De ongefilterde volkswil van een referendum moet je niet willen
Vanuit zijn woonplaats in het Italiaanse Genua beschouwt Ilja Leonard Pfeijffer wekelijks een onderwerp dat het Nederlandse nieuws beheerst. Deze week het wetsvoorstel van de SP voor een bindend referendum.
Sommige dingen zijn als een slechte maaltijd. Ze komen steeds weer terug. Hadden we eindelijk besloten het referendum af te schaffen, begint het weer op te spelen. Tijdens het begrotingsdebat van Binnenlandse Zaken deze week is een initiatiefwet besproken van Ronald van Raak (SP) die een bindend correctief referendum mogelijk wil maken. De voorgestelde nieuwe vorm van het referendum verschilt van het raadgevend referendum dat we net hadden afgeschaft omdat de regering de uitslag niet naast zich neer zou kunnen leggen.
Een referendum is funest. De uitslag is altijd onwenselijk, wat de uitslag ook is.
Eerder deze week had de Raad van State al laten weten er geen bezwaren tegen te hebben, op voorwaarde dat de volksraadpleging een ‘ultimum remedium’ is, een laatste strohalm dus, maar in het Latijn klinkt het minder wanhopig. Wat de Raad van State bedoelt met dit voorbehoud, is dat het referendum niet te pas en te onpas zou moeten kunnen worden ingezet als politiek instrument, maar dat het alleen gerechtvaardigd zou moeten zijn wanneer alle andere middelen zijn uitgeput. Dit klinkt logischer dan het is. Want de vraag of het tijd is voor de ultieme remedie, is niet zo volledig objectief te beantwoorden als de Raad van State hoopt. Neem het klimaatdebat. Ik denk dat de meerderheid van de politici van mening is dat er nog tijd en mogelijkheden genoeg zijn om via reguliere weg beleid te ontwikkelen om die boel zo’n beetje op orde te krijgen, terwijl Greta en haar aanhangers eerder gisteren dan vandaag een bindend referendum zouden willen uitschrijven omdat de deadline voor de laatste strohalm volgens hen eigenlijk al is verstreken. Ik wil maar zeggen dat het referendum altijd zal worden gebruikt of misbruikt als politiek instrument omdat de vraag of er behoefte is aan een ultieme remedie een politieke vraag is.
Maar dit is eigenlijk nog niet eens waarover ik het wilde hebben. Wat mij het meest frappeert aan het voorstel van Van Raak is de timing. Terwijl we dagelijks aan de buis gekluisterd zitten om niets te hoeven missen van de ondergang van Albion ten gevolge van het brexitreferendum, steekt er hier een brave democraat zijn vinger op die toch even het punt wil maken dat een referendum volgens hem een goed idee is.
Kiezers misbruiken een referendum om nee te zeggen.
Een referendum is funest. De uitslag is altijd onwenselijk, wat de uitslag ook is. En wat de uitslag is, is voorspelbaar, want de kiezers misbruiken een referendum om nee te zeggen. Dus het hangt helemaal van de vraagstelling af. Ik kan me het referendum nog herinneren in de gemeente Leiden over de vraag of er een lightrailverbinding moest worden aangelegd door de Breestraat in de binnenstad. De meerderheid stemde nee, omdat het lekker is om de macht te hebben om nee te kunnen zeggen en omdat al die politici toch zakkenvullers zijn en we zullen hun karretje wel eens even in de poep rijden. Als ze de vraagstelling hadden omgedraaid en aan de Leidse bevolking de vraag hadden voorgelegd of ze wil dat alles in de Breestraat bij het oude blijft met twintig bussen per uur die daar doorheen moeten, dan hadden de kiezers ook nee gestemd en dan hadden we nu een mooie, schone lightrail gehad.
Ongefilterde volkswil is geen democratie.
Het fundamentele misverstand is dat een referendum democratisch zou zijn. Het lijkt het toppunt van democratie, een besluit voorleggen aan de bevolking, directe invloed van de kiezers, ongefilterde volkswil. Maar ongefilterde volkswil is geen democratie, omdat democratie niet bestaat uit het uitvoeren van de wil van de meerderheid ten koste van de minderheid. Democratie is het beschermen van de minderheidsbelangen tegen de meerderheid. Democratie is evenwicht. En een referendum verstoort dat evenwicht per definitie, omdat ingewikkelde beleidskwesties worden gereduceerd tot een simplistische tweekeuzevraag, waarbij een van beide wint en de ander dus verloren heeft. Een referendum splijt de samenleving tot lang nadat de uitslag bekend is gemaakt. Laat de ondergang van Albion een waarschuwing voor ons zijn.
