Een paar weken geleden hield ik hier een pleidooi dat de progressieve politieke partijen – alles links van het midden – deze verkiezingen zouden moeten ingaan met een brede samenwerking. Een shortlist van prioriteiten, hoofdthema’s waar zij het in grote lijnen over eens zijn. Deze verkiezingen kunnen een keerpunt zijn. Het tijdperk Rutte komt ten einde, de alpha-aap die dertien jaar boven op de hoogste rots zat is op weg naar beneden, het speelveld ligt open en, belangrijker misschien, er is een hang naar verandering en vernieuwing. Het kan nog jaren duren voor de kentering werkelijk komt, maar in stilte groeit de onvrede met de bestaande politieke cultuur. Misschien kan er nog wel een aardgas- of toeslagen-affaire bij, een paar kilometer wachtlijst in de GGZ, een miljardenfiasco onder leiding van een Haagse hipo die nergens verstand van heeft maar zijn scherpgepunte schoenen tussen elke deur krijgt, een overheidsdienst die niet eens beseft dat zij mensenrechten schendt omdat zij zich algoritmen hebben laten aansmeren waar zij niets van begrijpen, ik noem maar een paar recente varianten van statelijk wangedrag. Maar ooit barst de kruik.

Niet alleen Rutte is uitgewerkt, ook het neoliberale denken nadert zijn halfwaardetijd: het land is leeg, hoe hard je er ook in knijpt, er komt haast geen druppel meer uit. De publieke dienst, de arbeidsmarkt, het sociale stelsel, de zorg, het onderwijs, de cultuur, het karkas is kaal. Kaalgeknaagd door een partij die eigenlijk te hard en inhalig is om dit land te regeren, laat staan zo lang achtereen, maar die een politiek wonderkind in de schoot geworpen kreeg en het tot de laatste dag uitbuitte. De VVD had nog maar één missie: Rutte aan de macht houden. Alles was toegestaan, zoals onlangs nog gedemonstreerd door VVD-erelid en politieke bottomfeeder Henk Kamp, die tegenover de enquêtecommissie Toeslagenfraude met zoveel woorden toegaf dat hij besloot duizenden mensen in het verderf te storten op grond van een fictie, in ruil voor electoraal gewin.

Dichter bij een VVD-modelstaat is Nederland nooit geweest, maar het bevalt ons niet erg. We zijn onszelf niet meer. We zijn een land van ongelijkheid en onbehagen geworden. Een humeurig, hakketakkerig land. Dingen die Nederland nooit was, met z’n aangeboren zelfvertrouwen en verdraagzaamheid. Het is tijd voor heling.

We zijn onszelf niet meer. We zijn een land van ongelijkheid en onbehagen geworden. Een humeurig, hakketakkerig land.

Vandaar: progressief Nederland, sla de handen ineen, breek met het chagrijn en creëer iets nieuws. Stel een daad van verbeelding. Laten we er niet schijnheilig over doen: de resocialisering van Nederland maakt alleen kans als de VVD niet in de regering zit. De VVD moet een paar kabinetsperiodes in isolatie, of, zoals ze dat bij het CDA noemen: ‘herbronnen’. Om dat mogelijk te maken moet alles links van de VVD z’n krachten bundelen. Zij committeren zich aan een een aantal kerndoelen en richten in de verkiezingscampagne hun pijlen vooral op de VVD. Die wil immigratie de inzet van de verkiezingen maken, deze alliantie doet daar niet aan mee.

Immigratie is een belangrijk thema, zeker, tweehonderdduizend nieuwkomers per jaar is gekkenwerk, zeker, maar deze alliantie zegt: eerst komen die andere problemen waar u zo boos over bent. Een zieke overheid, snel toenemende armoede, een te laag sociaal minimum, oneerlijke belastingen, gierende woningnood, crisis in de zorg. Het is vragen om boegeroep, maar ik zeg het toch: het klimaat zou ik niet al te veel nadruk geven. Links van de VVD gaat de klimaatdiscussie immers niet zozeer over het wat als over het hoe. Niet of we naar een niet-fossiele economie toe moeten, maar hoe snel. Met de komst van Henri Bontebal lijkt het CDA weer afscheid te willen nemen van haar profiel als VVD-voor-kerkgangers, en dan zal de klimaatlijn vermoedelijk ook scherper worden. Ook hier geldt dus: de ware breuklijn ligt links van de VVD, voor wie klimaatbeleid maar één ding betekent; ondernemershinder.

Zo’n alliantie moet tien agendapunten hebben, dacht ik aanvankelijk. Ik raadpleegde een paar politieke vrienden. Er werd besloten dat we een stuk zouden schrijven in een van de grote kranten, met die shortlist en een oproep tot formering van zo’n alliantie. Maar tien punten is tr veel, bedachten we, hoe meer items, hoe meer discussie, hoe groter kans op tweespalt. Less is more.

En zie, terwijl wij van gedachten wisselden begonnen ‘onze’ thema’s op te duiken in het Haagse discours. Een betere, betrouwbaarder overheid – vrijwel alle partijen hebben het erover. Grootste uitzondering: de VVD, die vooral vindt dat de overheid ‘sterk’ moet blijven.

Op twee zetten we ‘sociaal economische zekerheid’. Dertig jaar flexibilisering heeft de arbeidsmarkt uitgehold tot een toendra waar weinig groeit en het altijd waait. Dat moet worden teruggedraaid, zodat mensen niet voortdurend in de stress zitten, een huis kunnen kopen en tijd overhouden om voor hun kinderen te zorgen. En zie, als ‘bestaanszekerheid’ ligt ook dat begrip inmiddels op vrijwel alle Haagse lippen. Ik wil uiteraard niet suggereren dat wij daar iets mee te maken hebben, misschien toont het vooral aan hoe makkelijk politiek eigenlijk is.

Ook de VVD heeft het over ‘bestaanszekerheid’, maar vernauwt het tot reparatie van de om zich heen grijpende armoede, het trieste afscheidscadeau van Mark Rutte.

Ook de VVD heeft het over ‘bestaanszekerheid’, maar vernauwt het tot reparatie van de om zich heen grijpende armoede, het trieste afscheidscadeau van Mark Rutte. Ook hier dus een wezenlijke scheidslijn tussen VDD en de rest. Dat huisvesting daar als derde thema bij zou komen is ook geen verrassing: naast gebrek aan sociale economische zekerheid is er geen probleem waar zóveel Nederlanders mee te maken hebben. Ook de oorzaak is duidelijk: marktwerking, marktwerking en nog eens marktwerking. (Plus, inmiddels, het ontspoorde stikstofbeleid). De oplossing: terug naar een heus volkshuisvestingsbeleid door rigoureuze hernationalisering van de woningbouw. Wie zal dat kost wat kost tegenhouden? De VVD.

’Het lijkt wel alsof zij al aan het doen zijn wat wíj willen’, zei een van mijn politieke vrienden. Laten we het hopen.

Voor de zekerheid toch deze oproep: PvdA/GroenLinks, SP, Partij voor de Dieren, Volt, BIJ1, Denk, ChristenUnie, desnóóds D66: ga eens bij elkaar zitten, bepaal een paar prioriteiten en sluit een niet-aanvalsverdrag. Niet immigratie moet de inzet van deze verkiezingen worden, maar een cordon sanitaire rond de VVD. Nederland moet weer een beetje leuk worden.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.