Onder de knoet

Waarschijnlijk is Afghanistan het enige land op deze planeet waarover wij in het Westen allemaal uitgesproken opvattingen hebben, met welke bevolking we het beste voorhebben, als ze tenminste daar of in de regio blijven en niet bij ons hun heil gaan zoeken. Naar welk land we kijken als naar een experiment in een laboratorium, waarvan de uitkomst ongewis en zelfs niet zonder gevaar is. De vraag die het meest intrigeert is: kan Afghanistan onder de Taliban leven zoals de Profeet dat meer dan duizend jaar geleden deed, in deze tijd met internet en een (kennis)economie die zich van niets en niemand iets aantrekken? Nee, dat lukt niet meer, is hier algemeen de verwachting. 

Alom wordt die twintig jaar militaire westerse inmenging beschouwd als een catastrofe, als een verspilling van geld en mensenlevens; de keerzijde daarvan is wel dat de geest uit de fles is. De Taliban kunnen de mensen nog een tijdje onder de knoet proberen te houden, vroeg of laat zullen ze inzien dat hun ‘aanpak’ moet veranderen. Het alternatief van een straatarm land, voor de zoveelste keer in haar geschiedenis terug gebombardeerd naar de middeleeuwen, zal niet houdbaar blijken. De achterstelling duurt al sinds de jaren zeventig. Dat houdt geen samenleving tot in de eeuwigheid vol, zelfs niet met terreur.

Op een kluitje

De verleiding is groot om tegen de Afghanen te zeggen: bijt door, blijf in je land, vlucht niet. Op het laatst verboden de Taliban hun ingezetenen om te vertrekken, want zij zijn nodig bij de wederopbouw van het land. Waar moeten ze ook naartoe, vroeg ik me af? In het Westen willen ze hen niet of mondjesmaat hebben, alleen de knapste koppen, de grootste talenten. Nederland is nooit een gastvrij land geweest. Kijk naar hoe we de Molukkers behandelden in de jaren vijftig, de gastarbeiders uit Marokko en Turkije, de Tamils en daarna de Vietnamezen, de Afghanen ten tijde van de Russische invasie, weer veel later de gewezen Joegoslaven en de Syriërs (we zijn er vast nog een paar vergeten). 

Hun komst was altijd moeizaam, en niet alleen door toedoen van Janmaat en zijn volgelingen. Ook ‘links’ stond zelden te juichen en mag zichzelf aanrekenen dat het toeliet dat ‘rechts’ (Bolkestein, Fortuyn) het thema van de migratie en immigratie aan het begin van de jaren negentig kaapte en tot op de dag van vandaag zonder noemenswaardig weerwerk heeft weten te behouden. (Het trio Wilders, Baudet en Eerdmans is samen goed voor twintig procent van de in totaal 150 zetels bij de laatste verkiezingen.)

Waarom we zo anti-vluchteling zijn? Er zijn bibliotheken over geschreven. Nederland is vol, wist de oude Drees al, en daarna koningin Juliana. Maar ze zeiden het in een tijd – kort na de oorlog – waarin dit land nog het schaamrood op de wangen voelde branden over de behandeling van de joden uit omliggende landen in de jaren dertig. Daarna lieten we hen door de Duitse bezetter ook nog eens ruimhartig naar de gaskamers afvoeren. 

Eigenlijk mag je nog steeds niet zeggen dat Nederland vol is, en is dat letterlijk ook niet het geval, maar het voelt alsof we met te veel op een kluitje zitten, dat wil zeggen het kluitje van de Randstad, dat via Utrecht intussen doorloopt naar het zuidoosten van Brabant (Brainport Eindhoven). Het kluitje dat ondanks de ongeëvenaarde dichtheid van mensen en (culturele) infrastructuur nog immer een onvoorstelbare aantrekkingskracht heeft op alles en iedereen uit de provincie en daarbuiten.

En als een vlucht naar het Westen lastig wordt, dan resteert opvang in de regio, in buurlanden als Pakistan, Iran en Tadzjikistan, waar ze al zoveel vluchtelingen huisvesten en veelal in beroerde omstandigheden. Ook geen aanlokkelijk perspectief. 

Moderniteit

Kun je van iemand verlangen dat hij doorbijt en wacht op betere tijden? Alles zal afhangen van de vraag hoe Afghanistan zich de komende tijd gaat ontwikkelen. Het ware te wensen dat het Westen zich er daar niet mee bemoeit. Democratie, mensenrechten, onafhankelijke wetenschap, het zijn voor ons ultieme waarden, maar voorlopig dringen we die niet meer op. Laten we voor één keer de neiging onderdrukken om de Taliban, of wie dan ook, te bekeren. Wij veranderen hen niet een-twee-drie. Dat erkennen zou aan gene zijde waarschijnlijk al als een verademing worden gezien. Laat de Taliban het vooral zelf uitzoeken, met, inderdaad, het risico dat alles waar wij betekenis aan hechten, in korte tijd aan flarden wordt gescheurd. Maar het kan ook anders lopen, als de Taliban een voorbeeld zouden nemen aan landen als Iran en Saoedi-Arabië, waar een strenge islam redelijk goed blijkt te combineren met tal van moderniteiten. 

Ooit mocht ik met een minister van Defensie mee naar Uruzgan in Afghanistan, alwaar onze jongens en meisjes met hun Dutch Approach probeerden de hearts and minds van de lokale bevolking te veroveren. Het tripje ging op het laatste moment niet door, wat jammer was, want het leek me een land met fantastische, spookachtige berglandschappen, dat vroeg of laat ontdekt zou worden door het toerisme. Aan dat toerisme zouden de nieuwe machthebbers nog een belangrijke bron van inkomsten kunnen krijgen. Met stip op één van te bezoeken locaties: de Panjshir-vallei, het laatste bolwerk van verzet tegen het Taliban-bewind. 

Maar los van het natuurschoon zou ik ook heel nieuwsgierig zijn naar hoe een door oorlog geteisterd land en volk langzaam opkrabbelt en afrekent met het idee dat moderniteit exclusief zou toebehoren aan ons, bloody tourists, uit het Westen.