Niet alleen het aantal politieagenten was groter dan de dagen ervoor, ook was een groep witte mannen die derde avond naar Kenosha, Wisconsin afgereisd in reactie op een Facebook-oproep van de burgermilitiegroep ‘Kenosha Guard’. De demonstranten wisten al dat ze eraan kwamen. Het was onrustig in de stad sinds de politie een paar dagen eerder de Afro-Amerikaanse Jacob Blake bij een aanhouding zeven keer in de rug had geschoten, terwijl hij in zijn auto wilde stappen, waar zijn drie kinderen het tafereel vanaf de achterbank gadesloegen. 

Terwijl de Black Lives Matter-protesten in volle gang waren, deelde een politieagent water uit aan een groep gewapende mannen en bedankte hen voor hun hulp (“We appreciate you, guys!”), hoewel ze de ingestelde avondklok negeerden. Onder hen was Kyle Rittenhouse, een zeventienjarige jongen met een groen T-shirt, een honkbalpet en een geweer. Later die avond begaf Rittenhouse zich richting een autobedrijf, waarna hij twee demonstranten doodschoot en er een verwondde. Ondanks zijn wapen en opgeheven armen liep de puber na zijn daad zonder problemen langs de politie. Pas later die avond werd hij opgepakt, in een plaats zo’n vijftig kilometer van Kenosha.

Hoewel Rittenhouse inmiddels is aangeklaagd voor tweemaal moord en eenmaal poging tot moord, wuifde president Trump zijn daden weg als zelfverdediging tegen ‘gewelddadige demonstranten’, die Ritten-house van het leven hadden beroofd als hij zelf geen actie had ondernomen. Tijdens zijn bezoek aan Kenosha repte de president niet over de neergeschoten Jacob Blake en benadrukte hij de misdaad en het geweld door demonstranten, toen een journalist hem vroeg of systemisch racisme een probleem is in de Verenigde Staten. Trump noemde de Black Lives Matter-beweging eerder al een ‘symbool van haat’. Deze
strategie kenmerkt de richting waarin de Republikeinse partij zich de afgelopen jaren onder Trump beweegt: witte, schietende pubers zijn patriotten; ongewapende zwarte mannen misdadigers. Hoe kan het dat racisme in Trumps Amerika sociaal acceptabel werd?

Met nog twee maanden in het vooruitzicht tot de verkiezingen is de situatie in Kenosha een uitgelezen kans voor Trump om het debat te kapen met een van zijn favoriete onderwerpen: law and order. Bij een niet al te beste positie in de peilingen dient het spelen van de rassenkaart als bliksemafleider voor zijn gefaalde coronabeleid, dat tot dusver ruim 190.000 Amerikaanse levens eiste. 

De tekst gaat onder de foto verder.

Volgens Michael Blake, die als hoogleraar filosofie, beleid en bestuur aan de University of Washington onderzoek deed naar de rechtvaardigheid van Amerikaans immigratiebeleid en grensbewaking, is Trumps opstelling niet nieuw. Eerdere presidenten als Nixon en Reagan legden volgens hem een soortgelijke nadruk op het belang van law and order. Zij probeerden de verkiezingsopkomst te versterken door een beroep te doen op de angst van blanke kiezers uit de middenklasse, en de Republikeinse partij af te spiegelen als de overgebleven bewaker tegen racistisch geweld en de ineenstorting van de burgerlijke orde. 

Vanuit de staat Washington in het noordwesten van de Verenigde Staten laat Blake weten dat Trump zich volgens hem onderscheidt door de intensiteit van zijn methode: “Eerdere figuren zorgden ervoor dat ze een beroep deden op zoiets als een gedeelde Amerikaanse reeks waarden, ook al wekten ze stilletjes raciale angst op. Reagan besteedde bijvoorbeeld meer tijd aan het spreken over zijn specifieke visie op Amerika – een visie die in principe door elke Amerikaan, zwart of wit, kon worden aanvaard – en hij zorgde ervoor dat zijn racistische ideeën enigszins gecodeerd bleven, zodat ze niet in strijd leken met die Amerikaanse visie. Trump is daarentegen nogal openlijk over zijn racisme en is nooit erg goed geweest in het bespreken van wat Amerika verenigt. Kortom: eerdere Republikeinen waren slinkser in hun racisme, terwijl Trump heeft besloten zaken luid en duidelijk te benoemen.”

In plaats van de airconditioning aan te zetten om de temperatuur in de kamer te laten dalen, waarna een zinvolle dialoog kan plaatsvinden, draait Trump de verwarming nog een graadje hoger, met woede en wantrouwen als gevolg. Van het voeren van een rationele discussie het opwekken van empathie is geen sprake. In die zin kent Trump zijn kracht: focussen op ophitsing in plaats van inhoud. 

De filmpjes van protesterende zwarte Amerikanen in een McDonald’s die Trump via Twitter de wereld in slingert, en de berichten over geweld in ‘Democratische steden’, dat volgens Trump de suburbs zal binnendringen als de kiezer niet Republikeins stemt, getuigen van een duidelijk doel. Zijn keuze om deze bevolkingsgroep in één adem te noemen met de woorden misdaad, geweld en law and order is strategisch. Door identiteitspolitiek in te zetten om polarisatie binnen de samenleving te creëren hoopt Trump bepaalde groepen kiezers aan zich te binden en zo zijn herverkiezing veilig te stellen. Hij mikt hierbij op de witte kiezers in de suburbs en op het platteland. Hoewel hij vier jaar geleden geen meerderheid van de stemmen behaalde, hielpen deze kiezers hem wel aan een meerderheid van de kiesmannen in het kiescollege, waarmee hij zijn plek in het Witte Huis veroverde.

Eerdere Republikeinen waren slinkser in hun racisme, terwijl Trump heeft besloten zaken luid en duidelijik te benoemen

Michael Blake, hoogleraar filosofie, beleid en bestuur aan de University of Washington

Terwijl de fake news media volgens Trump de hardwerkende, witte Amerikaan proberen weg te zetten als racist, is het in zijn Amerika geen schande om wit te zijn. Volgens Blake ligt aan dergelijke overtuigingen geen normatieve reeks idealen ten grondslag, in de vorm van een visie die Trump moreel houvast moet bieden. “Wat hij wel heeft, zijn consistente impulsen. Hij zal altijd die mensen steunen van wie hij denkt dat ze ‘winnaars’ zijn, met wie hij degenen bedoelt die rijkdom en macht hebben, terwijl hij ‘verliezers’ zal bespotten en veroordelen. Hieronder vallen naar zijn mening onder andere ook vrouwen, gehandicapten en oorlogsslachtoffers.” Blake meent dat Trump deze denkwijze momenteel ook toepast op zwarte en bruine Amerikanen. “Ik denk dat hij de morele klachten van zwarte Amerikanen als het gejammer van verliezers beschouwt en de politie, die tenslotte meer macht heeft dan burgers, als winnaars steunt. Hij zal dit blijven doen, zelfs wanneer er voor hem geen raciale voordelen aan zouden zitten.”

Professor William Howell, politicoloog aan de University of Chicago en vooraanstaand onderzoeker op het gebied van presidentiële macht, karakteriseert Trumps opvattingen over ras als sterk berekenend. Vanuit zijn werkkamer in Hyde Park, in het zuiden van Chicago, mailt hij: “Zijn poging om woede en angst bij blanken op te wekken is een bewuste strategie. In 2016 riep hij het beeld op van buitenlandse immigranten die aan onze poorten schreeuwden. 

Nu wijst hij naar stedelijke onrust, waarmee hij op de zwarte en bruine bevolking doelt. In beide gevallen probeert hij angst in te boezemen en in te spelen op menselijke intolerantie en onverdraagzaamheid.” 

De tactiek om hiermee vooral witte laagopgeleide kiezers tevreden te willen stellen is niet ongevaarlijk. De huidige president is zich bewust van zijn voorbeeldfunctie en de invloed die hij daarmee kan uitoefenen. Zo likete hij een bericht van een twitteraar die schreef: “Kyle Ritten-house is een goed voorbeeld van waarom ik op Trump heb gestemd.” Trump heeft er baat bij om de discussie over ras om te vormen naar een discussie over misdaad, geweld en veiligheid. Enkele plunderingen daargelaten, verloopt het overgrote deel van de protesten tegen politiegeweld vredig. Door zich desondanks achter Rittenhouse te scharen schroomt de Trump-regering niet om letterlijk kleur te kiezen. 

Dit zagen we ook terug tijdens de Republikeinse conventie, waar oud-VN-ambassadeur Nikki Haley een speech gaf waarin ze stelde dat de Democraten het tegenwoordig fashionable vinden om te zeggen dat Amerika een racistisch land is. “Dat is een leugen,” aldus Haley. Binnen de context van een conventie die expliciet partij koos tegen de Black Lives Matter-beweging wordt hiermee het geweld tegen zwarte Amerikanen niet alleen vergoelijkt, maar zelfs indirect aangespoord. In de rechtvaardiging van recente schietpartijen door politieagenten op zwarte mannen als George Floyd en Jacob Blake, en de ontkenning dat hieraan een racistisch motief ten grondslag ligt, zullen closet racists een vrijbrief zien om zich met geweld te verdedigen, zonder de angst om als racist bestempeld te worden. 

Door in zijn campagne desinformatie en haatberichten te verspreiden en daarbij geweld te propageren (‘when the looting starts, the shooting starts’) plaatst Trump zichzelf in een comfortabele, passieve positie, waarin hij enkel de spanning hoeft op te bouwen en af te wachten tot een lone wolf toeslaat – waarmee Trump zelf buiten schot blijft. De rechtse burgermilities, die de politie in Kenosha een handje kwamen helpen en daarvoor hartelijk bedankt werden, zijn daarvan een voorbeeld. 

De tekst gaat onder de foto verder.

De kers op de taart wordt tijdens de conventie gevormd door de McCloskey’s, het witte echtpaar dat tijdens de Black Lives Matter-protesten in St. Louis vanaf hun oprijlaan wapens op langslopende demonstranten richtte. Het Witte Huis nam contact met ze op: of ze misschien een toespraak wilden geven. Vanuit hun villa in Missouri spraken ze de natie toe, waarbij ze het recht op vuurwapens verdedigden door ‘eerlijke burgers’ (Mark en Patricia McCloskey) tegenover ‘criminelen’ (BLM-demonstranten) te plaatsen. Ze prezen het beleid van president Trump om een regel te schrappen die moest zorgen voor naleving van de Fair Housing Act uit 1968. De bepaling Affirmatively Furthering Fair Housing uit deze wet was ingesteld om huisvestings-discriminatie op basis van ras tegen te gaan, maar werd door Trump aangegrepen om zijn kiezers angst in te boezemen. De regel zou onveiligheid, chaos, geweld en dalende huizenprijzen in de hand werken en daarmee de welvarende, witte suburbs vernietigen. 

Dat de Republikeinse partij het goed doet bij een grote witte achterban, is op zichzelf niet nieuw. Dat het een echtpaar dat vuurwapens op demonstranten richt een podium geeft, verheerlijkt en een voorbeeld van hardwerkend, wit Amerika maakt, is dat wel. “Trumps ideeën zijn altijd aanwezig geweest in de Amerikaanse samenleving,” zegt Jonathan Masur, professor aan de University of Chicago Law School. “De afgelopen twee eeuwen zijn ze steeds meer ondergronds gedreven, omdat het sociaal minder acceptabel is geworden om openlijk racistisch te zijn. Trump heeft openlijk racisme weer sociaal aanvaardbaar gemaakt in sommige gemeenschappen in het land.” 

De vraag is in welke mate de uitslag van de verkiezingen invloed zal hebben op de sociale acceptatie van racistisch gedachtegoed. Zelfs wanneer Joe Biden de race om het presidentschap wint, valt het te betwisten of zijn invloed ver genoeg reikt om het bestaande sentiment in te dammen en de Republikeinse partij een andere koers te laten varen. Blake: “Ik moet bekennen dat ik er niet bijzonder zeker van ben dat de Verenigde Staten aan de invloed van Trump zullen ontsnappen, ook al wordt hij in november ronduit afgewezen. Mogelijk komt er een debat binnen de Republikeinse partij over de richting waar ze op moeten, en een erkenning dat conservatieve principes er voor hen misschien meer toe doen dan voor figuren als Trump. Maar ik vrees dat conservatieven misschien hebben geleerd dat ze alles kunnen doen wat ze willen – inclusief zaken die eerdere conservatieven zouden hebben afgewezen, zoals het verdedigen van Poetins autoritarisme –, zolang ze maar charismatisch en onderhoudend zijn. Ik maak me, kortom, zorgen dat er misschien toekomstige versies van Donald Trump komen, die nog bekwamer zullen zijn in het ondermijnen van de normen van de democratie en nog beter in staat zullen zijn om een beroep te doen op racistische grieven.” 

De Republikeinse partij zal zich na de verkiezingen in elk geval moeten heroriënteren. Ze heeft de keuze om het ingeslagen pad te volgen, racistische angsten te blijven aanwakkeren en te hopen dat ze daarmee genoeg witte stemmen zal behouden, of om de traditionele, conservatieve ideologie nieuw leven in te blazen en aantrekkelijk te maken voor niet-witte kiezers, in de hoop om een nieuwe groep aan zich te binden. 

De Republikeinse partij zal zich na de verkiezingen in elk geval moeten heroriënteren

Mocht Trump verliezen, dan zal hij volgens Howell niet stilletjes in de nacht verdwijnen. “We mogen volledig van hem verwachten dat hij op samenzweringstheorieën blijft inzetten, met overgave leugens verspreidt en krachtig tot zijn achterban zal spreken. Het populisme dat hij predikt, zal bij zijn vertrek niet onmiddellijk verdwijnen. Het blijft bestaan voor anderen, die het voor hun eigen politieke doeleinden willen inzetten.” Blake: “Gezien zijn volharding dat hij in 2016 de meerderheid van de stemmen won en zijn pogingen om de legitimiteit van de verkiezingen van 2020 preventief te ondermijnen is er geen garantie dat hij stilletjes vertrekt of toegeeft dat hij heeft verloren. Ik maak me zorgen om zowel een winst als een verlies van Trump. De beste hoop is dat hij in de politiek doet wat hij vaak in het bedrijfs-leven heeft gedaan: de overwinning uitroepen en zich dan terugtrekken.”

De Verenigde Staten lijden aan een ingebakken trumpisme dat, ongeacht de uitslag van de verkiezingen, in november niet van het toneel zal verdwijnen. Door een schietende tiener het symbool van wit slachtofferschap te maken en de discussie over racisme en politiegeweld tegen zwarte Amerikanen te verleggen naar een angstaanjagend betoog over misdaad, socialistische plunderaars en suburban dreams raakt een gedachtegoed ingesleten dat openlijk geweld en racisme verdedigt: als je wit en angstig bent, is alles gerechtvaardigd.