Ooit was de VVD een partij waar je niet op stemde. De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie was een partij voor grote en kleine ondernemers. Het was dus helemaal geen partij voor het volk. Dat vertaalde zich ook in het aantal zetels. Vanaf haar oprichting in 1948 tot de jaren zeventig behaalde de VVD zo rond de 10% van de stemmen. Bij het formeren had je haar soms nodig, maar soms ook helemaal niet. De VVD was de partij van Molly Geertsema, een fatsoenlijk man, maar met een aardappel in de mond.

En toen kwam Hans Wiegel.

Zijn opkomst heb ik nog meegemaakt, van Dansen bij Jansen (waar hij wel eens kwam, en ik ook) tot vicepremier van Nederland. Hij sprak de kiezer aan met zijn grappen en grollen en met het idee dat je het allemaal niet zo zwaar moest nemen. In restaurant Bistroquet maakte hij gemene zaak met Dries van Agt en zette Joop den Uyl, de grote winnaar van de verkiezingen, geheel buitenspel – arme sukkel. 

In 1948 was de VVD onder Oud en Stikker een afsplitsing geweest van de PvdA, in 1972 stonden PvdA en VVD definitief tegenover elkaar. Links tegen rechts was meer dan ooit een feit. 

Met Wiegel groeide de VVD, met Ed Nijpels groeide de VVD verder, met Joris Voorhoeve kwam er in 1989 even een enorme dip, maar dankzij Frits Bolkestein en Mark Rutte kreeg de VVD eindelijk de contouren van wat de oprichters voor ogen had gestaan: een echte volkspartij. Dat is een tijdje goed gedaan, maar na een recordperiode van regeren en premierschap, staan we ineens voor de puinhopen van de VVD. In de laatste decennia stond de partij nooit zo laag in de peilingen, nooit was de partij zo verdeeld, nooit miste de partij zoveel leiderschap. Dat ook de VVD een keer in elkaar zou ploffen, lag in de lijn der verwachtingen. Het is in Nederland gebeurd met alle grote partijen, met alle grote politieke slagschepen. 

Waar is het CDA gebleven? Tegenwoordig is het een splinter, terwijl die partij al is voortgekomen uit de KVP, de ARP en de CHU. Bedenk even dat de KVP nog in 1963 in haar eentje 31,9% van de stemmen behaalde, wat 50 zetels in de Tweede Kamer betekende. Zestig jaar later bestaat de KVP niet meer en is de partij waarin de KVP is opgegaan totaal irrelevant geworden.

De mens wil nu eenmaal geleid worden en als de leiding wegvalt, gaan de volgelingen wanhopig door elkaar lopen. Ineens weet niemand meer waar het heen moet. 

Waar is de PvdA gebleven? Die partij bestaat nog wel, maar is piepend en kreunend gedwongen tot samenwerking met GroenLinks. Als je op de sociale media kijkt, lijkt het wel alsof er geen partij bestaat die zo wordt gehaat. Het is de partij van overjarige doctorandussen en klimaatgekkies geworden. Dat is natuurlijk een karikatuur, maar het is waar dat er allang geen sprake meer is van een echte volkspartij.

En dan is nu de VVD aan de beurt om door de pomp te gaan. Nauwelijks is de Grote Communicator Mark Rutte opgestapt, of het is een rotzooitje geworden. De mens wil nu eenmaal geleid worden en als de leiding wegvalt, gaan de volgelingen wanhopig door elkaar lopen. Ineens weet niemand meer waar het heen moet. 

Gezegd moet worden dat Dilan Yeşilgöz een veelbelovende start had. Ze was fel, niet op haar mondje gevallen en door Rutte persoonlijk uitgekozen. Bovendien bood zij eindelijk het vooruitzicht op de eerste vrouwelijke premier. Het ging echter al gauw mis, ze bleek minder door de wol geverfd dan werd gedacht. De deur openzetten naar Geert Wilders werkte uit als een blunder in de allergrootste herenmaten. Ineens dachten kiezers: waarom de namaak-Wilders kiezen, als wij ook op de echte Wilders mogen stemmen? 

Het salonfähig maken van de PVV hebben ze bij de VVD geweten!

En nu zitten die luitjes op rechts met de gebakken peren. Op de BBB na wil eigenlijk geen enkele partij met Geert Wilders in zee. Toch kun je na de verkiezingsuitslag nauwelijks om hem heen. Het Eerste Wilders Kabinet (Rizee I) is bijna onafwendbaar. Maar ja, de beoogde coalitiepartners willen niet. Als onwillige ezels worden zij door de sneeuw getrokken. 

Een hilarische rol is daarbij weggelegd voor Ronald Plasterk. In De Telegraaf schreef hij: “De formatie is niet enorm ingewikkeld en hoeft niet heel lang te duren”. 

Hahaha!

Intussen zijn we al weer een tijdje bezig en het ene ‘probleem’ na het andere doemt op. Het lijkt wel of ze nog altijd staatsrechtelijk bezig zijn en het eigenlijke formeren nog moeten beginnen. Hup, Ronald, schiet eens een beetje op! Hopelijk heeft Plasterk ook niet zulke beoordelingsfouten gemaakt voor Frame Therapeutics, het bedrijf dat hij net voor miljoenen heeft verkocht, want dan kan hij van de nieuwe eigenaar enorme claims verwachten. 

Door de spreidingswet is de VVD in een spagaat terecht gekomen en Wilders heeft al peper tussen de benen gestrooid. De ene helft van de VVD wil zo gauw mogelijk met de PVV in zee, de andere helft wil daar niks van weten. Leider Yeşilgöz, die alle problemen heeft laten ontstaan, doet nu net alsof dit alles bij de normale democratische besluitvorming hoort. 

Dat de spreidingswet in de Eerste Kamer is aangenomen door toedoen van haar eigen partij is in feite een aanval op haar positie als partijleider. En dat is volkomen logisch, want iemand die zo zit te schutteren, zal op de duur het veld moeten ruimen als een voetbaltrainer die dreigt te degraderen. Denkend aan Dilan Yeşilgöz heb ik de afgelopen week veel aan Pascal Jansen gedacht, de ontslagen trainer van AZ. Het zal mij benieuwen of Yeşilgöz over een maand of zo nog de baas is bij de VVD. In de Eerste Kamer heeft de spreidingswet het vooral gered dankzij de inspanningen van haar tegenpool Edith Schippers, eveneens van de VVD. Daardoor komen Yeşilgöz en Schippers lijnrecht tegenover elkaar te staan. Het belooft een bikkelharde bokswedstrijd tussen twee vrouwen te worden. 

Haalt de VVD onder die omstandigheden nog 2026? 

Dat de spreidingswet in de Eerste Kamer is aangenomen door toedoen van haar eigen partij is in feite een aanval op haar positie als partijleider.

Voor je het weet gaat de VVD het CDA en de PvdA achterna, in deze woelige tijden is niets onmogelijk. Toch blijft uiteindelijk het grootste probleem Geert Wilders zelf. Altijd stond hij aan de zijlijn te roepen, vaak in beledigende termen. In dat geval kun je nog zoveel gelijk hebben, als je door niemand sympathiek wordt gevonden, wil uiteindelijk niemand met je samenwerken. 

Ooit heb ik Geert Wilders een keer geïnterviewd. Dat was voor AT5/Omroep Noord-Holland. Het gesprek vond plaats vlak na de moord op Theo van Gogh in 2004. Geert was er speciaal voor uit Den Haag gekomen. Het was beslist geen onaangenaam of onnozel gesprek, maar in de jaren daarna zag ik Geert steeds meer verharden, tot uiteindelijk niemand meer met hem wilde samenwerking, en vice versa. In dat opzicht lijkt hij wel op Theo, die ook met iedereen ruzie maakte en daarna weer alles moest bijleggen. Sommige mensen kunnen het niet alleen zichzelf maar ook anderen erg moeilijk maken.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.