Herschikking

bron: anp

In 2017 hield Kees van der Staaij, het geweten van de Tweede Kamer, een lofzang op een volksvertegenwoordiging met steeds meer partijen, doorgaans kleine partijen, splinters, eenpitters. “Kleine partijen zijn een noodzakelijk smeermiddel voor de regeerbaarheid van ons land,” stelde hij in een opiniestuk. Daarbij viel er volgens hem met toen nog dertien partijen lekker veel te kiezen. Hoe anders was dat bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar de burger slechts twee smaken tot zijn beschikking had. 

Intussen tellen wij 21 fracties in de Kamer. Dat hoge aantal zal ook Van der Staaij niet hebben voorzien. De ‘prachtige veelkleurigheid’ van 2017 heeft anno 2023 geleid tot een versplintering, mogelijk gemaakt ons eigen stelsel, met een zeer lage kiesdrempel. Ook het recht om zich met behoud van de zetel af te splitsen en als nieuwe partij (groep) verder te gaan draagt hieraan bij. Niks prachtige veelkleurigheid, want al die partijtjes representeren mensen en organisaties met allerlei wensen die vervuld moeten worden; anders heeft de afgesplitste partij geen reden van bestaan. Hoe meer partijen, hoe meer wensen en hoe groter dus het beroep dat op de overheid gedaan wordt die het allemaal maar moet zien te regelen en liefst zo snel mogelijk. 

Geen wonder dat het hier en daar in de uitvoering misgaat, waarna de complete beroepsgroep der onderzoeksjournalisten bloed ruikt, al dan niet ingefluisterd door het eveneens naar een succesje smachtende Kamerlid, en Nederland weer eens als bananenrepubliek wordt afgeschilderd.

Tegen deze achtergrond is de samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA toe te juichen. Die is goed voor 28 zetels in de laatste peilingen, al zou de ‘linkse wolk’ pas echt iets om het lijf krijgen als de andere kleintjes (SP, Partij voor de Dieren, Volt en D66) zich daarbij zouden aansluiten. En als links dat kan, waarom dan ook niet een hergroepering op rechts: de VVD samen met de PVV en JA21, en in het midden het CDA met de ChristenUnie en de SGP? 

Nu is dit herschikken van partijen en bewegingen ingegeven door louter electorale motieven, maar het zou ook de tsunami aan wensen indammen en uiteindelijk bijdragen aan een verandering van mentaliteit. De burger zou gaan inzien dat niet alle heil en zegen altijd maar van de overheid moet komen. Daarbij moeten bestuurders leren vaker nee te zeggen als de boeren, burgers of buitenlui op hoge poten om ‘compensatie’ of ‘genoegdoening’ vragen om verondersteld geleden leed. 

Tijdgeest

Van wie is deze uitspraak? “Je moet iets weten te raken wat mensen al wel voelen, maar waar ze zelf nog geen woorden aan hebben gegeven. Je moet net een beetje op de mode vooruitlopen.” Dat antwoordde, of all people, Mark Rutte in 2008 bij gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de VVD in een bundel onder redactie van Patrick van Schie en Gerrit Voerman. De vraag luidde hoe hij dacht de glorietijden van zijn partij onder Wiegel en Bolkestein te kunnen herbeleven. Hans Wiegel glorieerde in de jaren zeventig, toen iedereen links heette te zijn, maar hij stem gaf aan de zwijgende, hardwerkende leraar, politieagent, de beginnende ondernemer, de mensen kortom die in hun portemonnee voelden dat zij een onevenredig grote bijdrage leverden aan het land. Later was het Frits Bolkestein die de tijd goed aanvoelde met zijn stevige kritiek op de multiculturele samenleving, die helemaal niet zo paradijselijk was als de naïeve lefties wilden doen voorkomen. 

Of Rutte zelf na bijna dertien jaar regeren voor een doorbraak heeft gezorgd, zal de geschiedenis uitwijzen. Mij intrigeert in dit verband vooral de tijdgeest, die fase in een samenleving waarin zaken en mensen kennelijk op drift raken, aangeraakt door een opeenstapeling van onverkwikkelijkheden, of gewoon door verveling en behoefte aan iets nieuws. Hoe zorgen de opvolgers van Rutte ervoor dat zij, om in november een goed resultaat te behalen, net een beetje op de mode vooruit weten te lopen?

Mentaliteit

Ik geef het de lijsttrekkers alvast op een presenteerblaadje: de mode die het dit najaar weleens helemaal kan gaan worden is de weg die wij allen op moeten gaan, naar de Bedeesde Samenleving. (Dus niet de ‘verweesde samenleving’ waar Pim Fortuyn destijds van repte, maar de bedeesde variant. Volgens Van Dale is bedeesd synoniem voor bescheiden, bleu, timide, schroomvallig, verlegen.) 

Dat zou een samenleving moeten worden met politici die burgers voortaan veel minder beloven, en burgers die niet altijd meteen bij de overheid aankloppen en financiële reparaties eisen als hun onrecht is aangedaan. Hopelijk ontstaat er dan een andere mentaliteit, waardoor mensen zelf meer de verantwoordelijkheid gaan voelen voor wat er zich in hun omgeving afspeelt, en die verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk nemen – wie weet met andere burgers, ondernemers of het verenigingsleven. 

De oude Drees zei het al: niet alles kan, en zeker niet alles tegelijk. Een handige copywriter zou van die slogan een eigentijdsere variant moeten kunnen bedenken. Over slogans gesproken trouwens: de verkiezingen vinden plaats op 22 november, de sterfdag van John F. Kennedy in 1963. Hij was in Nederland een van de beroemdere Amerikaanse presidenten, die grossierde in oneliners, zoals deze: “Vraag niet wat het land allemaal voor jou kan doen, maar wat jij voor je land kunt doen.” Nog steeds actueel en van toepassing op de Bedeesde Samenleving.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.