De premier-in-spe van Italië is geen populist maar een fascist
Vanuit zijn woonplaats Genua beschouwt Ilja Leonard Pfeijffer wekelijks een onderwerp dat het Nederlandse nieuws beheerst. Deze week buigt hij zich over de opkomst van extreemrechts in Italië.
Voor het eerst zie ik angst bij de mensen. Geen tijdelijke paniek of onberedeneerde bangigheid, maar fundamentele angst die de conclusie is van rationele overwegingen. Deze kalme, zekere angst is iets nieuws voor mij. Ik heb zoiets nog nooit eerder waargenomen bij de mensen en het maakt grote indruk op mij. Opeens kan ik mij voorstellen hoe de sfeer was in de jaren dertig van de vorige eeuw. Beschaafde, eerbare intellectuelen beginnen mij serieus te vragen of ik wel in Italië wil blijven als het gebeurt en de toon van hun stem verraadt dat ze er zelf nog niet zo zeker van zijn of ze die vraag voor zichzelf met ja zouden beantwoorden, al zijn ze in Italië geboren.
Opeens kan ik mij voorstellen hoe de sfeer was in de jaren dertig van de vorige eeuw
Salvini heeft de regering laten vallen. Hij is de leider van de extreemrechtse partij Lega Nord en vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken van de regering Conte, die steunt op de coalitie van de Lega Nord met de populistische Vijfsterrenbeweging. Omdat de Vijfsterrenbeweging geboren is uit een afkeer van beroepspolitici en trots is op haar dilettantisme, was ze geen partij voor de gehaaide strategicus Salvini. Hij haalde alle successen binnen terwijl zij zich keer op keer gedwongen zagen pijnlijke compromissen te sluiten. De Lega steeg in de peilingen terwijl de Vijf Sterren de diepte in stortten.
Het is dan ook geen verrassing dat Salvini de coalitie heeft opgeblazen. Het moment is gekomen om aan te sturen op vervroegde verkiezingen en de winst in de peilingen te verzilveren. Als de verkiezingsuitslag de peilingen volgt, zal hij als leider van de grootste partij uit de stembus komen met ongeveer 34 procent van de stemmen. Met de steun van één of twee kleinere rechtse partijen wordt hij premier. Dit scenario is uiterst waarschijnlijk. Als de Italianen inderdaad in het najaar naar de stembus gaan, waar Salvini op aanstuurt, moet er een wonder gebeuren wil Salvini het eerste-ministerschap ontgaan.
Bij ons in Noord-Europa wordt Salvini beschouwd als een typische populist met een anti-migratie en een anti-Europa-agenda, zoals wij die ook hebben. De waarschijnlijkheid van een aanstaand premierschap van Salvini wordt ook bij ons met enige ongerustheid bezien, omdat we vrezen voor de Europese eenheid, de euro en de Italiaanse begrotingsdiscipline. Voor zijn anti-migratiepolitiek, die gebaseerd is op terechte frustratie over het gebrek aan Europese solidariteit met Italië, kunnen we zelfs nog wel in zekere mate begrip opbrengen. Zijn banden met Moskou zijn zorgelijk. Zijn publieke optredens in zwembroek op de Italiaanse stranden lachen we weg als Italiaanse folklore.
Voor zijn anti-migratiepolitiek, die gebaseerd is op terechte frustratie over het gebrek aan Europese solidariteit met Italië, kunnen we zelfs nog wel in zekere mate begrip opbrengen.
Bij ons in Noord-Europa wordt Salvini onderschat. Zijn ambities reiken verder dan de populistische programmapunten waarmee ook wij hoofdschuddend hebben leren leven. De afgelopen maanden waarin hij minister van Binnenlandse Zaken is geweest, heeft hij blijk gegeven van een diepe minachting van democratische instituties. Hij weigert verantwoording af te leggen in het parlement. Hij vertoont zich niet op zijn ministerie. Hij regeert Italië via massabijeenkomsten, al dan niet op het strand. Hij vertoont zich regelmatig in een uniform van de politie of het leger. Als er spandoeken zijn opgehangen om tegen hem te protesteren, stuurt hij de politie erop af om die weg te halen. Demonstranten die leuzen tegen hem roepen laat hij arresteren. Hij wil scholen en universiteiten zuiveren van linkse docenten. Vorige week heeft hij de Italianen op een massabijeenkomst gevraagd om hem de absolute volmacht te geven. ‘Datemi pieni poteri,’ is een verzoek dat een bijna letterlijke echo is van uitspraken van Mussolini. Salvini is geen populist, maar een fascist en de kans dat hij Italië gaat leiden is levensgroot aanwezig.
Italië heeft ervaring met fascisme. Anders dan in Duitsland is het bruine verleden nooit helemaal ondubbelzinnig veroordeeld. Een fascistische onderstroom heeft al die tijd bestaan en vooral bij de politie hebben fascistische sympathieën al die tijd gesluimerd en gewacht op het moment dat het politieke klimaat deze opnieuw zou legitimeren. Dat moment lijkt nu onafwendbaar en linkse intellectuelen en gematigde, fatsoenlijke mensen zijn bang dat de zekerheden van de rechtsstaat geen zekerheden zullen blijken. In gedachten worden er koffers gepakt. En op hun vraag of ik in Italië blijf als het gebeurt, antwoord ik tot nu toe: ‘Ik kan jullie niet alleen laten.’ Ik zal u op deze plek op de hoogte houden of ik van mening verander.
