Populisten verkiezen ten onrechte ‘gezond verstand’ boven ‘Haags gedoe’
Vanuit zijn woonplaats Genua beschouwt Ilja Leonard Pfeijffer wekelijks een onderwerp dat het Nederlandse nieuws beheerst. Deze week de onwettige schorsing van het Britse parlement door premier Boris Johnson en de nare gewoonte van populisten om democratische instituties te ondermijnen.
Ik gun haar zeker de eer niet dat ik beweer dat zij de eerste was, maar ik kan niet ontkennen dat ik mij voor het eerst bewust werd van het gevaar van het mechanisme toen zij zich ervan bediende. Het was lang geleden. Het waren tijden dat men sidderde bij de naam van Rita Verdonk. Nu is zij vergleden in de vergetelheid, maar zij was een proto-populistische politica van de VVD en daarna van haar eigen partij, die zij Trots op Nederland had genoemd. In twee opeenvolgende kabinetten-Balkenende was zij als minister verantwoordelijk voor het vreemdelingenbeleid. Zij was geen liefhebster van parlementaire procedures. Die deed zij af als ‘Haags gedoe.’ Zij hield zich naar eigen zeggen liever bezig met de echte problemen van echte mensen.
Het is inmiddels een vast nummer geworden in het repertoire van populisten in binnen- en buitenland om het volk en de volksvertegenwoordiging tegen elkaar op te zetten. Sterker nog, het zou een adequate definitie van populisme kunnen zijn. De populistische politicus beroept zich op het directe mandaat van de kiezers en schildert de instituties van de parlementaire democratie af als obstakels, al dan niet door de elite opgeworpen, tegen de wil van het volk.
Vaak zetten ze het gezonde verstand tegenover de complexiteit van democratische procedures.
Geert Wilders heeft de Tweede Kamer van de Staten Generaal al gedegradeerd tot een nepparlement. Thierry Baudet heeft herhaaldelijk verklaard dat hij het een belediging van zijn intelligentie acht om Kamerdebatten bij te wonen. Toen Matteo Salvini minister was in Italië, weigerde hij bij verschillende gelegenheden verantwoording af te leggen in het parlement. Evenmin vertoonde hij zich erg vaak op zijn ministerie. Boris Johnson achtte het noodzakelijk om het parlement te sluiten om de wil van het Engelse volk door te drukken. De voorbeelden zijn legio.
Populisten bieden een soort short-cut aan. In plaats van de verschillende, en soms ook tegenstrijdige belangen van een heterogene bevolking tegen elkaar af te wegen in procedures die evenwichtigheid garanderen, zeggen zij te weten wat het volk wil. Daar moeten we gewoon niet zo moeilijk over doen. Sterker nog, om daar moeilijk over te gaan lopen doen is in hun ogen een obstructie van de democratie, want de democratie zijn zij. Vaak zetten ze het gezonde verstand tegenover de complexiteit van democratische procedures, zoals de president van Brazilië Jair Messias Bolsonaro afgelopen dinsdag deed tijdens de openingssessie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hij hekelde ‘politiek correcte’ opvattingen, die volgens hem tegen dit gezonde verstand indruisen. Salvini doet ook regelmatig een beroep op dit gezonde verstand, bijvoorbeeld wanneer hij zegt dat het logisch is dat kinderen één vader en één moeder hebben. Als we ‘het gezonde verstand van het volk’ in het Duits vertalen, hebben we aan afschrikwekkende historische parallel voor dit soort redeneringen.
De kern van de democratische rechtsstaat wordt gevormd door de instituties.
Sinds ik er met dank aan Rita Verdonk beter over ben ga nadenken en sinds onbeschaamdere politici Rita Verdonk de vergetelheid in hebben gedrukt, ben ik er steeds meer van overtuigd geraakt dat de kern van de democratische rechtsstaat gevormd wordt door de instituties. Deze zijn vaak hemeltergend inefficiënt en nodeloos sloom, maar dat is precies hun kracht. Zij vormen het uitgekiende systeem van checks and balances dat niets minder is dan de garantie voor de democratie zelve. Wees achterdochtig als iemand de procedures begint te hekelen en kom in opstand als iemand in naam van de democratie het parlement kleineert. De waarde van de democratie is precies gelegen in Haags gedoe.
