De Derde Wereldoorlog en de cyclus van de gekte
Het komende jaar zal het erom spannen: wordt Poetin afgezet en/of vermoord? Wordt Trump in de gevangenis gezet? Misschien bestaan er in de geschiedenis geen cycli, maar eens komt de verandering, schrijft Max Pam.
‘Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het’, schreef de historicus Johan Huizinga (1872-1945) in 1935. Vijf jaar later brak de Tweede Wereldoorlog uit. Het duurde nog vijf jaar voordat in Europa weer vrede kwam, maar Huizinga was toen al een paar maanden dood.
Het citaat komt uit In de schaduwen van morgen. Minder bekend, maar niet minder relevant is wat daar achter staat: ‘Het zou voor niemand onverwacht komen, als de waanzin eensklaps uitbrak in een razernij, waaruit deze arme Europese mensheid achterbleef in verstomping en verdwazing, de motoren nog draaiende en de vlaggen nog wapperende, maar de geest geweken.’
Profetische woorden, vinden we nu. Huizinga was een ziener, die de tekenen des tijds lezen kon: razernij, verstomping, verdwazing en de geest die geweken is.
Alles in het universum lijkt een cyclus te hebben. Wij hebben dag en nacht, eb en vloed en de vier jaar getijden. Vrouwen kennen de cyclus van de menstruatie en volgens Wilhelm Fliess (1858-1928), een leerling van Freud, hebben ook mannen een cyclus. Aanvankelijk meende hij zelfs bij mannen regelmatig terugkerende bloedneuzen te zien. Hij noemde zijn ontdekking bioritmiek. Echte bewijzen daarvoor zijn nooit gevonden en volgens scepticus Martin Gardner is bioritmiek niets anders dan bijgeloof en oplichterij. Sommige topsporters zweren erbij. Ook zijn er mensen, die nooit de straat op gaan, als hun bioritme niet in de juist stand staat.
Kent de geschiedenis ook cycli? Bestaat er een zekere regelmaat in de opkomst en ondergang van beschavingen? Verdwijnen razernij, verstomping en verdwazing en keren zij na enige tijd weer terug? Wijkt de geest om plotseling weer bezit van ons te nemen, en vice versa?
Huizinga maakte de opkomst van Hitler en Stalin mee, machtige mannen en gevaarlijke gekken. Dat zij gezamenlijk minimaal vijftig miljoen doden op hun geweten hebben, kon Huizinga toen nog niet weten. Maar de Eerste Wereldoorlog had hem al geleerd dat je in een militair conflict beter in miljoenen kunt tellen dan in duizenden. De Tweede Wereldoorlog eindigde in 1945 met de capitulatie van de Duitsers en de Koude Oorlog eindigde in 1989 met de val van de Berlijnse Muur. Het einde van een oude cyclus en het begin van een nieuwe?
Onze Tweede Kamer telt 19 partijen. Dat kun je zien als het toppunt van democratie, maar ook als een teken van verdwazing. De meeste van die partijen zijn overbodig
Razernij, verstomping en verdwazing kun je in het huidige tijdsgewricht – ook een woord van Huizinga – op allerlei niveaus vinden. Onze Tweede Kamer telt 19 partijen. Dat kun je zien als het toppunt van democratie, maar ook als een teken van verdwazing. De meeste van die partijen zijn overbodig. Zij kakelen – palaveren, zou Huizinga zeggen – maar een eind weg en voegen niets toe aan de besluitvorming van ons land. De coronapandemie heeft aangetoond dat paniek en razernij zich over Nederland kunnen uitspreiden en dat de politiek daar nauwelijks aan antwoord op heeft. De politiek weet geen klaarheid en vertrouwen te geven. Een deel van de Nederlandse bevolking is zelfs ten prooi gevallen aan complotdenken. Dat iemand als Thierry Baudet, uitgerekend een academicus, in zulk een gekte kon vervallen, is niet alleen voor hem een even persoonlijke als tragische zaak, het zegt ook iets over het irrationele klimaat van ons land. De nuchtere Nederlander is een malle Eppie op een tractor geworden, die zijn eigen lot vergelijkt met dat van een slachtoffer van de Holocaust.
Op internationaal niveau is het niet moeilijk Poetin te zien als een kruising van Stalin en Hitler. These en antithese. Poetin is geboren uit Stalin en heeft het bloed gedronken van Hitler. Dat daarna ook nog gedoopt is het water van de Russisch-orthodoxe kerk maakt het geheel tot een giftige Molotovcocktail. De oorlog in Oekraïne telt inmiddels tienduizenden doden en miljoenen vluchtelingen. Poetin denkt als een gek en heeft zich ook met gekken omringd. Het is onduidelijk hoe wij van hem af moeten komen en die tussentijd gaat de oorlog gewoon door, geheel tegen het eigen belang van Rusland – en van de wereld – in.
Door de oorlog in Oekraïne zijn de hoorzittingen in Washington over de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 enigszins op de achtergrond gedrongen, maar wat zich daar afspeelt is bijna even historisch als de hoorzittingen over het Watergate-schandaal. Steeds meer wordt zichtbaar dat de Verenigde Staten aan een staatsgreep door Trump zijn ontsnapt. Wie aanhoort hoe Trump getracht heeft de verkiezingsuitslag te zijner gunste om te draaien, gaat beseffen dat wij ook hier te maken hebben gehad met een honderd-procent-gek. In feite is het aan de standvastigheid van de top van het Ministerie van Justitie te danken geweest dat zo’n coup d’etat niet heeft plaats gevonden. Maar het besef dat de twee machtigste landen ter wereld een tijd zijn geregeerd door twee gekken wordt daar niet minder treurig om. Een van die twee is godzijdank opgehoepeld, maar Poetin zit er nog en die gaat ons in Europa nog heel wat last bezorgen. In Amerika zijn tenminste de grote instituties nog overeind gebleven, daar hoef je in Rusland niet op te rekenen. Die Russische instituties zijn zwak en corrupt, of bestaan helemaal niet.
Wie aanhoort hoe Trump getracht heeft de verkiezingsuitslag te zijner gunste om te draaien, gaat beseffen dat wij ook hier te maken hebben gehad met een honderd-procent-gek
In de Tweede Wereldoorlog had je tenminste nog Churchill, een uit nood geboren plechtanker met een grote sigaar, die beloofde tot op de stranden te zullen doorvechten. Nu hebben Boris Johnson in Groot-Brittannië. Ik ben geneigd de clowneske optredens van Johnson grappig te vinden, maar hij heeft in de verste verte niet de statuur van Churchill. Hij is geen gek, hoogstens een halve gek, wat in de Britse politiek overigens vaak een voordeel is gebleken. Mad dogs and Englishmen.
In 1938 hebben de Britten Tsjecho-Slowakije in de steek gelaten. Johnson probeert dat in Oekraïne een beetje goed te maken, zo lijkt het. Europa is beloofd dat de Oekraïners in de zomer met een groot tegenoffensief zullen komen, dankzij de geleverde Westerse wapens. Voorlopig is het lang nog niet zover.
Het komende jaar zal het erom spannen: wordt Poetin afgezet en/of vermoord? Wordt Trump in de gevangenis gezet? Misschien bestaan er in de geschiedenis geen cycli, maar eens komt de verandering. Of zoals Johan Huizinga schreef: ‘Leidende mannen zijn slechts een blaadje of takje op de eeuwige en onpeilbare stroom van het alzijdig gebeuren.’
