In 2020 was Annejet van der Zijl auteur van het Boekenweekgeschenk. Toen ze het manuscript van haar waargebeurde liefdesgeschiedenis Leon & Juliette had ingeleverd, verkeerde Van der Zijl in de veronderstelling dat ze klaar was met haar verhaal. 

“Maar het verhaal was dat duidelijk nog niet met mij,” zo valt te lezen in het nawoord van het vorige maand verschenen Fortuna’s kinderen. Want op bezoek bij Karen Bennett, een Amerikaanse nazaat van het duo uit de titel van haar geschenkboek, viel Van der Zijls oog op een portret van Virginie de Fremery, de oudste dochter van Leon en Juliette. En al snel bleek haar dat het levensverhaal van deze Virginie minstens zozeer de moeite van het vertellen waard was als de geschiedenis van Virginies ouders. In Fortuna’s kinderen is daarom de (herschreven) tekst van Leon en Juliette nu aangevuld met een tweede deel over Virginie en haar man James, en een (kort) slotdeel waarin de schrijfster vertelt hoe het de verdere nazaten van deze Nederlands-Amerikaanse familie is vergaan.

Maar eerst even terug naar dat Boekenweekgeschenk. Van der Zijl vertelde hierin de historie van Leon Herckenrath, een Nederlandse dokterszoon met gevoel voor avontuur, die begin negentiende eeuw de grote oversteek waagt naar Amerika. Hij belandt in Charleston, een welvarende stad aan de Amerikaanse oostkust. 

“Was Charleston een vrouw geweest,” schrijft Van der Zijl, “dan zouden bijvoeglijke naamwoorden om haar te beschrijven tekortgeschoten hebben. Mooi was ze, en daarmee trots en ijdel. Ze was fabelachtig rijk, gewend aan het beste van het beste en verzot op plezier en luxe. In veel opzichten was ze fantastisch gezelschap: gul, gastvrij en vrolijk; cultureel onderlegd en kosmopolitisch, dol op muziek, theater en dansen. Maar achter al die schoonheid en savoir-vivre was de stad wreed, en als het erop aankwam, hypocriet en volstrekt gewetenloos.”

Want de hedonistische levensstijl van de bewoners van Charleston is vooral gebaseerd op de bloeiende slavenhandel. Onverbloemd vertelt Van der Zijl over wat de bewoners van Charleston zelf enigszins vertederd hun ‘peculiar institution’ noemden. De barbaarse slavenhandel, waarbij alleen tijdens de overtocht vanuit Afrika al meer dan de helft van de handelswaar het leven liet, de rechteloosheid van de slaven, eenmaal in handen van een witte eigenaar: zij mochten niet leren lezen en schrijven, niet bij elkaar komen, ze mochten niet schreeuwen, zingen of harde geluiden maken op straat, op straffe van zweepslagen. Het zijn op zichzelf geen nieuwe of onthullende feiten die Van der Zijl opdist, maar ze schokken elke keer weer.

Leon is een jonge, energieke figuur, vastbesloten om zijn verblijf in Amerika tot een succes te maken. Maar hij legt bijna het loodje als hij wordt gestoken door een mug die hem ‘de gele koorts’ bezorgt. Het is louter te danken aan de intensieve zorg van het jonge slavenmeisje Juliette dat Leon de infectieziekte kan overleven.

Wat er zich precies tussen Leon en Juliette heeft afgespeeld, is in de schemer van de tijd opgelost. Annejet van der Zijl beschikt niet over directe bronnen die haar verhaal hier kunnen staven. Maar dat zich een bijzondere band had ontwikkeld tussen deze beide jongelingen is wel duidelijk, want Leon, die in Nederland verder was aangesterkt, reisde halsoverkop terug naar Charleston zodra zich die mogelijkheid voordeed.

En dan doet hij iets wat even bijzonder is als ongekend: hij tekent een koopcontract om de jonge slavin Juliette van haar meester over te nemen. En, wat meer is, Leon maakt haar en haar eventuele nazaten in één moeite door vrije burgers.

Annejet van der Zijl zoomt behendig in op de sleutelscènes die de levens van haar hoofdpersonen hebben bepaald

Wat dreef Leon Herckenrath? De schrijfster is terecht voorzichtig met haar conclusies. Ze waakt ervoor van Leon een vooruitstrevende held te maken. Als hij werkelijk honderd procent anti-slavernij was geweest, had hij immers beter helemaal geen zakelijke onderneming in het Zuiden van Amerika kunnen beginnen

Waarschijnlijker is het, dat hij in de eerste plaats handelde uit liefde. Aan zijn bedrand zal iets moois zijn opgebloeid tussen de zieke en zijn verpleegster. Enkele jaren later treden Leon en Juliette zelfs in het huwelijk.

Niet dat het leven voor een vrijgekochte slaaf er nu zoveel beter op werd. De ‘free colored’ bleven in alle opzichten tweederangsburgers: ze mochten niet stemmen, geen contracten afsluiten, geen lid zijn van een jury. In de kerkbanken moesten ze apart zitten en op straat moesten ze opzijgaan als een witte stadgenoot hen tegemoetkwam. Daar kwam bij dat Leons zakenpartners onder geen beding mochten weten van het huwelijk. Juliette en hij waren veroordeeld tot een dubbelleven: voor het oog van de buitenwereld bleef Leon de vrijgezel en Juliette de bij hem inwonende huishoudster.

Op den duur bleek dit een onhoudbare situatie. En dus besloot Leon tot een nieuwe tour de force: hij smokkelde zijn vrouw en kinderen een voor een per zeilboot over de oceaan naar Nederland. In Monster, in het Westland, komt het verhaal van Leon en Juliette tot een happy end.

Annejet van der Zijl heeft een prettige, vlotte manier van vertellen, waarbij ze behendig inzoomt op de sleutelscènes die de levens van haar hoofdpersonen hebben bepaald. De pionierstijd van de Verenigde Staten weet ze in beeldende bewoordingen levendig op te roepen. 

Dat geldt te meer voor het tweede deel van haar vertelling over Virginie en haar man Ko de Fremery, een vriend des huizes van de Herckenraths. Ko legt eenzelfde ondernemingslust aan de dag als zijn schoonvader Leon, door naar de Amerikaanse westkust te trekken als daar de goudkoorts is uitgebroken. Samen met twee vrienden vestigt hij zich in San Francisco, wat op dat moment nog niet veel meer is dan een anarchistische nederzetting. Zijn geliefde Virginie, die als vijftienjarige zwarte vrouw juist de omgekeerde reis had gemaakt, moet voorlopig in Nederland achterblijven.

Tekenend voor die avontuurlijke begintijd is de volgende anekdote. Ko, die zich in de VS ‘James’ laat noemen, heeft een grote partij klompen uit Holland meegebracht. Die blijken in San Francisco onverkoopbaar omdat de straten ‘in de wintermaanden zo modderig [waren] dat mensen vaak tot aan hun knieën in de blubber wegzakten en iedereen laarzen droeg’.

De jonge ondernemers worden niet alleen geplaagd door de modder, maar ook door herhaalde, hevige stadsbranden.

Minder vurig is het racisme, aan de Amerikaanse westkust. Van der Zijl verklaart dit door de democratiserende geluksfactor, die de zoektocht naar goud kenmerkte. “Vrouwe Fortuna discrimineerde niet als het ging om wie er wel of niet een goudader aanboorde en dat maakte Californië behalve het meest wetteloze ook het meest democratische en klasseloze oord ter wereld. Dokters, professoren en advocaten wroetten vruchteloos in de grond, terwijl fortuinlijke zeelieden of koksmaten zich wentelden in ongekende welstand. Kleding of conventies deden niet meer ter zake, net zomin als opleiding, afkomst of huidskleur.”

Na een aantal jaren laat James dan ook zijn Virginie overkomen, waarna zij zich min of meer probleemloos tot een van de voornaamste families van de regio ontwikkelen. Weliswaar doen zich nog de nodige privédrama’s voor, en Van der Zijl vertelt in sneltreinvaart het verloop van de Ameri-kaanse Burgeroorlog, maar al met al is dit tweede deel wat minder spannend dan het eerste.

In het korte slotdeel laat Van der Zijl zien dat de jongere generaties, die in weelde zijn grootgebracht, niet dezelfde mentaliteit aan de dag leggen als hun pionierende voorouders. Faillissementen en malversaties volgen elkaar op, zodat het familie-kapitaal van de Herckenraths en Fremery’s intussen is verdampt. 

Annejet van der Zijl
Fortuna’s kinderen – Een trans-Atlantische familiekroniek
Hollands Diep
€24,99