat. De felste Nederlandse voorvechter van zelfidentificatie in het parlement was zonder twijfel Lisa van Ginneken, transvrouw en tot voor kort Kamerlid voor D66. Zij heeft buiten de Kamer nog nooit over dit onderwerp gedebatteerd. Debat is ruchtbaarheid, ruchtbaarheid is weerstand, dus: ‘No debate’.

Lang zag het ernaar uit dat een wetsvoorstel voor genderzelfidentificatie in de Tweede Kamer als hamerstuk zou worden aangenomen, maar in de laatste maanden voor de behandeling, eind 2022, begonnen hier en daar kritische stukken over het onderwerp te verschijnen en wat gebeurde er, een aantal Kamerleden bleek niet meer zo enthousiast en de wet werd aangehouden. Oorzaak: media-aandacht en discussie. Afgelopen week werd het opnieuw bewezen. In de geest van Dentons heeft iemand betrokken bij dat verzamelwetje − een fractiemedewerker, een Kamerlid, een ambtenaar, een bewindspersoon, misschien komt GeenStijl erachter − geruisloos een paar woorden aangepast zodat ‘moeder’ werd vervangen door ‘ouder uit wie het kind geboren werd’ Geen ruchtbaarheid, niet over lullen, kijken of het lukt.

‘Carpe diem’ luidt een ander advies van Dentons, pluk de dag. ‘Het is echt belangrijk dat activisten hun kansen grijpen en alert profiteren van politiek momentum, bijvoorbeeld een veranderde politieke dynamiek na verkiezingen,’ schrijven ze. Er staat niet: ‘Profiteer van postelectorale verwarring door stilletjes wetsontwerpen aan te scherpen’, maar je kunt het natuurlijk wel zo lézen. In elk geval is dat wat er gebeurde.

De juistheid van Dentons analyse, trek geen vuur, blijf onder de radar, werd door #moedergate ook alleen maar bevestigd: één berichtje in het AD en het legislatieve insluipsel lag in de prullenbak.