Tevredenheid
Zal in 2020 de patiënt die Nederland heet weer langzaam aan de betere hand geraken? Ik hoop het, want wat was hij er beroerd aan toe, afgelopen jaar en misschien al ver daarvoor. We sloegen agenten in elkaar, staken hele buurten in de hens, stonden elkaar op sociale media naar het leven en we konden vooral geen normaal debat meer voeren zonder daar meteen oorlog van te maken (over klimaat, Europa, immigratie, een vuurwerkverbod, de verschillende ‘schaamtes’, racisme langs het voetbalveld, #MeToo, zorgen om de democratie en de rechtsstaat, IS-liefjes, Trump, en nog veel meer).

Maar is de diagnose eigenlijk wel juist? Want het Sociaal en Cultureel Planbureau kwam aan het einde van het afgelopen jaar met een ander beeld: de patiënt is helemaal niet ziek. De hierboven geschetste symptomen zijn uitzonderingen, verkoudheidjes om in de sfeer te blijven, die maar al te gretig uitvergroot worden tot de gruwelijkste aandoeningen. In werkelijkheid heerst er namelijk, aldus het SCP, onder de onderdanen een grote mate van persoonlijk welbevinden, ja zelfs van vertrouwen in elkaar. Je zou het niet zeggen na al die acties van boeren, verpleegsters en leraren op het Malieveld, maar de Nederlander blijkt nog altijd behoorlijk tevreden te zijn over bijvoorbeeld de rechtspraak, de vakbonden, het bedrijfsleven. Sterker nog, ten diepste interesseren hem de meeste kwesties die het Haage Binnenhof en vervolgens het Hilversumse Mediapark halen, geen ene biet.

Hysterie
Hoe deze tegenstrijdigheden te rijmen? Of het SCP zit er stevig naast met zijn onderzoek, heeft de verkeerde respondenten, of ik, volger van het nieuws, ben overgevoelig geworden voor al die prikkels van buiten, wat een fenomeen schijnt te zijn bij de ouder wordende mens. Mogelijk speelt er nog iets anders mee, namelijk het volstrekte onvermogen in onze tijd om te spreken of te berichten over zaken zonder dat daar meteen een sfeer van opwinding en hitsigheid omheen komt te hangen. Eén onhandig geformuleerde tweet en de afzender moet al vrezen voor het leven. Die nieuwe (sociale) media infecteren ook de ‘oude’ ermee. Brand in Arnhem, en behalve Hart van Nederland staat ook meteen de NOS-collega op de plek des onheils, en die doet net alsof hij zich in oorlogsgebied bevindt. Er zijn indicaties dat die opwinding ook doorgedrongen is tot het familiefeestje: beweer maar eens dat je Trump en Baudet wel oké vindt… ruzie valt je ten deel. Dikke kans dat je in het vervolg geen invitatie meer krijgt.

Hoe laat deze algehele nervositeit, want dat schuilt erachter, zich verklaren? Ongetwijfeld heeft het te maken met de strijd om de kijker en lezer. Waarschijnlijk heeft geen ander land ter wereld zoveel praatprogramma’s en nieuwsbulletins als het onze. Die moeten allemaal met elkaar wedijveren, op het gevaar af voortijdig dood te bloeden. Ik vermoed dat het er voorts mee van doen heeft dat wij altijd al geneigd zijn geweest om standpunten en opvattingen in te delen, te rubriceren. In goed of fout, in links of rechts. Iemand die twijfelt aan de vermeende slechte staat waarin onze planeet zich bevindt, wordt bij voorbaat in het kamp-Baudet geplaatst, ook al vindt hij de nexit, eveneens behorend tot het Baudet-idioom, een volstrekt onzalig idee en juicht hij, anders dan oom Thierry, de komst van roetveegpieten van harte toe.

Mogelijk speelt er nog iets anders mee, namelijk het volstrekte onvermogen in onze tijd om te spreken of te berichten over zaken zonder dat daar meteen een sfeer van opwinding en hitsigheid omheen komt te hangen.

Die neiging tot indelen kan enkel begrepen worden uit de angst om het overzicht te verliezen, waarna algehele chaos zal uitbreken. Misschien zit het zelfs in onze volksaard ingebakken, zoals we zowat elke millimeter van ons grondgebied in kaart hebben gebracht. Stel je voor dat de natuur hier ergens de overhand zou krijgen. Dan zijn we letterlijk weg, worden we weggevaagd.

Revival?
Maar misschien is al die nervositeit nog het beste te duiden uit de omstandigheid dat onze economie en daarmee onze leefwijze in een overgangsfase lijkt te verkeren: langzaam daalt overal het besef in dat er grenzen zijn aan de groei die de afgelopen decennia tamelijk ongebreideld is geweest. Hebzucht en consumentisme beginnen plaats te maken voor matiging, voor (zelf)beheersing, voor ontspulling en aanverwante grillen. In dit nummer staat een interview met CDA-prominent Hans Hillen afgedrukt, die onder meer stelt dat mensen, kiezers genoeg hebben van de technocratische, louter op de markt afgestemde politiek. Men wil verhalen, visies, vergezichten: hoe staan we er over vijf jaar voor? Kijk naar de lovende reacties op de presentatie van de landkaart van Nederland anno 2120, samengesteld door de Universiteit van Wageningen: dat scenario wilden we weten, want zo langzamerhand dringt de vraag zich op of er nog hoop is te midden van al die voorspelde klimatologische rampspoed.

Maar de huidige premier is niet van de verhalen en op links zie je ook niemand die het voortouw hierin neemt. Lodewijk Asscher heeft de electorale wind tegenwoordig weer een beetje mee, maar ik merk verder niets van die man. Jesse Klaver probeert het, maar overtuigt zelden. Hillens eigen CDA zou ervan moeten profiteren, maar onduidelijk is wie dat daadwerkelijk kan en moet doen (kandidaat-lijsttrekker Hugo de Jonge opperde in januari een rem op immigratie, maar hij ging niet zo ver om aantallen te noemen). Buiten de politiek zijn er evenmin lieden te vinden die inspireren. Terwijl de behoefte aan zingeving, aan zoiets als gemeenschapszin, in deze verschraalde tijd groter is dan ooit. Terug naar de kerken dan maar weer, naar de pastoors en dominees die ons voorheen elke zondag vanaf preekstoel of kansel handreikingen boden om ons (moreel) kompas af te stellen? De coming-out als katholiek van de columnist Stephan Sanders in de Volkskrant zou weleens indicatief kunnen zijn voor een revival in wording.

Waarmee we mogen vaststellen dat de patiënt niet echt ziek is, maar wel een beetje aandacht nodig heeft.

Word lid van HP/De Tijd