Het is heel begrijpelijk dat D66 zich bemoeit met de inhoud van de Kaag-documentaire
Vanuit zijn woonplaats Genua beschouwt Ilja Leonard Pfeijffer wekelijks een onderwerp dat het Nederlandse nieuws beheerst. Deze week: Sigrid Kaag en haar team hebben zich bemoeid met de inhoud van een documentaire die de VPRO over haar heeft gemaakt. Heel begrijpelijk, vindt Ilja. “Juist de politiek is in toenemende mate een arena van beeldvorming en niets anders dan beeldvorming.”
In 1995 verbleef ik een half jaar als gastonderzoeker aan de Royal Holloway University of London om een deel van mijn promotieonderzoek te verrichten. Het was in vele opzichten een leerzame ervaring, waarop ik met dankbaarheid terugkijk en waarover ik veel zou kunnen vertellen, maar het gaat mij nu even alleen om het motto. Want de Royal Holloway University of London had en heeft nog altijd, zoals het een universiteit betaamt, een wapenspreuk in het Latijn: esse quam videri. Dit is een citaat uit Cicero (en Sallustius en Aeschylus) en niet bepaald origineel als motto. Wikipedia geeft een lijst van tachtig universiteiten die ditzelfde motto hanteren. Het betekent: zijn in plaats van schijnen. Wat van belang is, is wat iemand is, niet wat hij of zij lijkt te zijn. Het gaat om de inhoud en niet om de beeldvorming. Meer nog dan aan het lapidaire Latijn kun je aan de betekenis zien dat dit motto in lang vervlogen tijden is bedacht.
Want de beste wapenspreuk voor ons huidige tijdsgewricht zou een omkering van dat oude motto zijn. Alles draait uitsluitend en alleen nog om de beeldvorming. Inhoud, substantie en ware aard zijn daaraan totaal ondergeschikt. Ieder van ons is zijn eigen communicatieadviseur op Facebook, Instagram en Twitter, waar we een beeld van onszelf creëren waarmee we onszelf branden. Het gaat er niet eens meer om hoe je eten smaakt, maar hoe instagrammable je bord is.
Televisie is een verraderlijk genre. Terwijl de illusie wordt gewekt dat wij als kijkers niets dan de ongefilterde werkelijkheid zien, is het altijd een interpretatie van die werkelijkheid die we voorgeschoteld krijgen
Het zou raar zijn als politici een uitzondering vormden op deze trend. Het tegendeel is dan ook waar. Juist de politiek is in toenemende mate een arena van beeldvorming en niets anders dan beeldvorming. Er zitten politici in ons parlement die op willekeurige momenten vol verontwaardiging irrelevante interrupties plaatsen die uitsluitend en alleen bedoeld zijn voor hun eigen YouTube-kanaal. De punten die de tegenpartij scoort in het debat worden eruit geknipt. En dit is slechts één onbenullig voorbeeldje uit een eindeloos scala van technieken en methoden om de beeldvorming te beïnvloeden.
Er is nu verontwaardiging over het feit dat de communicatieadviseurs en voorlichters van Sigrid Kaag invloed hebben uitgeoefend op de inhoud van een VPRO-documentaire over haar. Ik zou het raar gevonden hebben als ze dat niet gedaan zouden hebben, want daarvoor worden ze betaald. Televisie is een verraderlijk genre. Terwijl de illusie wordt gewekt dat wij als kijkers niets dan de ongefilterde werkelijkheid zien, is het altijd een interpretatie van die werkelijkheid die we voorgeschoteld krijgen. Je kunt met hetzelfde beeldmateriaal tientallen verschillende en tegenstrijdige verhalen vertellen. Je kunt beweren dat het wenselijk zou zijn dat de documentairemakers het alleenrecht zouden moeten hebben op de onvermijdelijke vervorming van de werkelijkheid, maar je kunt niet eisen dat er geen vervorming mag plaatsvinden. Dus het is niet zo raar dat het onderwerp via zijn of haar adviseurs mee wil kijken hoe er precies wordt vervormd. Zo’n documentaire is altijd een samenwerkingsproject, dus de gefilmde partij mag ook iets te zeggen hebben.
Maar dit gezegd zijnde kunnen we misschien toch concluderen dat er een probleem is. In een interview met NRC Handelsblad van vorige week klaagt de gelauwerde journalist Marc Chavannes erover dat zijn journalistieke werk in Den Haag zo goed als onmogelijk is geworden door het leger persvoorlichters dat door hem belaagde politici afschermt: “Een echt probleem is dat de overheid 800 woordvoerders in dienst heeft. Bij ministeries bestaat een steeds groeiende behoefte om het nieuws te managen.” Er wordt een gewenste werkelijkheid gepresenteerd, zo vat hij het probleem samen.
Het volstaat niet om tachtig universiteiten in de wereld te hebben die in hun wapenspreuk uitdragen dat het wezen belangrijker is dan de schijn. De tijdgeest heeft al lang het tegenovergestelde besloten
Ik vraag me af of dit een exclusief Haags probleem is. “Ik probeer het verschil tussen zelfbeeld en werkelijkheid te beschrijven”, zegt Chavannes in datzelfde interview. Dat lijkt mij inderdaad buitengewoon nuttig, maar tevens in toenemende mate onmogelijk, niet vanwege de persvoorlichters, maar vanwege het breed gedragen idee dat er geen verschil bestaat tussen het beeld en de werkelijkheid, omdat alleen het beeld telt. Het volstaat niet om tachtig universiteiten in de wereld te hebben die in hun wapenspreuk uitdragen dat het wezen belangrijker is dan de schijn. De tijdgeest heeft al lang het tegenovergestelde besloten.
