Spreidingswet

Zeventigduizend asielzoekers melden zich deze zomer, is de verwachting, en ongetwijfeld zal er een flink aantal ’s nachts buiten op een stretcher in het gras moeten slapen, zoals dat vorig jaar rond deze tijd in het aanmeldcentrum in het Groningse Ter Apel gebeurde. De oorzaken van deze ongekende toestroom zijn talrijk en gecompliceerd. Zo willigt Nederland een hoger aandeel van de verzoeken in dan alle ons omringende landen, namelijk 85 procent. Dat is informatie die – anders dan in de meeste landen – gewoon openbaar is, wat onvermijdelijk weer een aanzuigende werking heeft op nieuwe stromen vluchtelingen. 

Hier te lande blijft de spreidingswet – die erin voorziet dat alle gemeenten desnoods gedwongen worden mensen op te nemen – omstreden. Daarbij blijkt ze lastig uitvoerbaar te zijn. Uitgeprocedeerde ingezetenen keren niet terug naar het land van herkomst, maar blijven in Nederland zitten, waar ze aldus de spaarzame opvangplekken bezet houden. 

Wat betreft Syrië en Jemen worden vluchtelingen sinds enige tijd ‘groepsgewijs’ behandeld en amper nog als individu. Ook dient de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) aan te tonen dat het verhaal van een vluchteling klopt of niet, in plaats van andersom, en heeft die dienst zo’n enorme achterstand van aanvragen weg te werken dat in de praktijk gemakshalve eerder ‘ja’ dan ‘nee’ wordt verkocht. 

Dan is er nog de factor ‘onmacht’: behalve vluchtelingen uit Afghanistan en Syrië komen er steeds meer uit Pakistan, Guinee, Ivoorkust en sinds kort ook uit Tunesië. 

Nee verkopen

In Europees verband is van een gezamenlijk migratiebeleid nauwelijks iets te merken. Maar intussen heeft premier Rutte wel bereikt dat migratie niet meer ontbreekt op enige agenda van de Europese regeringsleiders. Niet dat ze in Ruttes eigen VVD-kring daar opgetogen over zijn, zoals op het laatste congres in Apeldoorn weer bleek. De achterban eist meer daadkracht en oplossingen, op straffe desnoods van een kabinetscrisis, want ChristenUnie en D66 liggen dwars en zijn juist van het Wir schaffen das-idee. VVD-fractieleider Sophie Hermans leek al op een voortijdige val te zinspelen, als er voor het zomerreces geen resultaten zijn geboekt. 

Eigenlijk zou Rutte deze worsteling moeten aangrijpen om nu eindelijk eens z’n gezicht te laten zien. Niet dat hij de noodtoestand zou moeten uitroepen, maar hij zou zijn inmiddels grote invloed in Europa moeten aanwenden om zijn collega-regeringsleiders voor te houden: “Nederland kan het met deze enorme aantallen nieuwe asielzoekers niet meer aan. We hebben simpelweg te weinig ruimte, beschikken over een van de hoogste bevolkingsdichtheden ter wereld (bijna achttien miljoen inwoners op nog geen 40.000 vierkante kilometer), we hebben te weinig huizen voor onze eigen inwoners. Wij eisen voor Nederland een asielstop met onmiddellijke ingang en voorlopig voor onbepaalde tijd.” 

Waarschijnlijk zal Rutte zo’n suggestie niet overnemen, want dan legt hij de verantwoordelijkheid neer bij andere landen die er minstens zo mee tobben, en dat wil Rutte niet op z’n geweten hebben. Bovendien afficheert hij zich niet graag als degene die de Europese gedachte van ‘samen de schouders eronder’ ondergraaft. 

Maar, zo valt daar tegenin te brengen, wat houdt een door ieder weldenkend mens omarmd humaan asielbeleid in als we de instroom op z’n beloop laten, indachtig het idee dat geen mens waar dan ook ter wereld illegaal zou zijn? Mooi hoor, nog meer opvang en desnoods nog meer dwang voor de gemeenten, maar het beleid zal op den duur onhoudbaar zijn. Waarmee in feite de vluchtelingen zelf het zwaarst getroffen worden, want wat resteert hun dan nog, anders dan buiten te slapen of te dolen door steden en dorpen? 

De Nederlandse overheid, stelde de Raad van State laatst, vindt het lastig om ‘nee’ te verkopen. We willen iedereen te vriend houden. Voor elke uitzondering bedenken we weer een nieuwe regeling, tot de kluwen in de uitvoering tenslotte onontwarbaar is geworden, waarna het gemor over de falende overheid een nieuwe impuls krijgt. Aangaande het asielbeleid zien we eenzelfde, weifelende houding, die uiteindelijk tot niets en nergens leidt. 

Staatsman

Derhalve, de vuist op tafel, in eigen land en in Europa. Maar laat dat nou net de stijl zijn waarvan onze premier zich zelden bedient, ook in Europa. Vooral daar, tussen de andere regeringsleiders, van wie hij als een van de langstzittenden het merendeel nog heeft zien binnenkomen. Uiterst behendig laveert hij tussen de een en de ander, omzeilt hij deze of gene gevoeligheid, legt hij daar een hand op een schouder of fluistert hij iemand in het oor.

Als je Rutte op tv ziet met een Macron, een Zelensky of met een Biden, lijkt het alsof hij met hen nog in de zandbak heeft gespeeld. Hij is iemand die niet alleen snel kan denken, alles weet en iedereen onder tafel lult, inclusief Johan Derksen en het voltallige NOS-interview-trio in het wekelijkse Gesprek met de minister-president, maar die tevens over zekere sociale vaardigheden beschikt die hem, ware hij in een ander land geboren, tot een staatsman van formaat hadden gemaakt. 

Dus wordt het buitenland de volgende stap in zijn loopbaan? Vorig jaar nog zei hij in Elsevier Weekblad dat een baan in Europa ‘niks voor mij’ is. Maar wat is zo’n uitspraak een jaar later nog waard, met een oorlog op drie uur vliegen van ons vandaan, waarvan zich nog niet eens het begin van een einde aftekent, met een geopolitiek landschap dat met China en de VS verder op drift raakt, met een militair bondgenootschap dat dit jaar nog een secretaris-generaal moet vinden als opvolger van Jens Stoltenberg, wiens termijn afloopt? 

Als president Biden hem daar straks voor vraagt, kan Rutte eigenlijk niet weigeren. Bijkomend voordeel daarvan zal zijn dat Rutte dan in eigen land de weg vrijmaakt voor een opvolger die geen zachte heelmeester is.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.