Het is woensdagmiddag 6 december als op de kamer van CDA-fractiesecretaris Hans Hillen, in het oude ministerie van Justitie, een opmerkelijke ontmoeting plaatsheeft. Aanwezig zijn, naast Hillen, Anton Zijderveld, CDA-ideoloog en hoogleraar algemene sociologie aan de Erasmus Universiteit, Andreas Kinneging, rechtsfilosoof aan de Universiteit Leiden, en Bart Jan Spruyt, journalist van het Reformatorisch Dagblad en behorend tot ‘de groep-Kinneging’, een club die het conservatisme als politiek-filosofische stroming in de vaart der volkeren wil opstoten.

Het onderwerp van gesprek: hoe conservatief is het CDA nu eigenlijk? Kinneging en Spruyt hebben daar zo hun twijfels over. Maar Hillen laat aan duidelijkheid niets te wensen over. “Ik hoop en denk dat het CDA een conservatieve partij wordt.” De spindoctor van Jaap de Hoop Scheffer heeft er lucht van gekregen dat Kinneging al contact heeft gehad met de ChristenUnie. “Dat is een orthodoxe, sektarische partij,” zegt Hillen. “De conservatieven, die horen bij óns.” Anton Zijderveld knikt. Binnen de CDA-fractie en het wetenschappelijk bureau bestaat eensgezindheid over de koers, vertelt hij. Voorop staan ‘conservatieve’ waarden als soevereiniteit in eigen kring, een kleine, maar sterke overheid, aandacht voor familiewaarden en de opwaardering van maatschappelijke instituties als het gezin, de school en de kerk. 

Maar Kinneging laat zich niet zo makkelijk omverpraten. Sinds wijlen Enneüs Heerma bij de algemene beschouwingen van 1994, tot grote hilariteit van alles wat paars was, het gezin op de agenda zette, is er weinig meer van vernomen, constateert hij. “Als het CDA alleen uit Hans Hillens bestond, zou ik het wel weten, maar nu…” Zijderveld: “We hebben de neiging nog te veel de kool en de geit te sparen, en zijn te opportunistisch. Daar heeft u gelijk in. Maar de aanzet is er.”

Het onderonsje verloopt verder in een amicale sfeer. Na twee uur gaat het viertal uiteen, maar niet nadat men beloofd heeft het gesprek voort te zetten.

Kom, conservatieven, trek ten strijde! De nieuwe euthanasiewet, het homohuwelijk, de abortusprakijk — het zijn enkele voor de hand liggende maatschappelijke fenomenen waar conservatieven van gruwen. Maar, zegt Kinneging, de onvrede gaat dieper. Het doorgeslagen marktdenken tast instituties als gezin en school aan — instituties die voor de samenleving, nee, voor de beschaving, van essentieel belang zijn. Moeders worden de arbeidsmarkt op gejaagd, universiteiten en scholen — in de ogen van conservatieven belangrijke ‘cultuurdragers’ — zijn in de ban van het rendementsdenken. Er is op tal van terreinen sprake van verloedering. Een conservatief reveil is hard nodig.

Rond Kinneging heeft zich het afgelopen jaar een harde kern discipelen verzameld. Naast Bart Jan Spruyt zijn dat Joshua Livestro, persoonlijk assistent van Eurocommissaris Bolkestein, en René van Wissen, ambtenaar op het ministerie van Landbouw en Visserij en oprichter van de website www.conservatisme.nl. Beiden zijn oud-studenten van Kinneging.

Volgens de groep-Kinneging, die zich zonder enige gêne ‘conservatief’ noemt, leeft in brede groepen van de samenleving het gevoel dat traditionele deugden in ere moeten worden hersteld, maar houdt de politiek zich angstvallig stil. Er zijn drie partijen waarvan men meer verwacht. Ten eerste het CDA. Dat kent vanouds een sterke conservatieve vleugel, maar heeft ook Old hands als Hannie van Leeuwen, die de verzorgingstaat hebben opgebouwd, in de gelederen. Die willen niets weten van een kleinere overheid.

Ten tweede zijn er de klein-rechtse partijen, de ChristenUnie en het SGP. Die zijn echter weer te versplinterd om een vuist te maken. Bovendien, menen Kinneging c.s., flirt met name het RPFsmaldeel met ‘links’ op het gebied van armoedebestrijding en milieubeheer.

En ten slotte is er de VVD. Ach here, de VVD. “Sinds Bolkesteins vertrek naar Brussel is de partij in de handen van de cultuurrelativist Hans Dijkstal gevallen,” sombert Kinneging.

Kinneging weet waarover hij praat. Jarenlang was hij een van de ghostwriters van Bolkestein. Hij werkte voor het wetenschappelijk bureau van de VVD, de Teldersstichting, en was, samen met de huidige Elsevier-redacteur Gerry van der List en wetenschappelijk directeur Klaas Groenveld, de drijvende kracht achter de notitie Vrij en verantwoordelijk. Vrijheid is een mooi goed, maar alleen als westerse waarden en normen worden geëerbiedigd, luidde de kern van die notitie. De overheid mag, nee moet, moraliseren. Concreter: het ‘christendom’ zou weer in het VVD-beginselprogramma moeten worden opgenomen.

Maar de VVD-partijraad veegde in 1996 de vloer aan met het ‘liberale toekomstperspectief’. Bolkestein zou later zeggen dat hij dat als een van zijn grootste nederlagen als fractievoorzitter beschouwde. Uit onvrede over de koers van de partij zegde Kinneging vorig jaar zijn lidmaatschap op. De conservatieve vleugel binnen de VVD, vreest hij, is voor lange tijd kaltgestellt door de liberaIe, postmoderne vrijdenkers.

Volgens de groep-Kinneging is de oude links-rechts-tegenstelling in de politiek achterhaald. Na de val van de Muur heeft het socialisme in praktijk en theorie afgedaan. Over het belang van een vrijemarkteconomie zijn de grote partijen het goeddeels eens.

Waar het in deze eeuw om zal draaien, is de tegenstelling tussen progressief-liberaal en conservatief. Een analyse die Hillen onderschrijft. “De twintigste eeuw stond in het teken van de emancipatie van arbeiders, katholieken, vrouwen. Die emancipatie is grotendeels voltooid. In de toekomst gaat het weer om de oer-Hollandse tegenstelling tussen koopman en dominee.” Het CDA heeft volgens Hillen de beste papieren om de domineesrol te vervullen. “Natuurlijk niet zonder op de centen te letten.”

Zijn kompaan Zijderveld ziet echter wel verschillen in benadering tussen het CDA en het Kinneging-clubje. “Ik ben voor conservatisme zonder opgeheven vingertje. Kinneging wil terug naar de jaren vijftig. Zo wil hij het kostwinnersprincipe weer invoeren. In de praktijk betekent dat dat de vrouw thuisblijft. Dat is achterhaald. Ik pleit liever voor subsidiëring van crèches.”

Waar beiden het wel over eens zijn, is dat het conservatisme een stroming is die meer belangstelling verdient. Hillen: “Conservatief is nu een scheldwoord. Dat is onterecht.”

De groep-Kinneging wacht niet tot de politieke partijen het licht zien. Eind dit jaar wordt een stichting in het leven geroepen die een platform moet worden voor conservatief gedachtegoed en buitenparlementaire coalitievorming. De Edmund Burke Stichting, genoemd naar de achttiende-eeuwse conservatieve filosoof, gaat congressen en symposia organiseren. “We gaan eerst het conservatisme in de breedte, lengte en diepte onderzoeken. Vervolgens gaan we kijken welke politieke keuzes daaruit voortvloeien,” vertelt Bart Jan Spruyt, die aanstaande zaterdag in het Reformatorisch Dagblad verslag zal doen van de ontmoeting tussen Kinneging en de twee CDA-zwaargewichten. “Medio volgend jaar zullen we een politiek pamflet uitbrengen. Uiteindelijk kan dit uitmonden in partijvorming, vooral als zich bepaalde staatsrechtelijke ontwikkelingen voordoen.” Spruyt duidt op mogelijke verandering van het kiesstelsel, waardoor kleine partijen niet meer levensvatbaar zijn.

Mede-initiatiefnemer René van Wissen: “De Burke Stichting wil bevorderen dat het conservatisme weer een geuzennaam wordt in plaats van een scheldwoord.”

Voormalig secretaris generaal Economische Zaken onder Ruud Lubbers, F.W. Rutten, heeft inmiddels zijn medewerking aan het initiatief toegezegd. Rutten organiseert al bijeenkomsten voor behoudende katholieken die ontevreden zijn over de koers van het CDA.

Daarnaast is de groep-Kinneging in gesprek met kleinrechts. Met de SGP heeft reeds een ontmoeting plaatsgevonden, de ChristenUnie is volgende week aan de beurt. Dan zal Kinneging een gesprek voeren met de stafvan het wetenschappelijk bureau.

Of Kinneging bij gevestigde partijen een voet tussen de deur zal krijgen, is de vraag. De ChristenUnie zit nog midden in een lastig fusieproces en heeft geen zin opnieuw een beginselenstrijd te voeren. Pragmatische overwegingen zullen ook bij CDA en VVD een rol spelen. Na zes jaar oppositie voeren is het z CDA eindelijk iets opgekrabbeld, en, ondanks het enthousiasme van Hillen, zal er weinig behoefte zijn intern te bakkeleien. De VVD zit, zeker als Wim Kok de komende verkiezingen niet meer de PvdA-lijstaanvoerder is, in een kansrijke positie om de grootste partij te worden. Kortom, er bestaat weinig animo om over de eigen grondslagen te discussiëren, laat staan over de mogelijkheid van een conservatieve coalitie.

Maar Kinneging blijft hoop houden. “Als je vijftien jaar geleden had voorspeld dat PPR, PSP en CPN zouden opgaan in een grote partij, links van het midden, zou iedereen je ook hebben uitgelachen. Maar GroenLinks is er toch gekomen. Het CDA is ook ontstaan uit partijen met heel verschillende achtergronden. Je weet het nooit.”

Kinneging ziet zichzelf niet als de toekomstige leider van een conservatieve partij. Hij is een man van de wetenschap, geen politicus. Hij beseft dat hij een erg intellectueel groepje om zich heen heeft verzameld. Daarom is hij op zoek naar aansprekende namen. “Van Agt en Wiegel staan op mijn lijstje.”