In de hele westerse wereld is een beweging naar rechts gaande. In uiteenlopende toonaarden en bewoordingen voeren rechtse partijen overal dezelfde campagne. Immigratie: stuur ze terug! Moslims: hou ze buiten! De media: vol met leugens! Het establishment: corrupt! Verkiezingen: doorgestoken kaart! Veel feiten om die standpunten te ondersteunen zijn er niet, ze weerspiegelen een onbehagen, gevoed door 9/11, de kredietcrisis, Isis, vluchtelingenstromen, onheilstijdingen over het klimaat, corona, Oekraïne. En zoals Lee Atwater, de Republikeinse ‘ratfucker’ die George W. Bush aan het presidentschap hielp, al zei: ‘Perceptie is realiteit’. En zoals Michael Haupl, de eminence grise van de Oostenrijkse politiek, eens verzuchtte: ‘Het is aanzienlijk eenvoudiger om zulke angsten te mobiliseren dan om ze te weg te nemen.’

Intussen heeft rechts (met hulp van het midden en soms ook links) de overheid zodanig uitgebeend dat haar eigen profetie van de overheid als ongeluksmachine werkelijkheid is geworden. Een kwetsbare bevolkingsgroep wordt in het verderf gestort vanwege vermeende fraude, een provincie over de kling gejaagd voor gaswinsten, senioren die geen mantelzorgers om zich heen hebben zijn pechvogels en de nationale woningvoorraad wordt bij opbod verkocht aan buitenlandse investeerders. ’Je moet je eigen boontjes doppen, want van de overheid moet je het niet hebben’. Rechts roept het, de door rechts gecreëerde realiteit bevestigt het. Als zelfs de maximaal opgetuigde reparaties van Groningen en de Toeslagenaffaire uitdraaien op weer nieuwe fiasco’s, geeft dat weinig vertrouwen dat we deze nationale competentiecrisis op korte termijn te boven gaan komen.

Dat de westerse cultuur de afgelopen decennia steeds meer gedomineerd wordt door angsten, is dat misschien de wáre reden dat links het steeds slechter doet? Dat de politiek steeds minder gericht is op het verbeteren van ons bestaan en steeds meer op het afweren van risico’s en gevaren? Dat we de mens niet meer zien als de oplosser van problemen, alleen nog als de veroorzaker? Dat de toekomst niet meer iets is om reikhalzend naar uit te kijken, maar een dreiging aan de horizon om je schrap voor te zetten? En dat de sussende gebaren van links die mindset vooral bevestigen, in plaats van er iets anders tegenover te stellen?

Dat de westerse cultuur de afgelopen decennia steeds meer gedomineerd wordt door angsten, is dat misschien de ware reden dat links het steeds slechter doet?

Er is veel onderzoek waaruit blijkt dat conservatieven andere hersenen hebben dan progressieven. Met name de gevoeligheid voor dreiging is bij conservatieven duidelijk groter. Eén zo’n onderzoek vergeleek de inboedels van progressieve en conservatieve studenten. Progressieve studenten bezitten meer boeken en zaken gerelateerd aan reizen, conservatieve meer agenda’s, kalenders en schoonmaakartikelen. Misschien moet links niet meegaan in die rechtse preoccupaties en zich richten op die andere oeremotie waarmee de angst samenwoont in het reptielenbrein: begeerte. De sociale beweging, wat was die anders dan georganiseerde begeerte? ‘Yes we can’, zei Obama, en het lukte.

In plaats van de ramen te lappen en de agenda bij te houden, zou links misschien weer eens op reis moeten gaan. Iets anders doen, iets avontuurlijks, iets inspirerends. Het einde van het tijdperk Rutte is het ideale moment voor een nieuw begin. Een wending. Als het niet zo’n besmette term was: een reset. Een antwoord op het taaie tekort van de moderne politiek. Aan het ons door Rutte gestaag aangeprate fatalisme dat er geen alternatief is.

Het Haagse kwartetspel is zo complex en ondoorzichtig geworden, het uitbrengen van je stem is als het kopen van een staatslot. Een partij kan jouw issue, waarom jij op ze stemde, na de verkiezingen uitruilen voor iets dat je totaal niet interesseert. Als uitkomst van een langdurig, complex en intransparant formatieproces, dat weer zijn eigen irrelevante complicaties met zich meebrengt, zoals we zagen bij de vorming van Rutte IV. Den Haag zou bezig moeten zijn met de oplossing van het probleem, maar zit verstrikt in het probleem van de oplossing. Hoezo geen alternatief? Er is altíjd een alternatief! Althans, als er fantasie en durf is.

Op dat programma voeren zij campagne. Een stem op een van die partijen is ook een stem op dat programma. Halen zij samen een meerderheid, dan vormen zij een kabinet en nemen het programma ter hand.

Mijn voorstel: een progressieve coalitie die vóór de verkiezingen een regeerprogramma lanceert. Partijen houden hun eigen dikke, gedetailleerde verkiezingsprogramma’s, maar er is ook een handzame voorselectie, een soort proto-regeerakkoord van, laten we zeggen, tien punten. Op dat programma voeren zij campagne. Een stem op een van die partijen is ook een stem op dat programma. Halen zij samen een meerderheid, dan vormen zij een kabinet en nemen het programma ter hand. What you see is what you get. Je zou zelfs kunnen denken aan de vorming van een schaduwkabinet, of, als dat te ingewikkeld is met zoveel partijen, een longlist van beschikbare bewindslieden. Alles is zo concreet en eenvoudig mogelijk. De deelnemende partijen vallen elkaar niet aan of af tijdens de campagne maar richten gezamenlijk al hun pijlen op rechts. Geen rivaliteit, geen onderlinge debatjes, de te winnen stemmen zweven boven de markt of zitten aan de andere kant van het centrum.

Wie moeten aan die alliantie deelnemen? In elk geval alles dat je links of progressief kunt noemen. PvdA/GroenLinks, SP, Partij voor de Dieren, Volt, BIJ1, Denk. In of net links van het midden gesitueerde partijen als D66 en de ChristenUnie moeten ook mee kunnen doen. Uiteindelijk gaat het er vooral om de VVD en de rest van rechts buiten spel te zetten, daar hoeft niet omheen te worden gedraaid.

Wat te doen met BBB en een eventuele lijst-Omtzigt? Onlangs dienden de SP en BBB een gezamenlijke motie in over armoedebestrijding, en Caroline van der Plas heeft wel vaker blijk gegeven van economisch-linkse sympathieën. De sanering van de landbouw is uiteraard een splijtzwam, maar zou het niet mooi zijn als deze grote progressieve alliantie de uitersten op dit thema bij elkaar zou kunnen brengen? Als twee bewindspersonen, van beide flanken, daar samen aan zouden gaan werken? Waarom in de Kamer politiek theater maken van die tegenstelling en de polarisatie aanwakkeren, als je op het ministerie samen achter de knoppen kunt zitten?

In een volgend stuk zal ik proberen dat tien-punten-programma verder uit te werken, maar is er één onderwerp dat er absoluut in moet, en misschien wel op nummer 1: herstel van vertrouwen in de overheid. De politicus die je die taak bij uitstek zou willen toevertrouwen is Pieter Omtzigt. Als hij op die basis wil meedoen: fantastisch, van harte welkom.

De media zijn blasé, maar zet ze een nieuw verhaal voor en ze vallen aan als wolven. Dit is hét moment.

Met haar permanente campagnementaliteit jengelt de politiek om aandacht, zonder dat de kiezer er veel voor terugkrijgt. Jaar-in jaar-uit gaat alles volgens hetzelfde patroon, de politieke elite schuifelt van het ene bedrijf naar het volgende, drinkt een glas, doet een plas, et cetera. ‘Het gaat niet goed’, zeggen zij, nee het gaat niet goed, ze zijn het eens, maar niemand durft een andere weg in te slaan. Als zo’n alliantie goed wordt aangepakt kan het een historische gamechanger zijn. Zoiets is nog nooit in Nederland gedaan, alleen dat feit al is een enorme plusfactor. De media zijn blasé, maar zet ze een nieuw verhaal voor en ze vallen aan als wolven. Dit is hét moment.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.