Boeken

“Literatuur leeft niet zo in ons land. Hoewel we fantastische schrijvers hebben en hebben gehad, hebben we moeite om de literatuur ‘van ons’ te maken en er trots op te zijn. Om een voorbeeld te geven: Johan Huizinga is in het buitenland heel beroemd, maar hier weten we nauwelijks wie hij is. Dat is onder andere een opdracht aan het onderwijs – klassiekers worden niet meer gekend – maar ik denk ook dat wij in het algemeen een afstand voelen tot kunst en cultuur. Dat is denk ik terug te voeren op Thorbecke, die zei dat de overheid cultuur wel mag steunen en bevorderen, maar er niet over mag oordelen. Dat heeft geleid tot een soort verzwijging van de kunsten – alsof je er überhaupt niet over mag praten. Daar moeten we van af. We moeten niet twijfelen aan het belang van kunst en cultuur. Het is heel gek dat ik aan talkshowtafels soms mensen ervan moet overtuigen dat de overheid moet investeren in cultuur. Het is een misverstand dat cultuur alleen voor een kleine elite is. Ja, je hebt experimentele kunst die gesubsidieerd wordt, en dat is belangrijk, want daar ontstaan vaak interessante ideeën. Maar cultuur is veel meer dan dat: het is ook een gevoel van een collectief. Neem nu het afscheidsconcert van Rob de Nijs, dat onlangs op televisie werd uitgezonden. Hij is met zijn muziek zo geworteld in ons collectieve geheugen… Zo’n afscheid doet iedereen wat. Ook dat is cultuur.

“Ik lees altijd verschillende boeken tegelijk. Op dit moment lees ik Wat de fak van actrice en schrijfster Maryam Hassouni, waarin ze vertelt over haar ervaringen met racisme, seksisme en grensoverschrijdend gedrag in de film- en televisiewereld. Het is heel confronterend om te lezen wat ze allemaal heeft meegemaakt en ik vind het ook ongelooflijk dapper hoe ze daarover schrijft. Helaas past haar verhaal ook bij de misstanden in de televisiewereld, waar ik zelf als staatssecretaris mee geconfronteerd wordt, dus het boek is voor mij ook onderzoek naar de belevingswereld van de slachtoffers van dit soort misstanden. Daarnaast lees ik De kleine Huizinga van Willem Otterspeer. Ik heb onlangs de Huizingalezing uitgesproken en ben daardoor opnieuw gegrepen door zijn werk. Dit boek is een mooie samenvatting van zijn werk en bevestigt weer eens dat hij de grondlegger is van de cultuurgeschiedenis in Nederland. Wat de fak is heel indringend, maar dit boek geeft juist ruimte in mijn hoofd. 

“Tot slot ben ik net begonnen in Aleksandra van Lisa Weeda. Ik heb haar onlangs ontmoet en ze heeft me dit boek cadeau gedaan. Het boek is niet alleen een familiegeschiedenis van de schrijfster, maar ook een geschiedenis van Oekraïne. De familie van haar grootmoeder komt daar namelijk vandaan. Ik ben er net in begonnen, maar ik ben nu al gefascineerd.”

Kunst

“Ik heb de afgelopen tijd verschillende musea bezocht, waarvan het meest recent Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Daar is tot en met 9 april de tentoonstelling Healing Sites te zien, met de inzendingen van de vier genomineerden voor de Prix de Rome Architectuur 2022. De opdracht van dit jaar was: hoe kunnen plekken met een heftige geschiedenis omgevormd worden naar bezinningsplekken? Lesia Topolnyk heeft de prijs gewonnen met haar inzending over de crashsite van MH17. In haar ontwerp deconstrueert ze als het ware de geschiedenis van de plek waar het vliegtuig is neergestort, waardoor er ruimte komt voor traumaverwerking en wederopbouw. De inzending van Studio Kiwi (Kim Kool en Willemijn van Maanen) vond ik ook heel indrukwekkend. Zij hebben het idee om in de kantoren van de Belastingdienst, voor slachtoffers van de Toeslagenaffaire een traumatische plek, grounds of justice aan te leggen. Op de plek waar het vertrouwen in de overheid tot een dieptepunt is gedaald, maken zij transparante plekken waar kan worden gewerkt aan het hernieuwen van dat vertrouwen. Een van de dingen die me aansprak was een dag dat je alle blauwe enveloppen mag verbranden; blauwe rook komt uit de schoorsteen. Als je tijd hebt, moet je hier echt even gaan kijken.

“Een van mijn favoriete musea is het Musée d’Orsay in Parijs. Daar hangt ook een van mijn favoriete schilderijen: L’Origine du monde van Gustave Courbet. Niet zo lang geleden ben ik er met mijn puberkinderen naartoe gegaan om hen dat museum te laten zien, maar ook om hen een beetje te choqueren. Het is nog steeds best een heftig schilderij om te zien. Wat ik zo interessant vind aan het schilderij is niet alleen wat het afbeeldt, maar ook de geschiedenis ervan en hoe het tot stand is gekomen. Waarschijnlijk was de opdrachtgever een Ottomaanse officier uit Egypte. Dat is natuurlijk bijzonder, dat een hoogstwaarschijnlijk islamitisch iemand de opdracht heeft gegeven voor dit schilderij. Zo zie je maar weer hoe veel oost en west met elkaar verweven waren in die periode. 

“Wat mijn favoriete museum is in Nederland? Ik vind niet dat ik vanuit mijn hoedanigheid een keuze kan maken. We hebben het op museaal gebied echt fantastisch in Nederland. Het eerste museum waar ik als klein meisje kwam is het Teylers Museum in Haarlem. De ruimtes met fossielen, instrumenten en vitrines maakten grote indruk. Ik voelde voor het eerst in mijn leven een soort historische sensatie, zo zei ik ook al in mijn Huizingalezing. Alsof je ter plekke even versmelt met het verleden. Het Rijksmuseum is fantastisch, het Stedelijk Museum is fantastisch, het Fries Museum, het Groninger Museum, het Bonnefanten – allemaal hebben ze een eigen identiteit en allemaal zijn ze de moeite van een bezoek waard.”

Theater

“Cultuur is in de kern: het vertellen van verhalen. Een heel oud verhaal kan telkens weer een andere betekenis hebben en een andere lading krijgen – afhankelijk van de manier waarop het verteld wordt. Laatst zag ik Turandot van Puccini in de uitvoering van De Nationale Opera. Het verhaal is bekend: de Chinese prinses Turandot legt iedere mogelijke huwelijkskandidaat drie raadsels voor die onmogelijk zijn op te lossen. Als ze dat niet lukt, dan worden ze op een vreselijke wijze geëxecuteerd. In deze interpretatie van regisseur Barrie Kosky is er helemaal geen Chinese prinses. Turandot is een soort geestachtige verschijning geworden. Dat zet zo’n stuk in een heel andere context. Ik moet ook meteen denken aan de Ilias van Homerus, waar ik op gepromoveerd ben. Dat verhaal wordt al ruim drieduizend jaar op allerlei manieren geïnterpreteerd en verteld – ook in het theater. De ingrediënten blijven hetzelfde, maar telkens wordt er iets anders van gemaakt. Je vraagt wat we in het huidige tijdsgewricht kunnen leren van de Ilias. De Ilias gaat natuurlijk over oorlog, maar vooral over menselijkheid. De helden en de antihelden worden totaal ontleed. Niets menselijks blijkt ze vreemd: ook zij hebben hun zwaktes. Ieder mens heeft een achilleshiel. Ook iemand als Poetin. Het is alleen de kunst om die op tijd te vinden.

“Ik heb verschillende voorstellingen gezien de afgelopen weken. Turandot dus – wat echt fantastisch was, je weet niet wat je meemaakt – maar ook de bijzondere dansvoorstelling Controle / XL van Maas theater en dans in samenwerking met breakdance-collectief 155. De eeuw van mijn moeder van Het Nationale Theater liet me zien hoe weinig we eigenlijk weten over de geschiedenis van Nederlands-Indië, terwijl dat toch heel erg speelt bij de mensen die daarvandaan komen. De eerste generatie heeft niet veel verteld, de tweede generatie wist er weinig van af, maar de derde generatie denkt: wat is daar eigenlijk allemaal gebeurd? Dat zie je allemaal terug in dit stuk. Er zijn nog veel meer voorstellingen die ik wil aanprijzen, maar laat ik er nog twee noemen: Als het anders loopt van Het Houten Huis. Dat gaat over een wachtkamer waar niemand wil zijn; het is muziektheater met dans en poëzie. Het is heel kwetsbaar, heel ontroerend, ook omdat er acteurs met een beperking in meespelen. Ik ben onlangs bij een repetitie geweest en het raakte me enorm. Ik ben ook bij een repetitie van de thriller Detective Moncler van Theater Oostpool geweest. Het is heel moeilijk om een thriller te maken op toneel. In een film kun je in- en uitzoomen of spelen met cameraperspectieven, maar op de planken kan dat niet. Het is heel mooi om te zien hoe ze dat gaan oplossen. Susan Visser speelt de hoofdrol.

“Wat er nog op het programma staat? Af en toe neem ik bewindspersonen mee naar het theater, omdat ik graag wil dat we als kabinet laten zien dat we cultuur belangrijk vinden. De komende maanden staan er alweer redelijk wat culturele activiteiten gepland, bijvoorbeeld een bezoek aan een toneelvoorstelling met minister-president Mark Rutte. Ik kan in verband met de veiligheid niet zeggen welke voorstelling dit is.”

Muziek

“Ik luister tegenwoordig heel veel naar The Roots. Ken je die band? Die moet je echt even opzoeken op Spotify. Het is hiphop met een vleugje r&b. Harde muziek om je hoofd even leeg te maken. Ze hebben ook prachtige nummers opgenomen met onder andere Erykah Badu en Wyclef Jean. Ik ben ze op het spoor gekomen door mijn kinderen. Ze zijn inmiddels 18 en 21 jaar oud en zijn voor mij een bron van informatie. We voeren veel gesprekken over de muziek waar we naar luisteren en wat we er mooi aan vinden. Via hen ben ik ook op het spoor gekomen van het laatste album dat ik heb gekocht: Topical Dancer van Charlotte Adigéry. Bril-jant, en weet je waarom? Het gaat over problemen van nu: racisme, seksisme, framing, maar wel met een knipoog en een vette electrobeat eronder. Je danst erin en je danst eruit, maar er wordt ook iets aangekaart.

“Oldies zijn voor mij Santana, Nina Simone en mijn grote held Prince. Die is er altijd geweest en die zal altijd blijven. Zo’n briljante geest. Hij was altijd bezig zijn talenten te verkennen en grenzen te verleggen. Ik herinner me nog dat ik als jonge meid If I Was Your Girlfriend beluisterde en dacht: wat zegt-ie nou? Begrijp ik dat nu goed? ‘Wat als ik je vriendin was?’ Ik vond het in die tijd heel spannend om naar dat nummer te luisteren, omdat het zo ontregelend is. Het nummer dwingt je om je te verplaatsen in een ander, ook al voelt dat ongemakkelijk. Dat is eigenlijk wat alle kunst en cultuur doet: het ontwikkelt empathie, waardoor mensen zich veel meer verbonden voelen met elkaar.” 

Film

“Ik heb deze week zoiets fantastisch gezien: Triangle of Sadness van Ruben Östlund. Het is een waanzinnige satire over onze kapitalistische en materialistische samenleving, over doorgedraaide schoonheidsidealen, over verschillende lagen in de maatschappij en nog heel veel meer. Het is heel ongemakkelijk, heel confronterend, maar ook heel geestig, omdat alles enorm wordt uitvergroot. De film bestaat uit drie delen. Het begint met de titel. Een jong mannelijk model moet auditie doen voor een klus. Volgens de film vertegenwoordigen modellen die serieus kijken een duur merk; dure merken kijken neer op klanten. Modellen die vrolijk kijken vertegenwoordigen een goedkoop merk; goedkope merken willen de sympathie van de koper wekken. Op een gegeven moment zegt iemand tijdens die auditie dat hij wat moet doen aan zijn triangle of sadness, het treurig ogende driehoekje tussen zijn wenkbrauwen en zijn neusbotje. Het laat zien in wat voor een vreemde samenleving wij leven, waarin iedereen moet voldoen aan het perfecte plaatje. Ik ga hier niet de hele film navertellen, maar het tweede deel van de film speelt op een cruiseschip. Het is de verbeelding van de klassenmaatschappij: onderin zitten de mensen die onzichtbaar zijn, de schoonmakers bijvoorbeeld. In het middengedeelte zit de middenklasse en bovenin zitten de rijke mensen: de zakenmensen en de influencers. Het is heel confronterend om de lagen in onze samenleving daar zo verbeeld te zien, en ook wel pijnlijk. Want waar zijn we in beland met z’n allen?

“Michiel Romeyn is mijn favoriete acteur. Ken je die scène uit Jiskefet waarin hij in het publiek zit bij een experimenteel, absurdistisch theaterstuk en af en toe heel hard ‘raarrr!’ door de zaal roept? Soms moet ik daaraan denken en dan schiet ik zo in de lach. Mijn favoriete regisseur is Pedro Almodóvar. Zijn films zijn sprookjes over de rafelranden van de samenleving. Hable con ella is een van zijn indrukwekkendste films. Ik vind deze film zo goed omdat hij de personages zo goed uitdiept. Dat doet hij namelijk niet in elke film. De film gaat over twee mannen die allebei een vrouw liefhebben die in coma raakt. De een kan daar goed mee overweg; die zorgt voor haar omdat hij het fijn vindt om bij haar te zijn. Maar de ander kan niet tegen het feit dat de vrouw niet meer met hem kan praten en raakt zwaar depressief. Het is heel bijzonder hoe hij zo’n diep menselijk verhaal weet te vertellen.” 

Uslu in het kort

Gunay Uslu (1972) is namens D66 staatssecretaris Cultuur en Media. Ze studeerde cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. In 2015 promoveerde ze op het proefschrift Homer, Troy and the Turks: Heritage & Identity in the Late Ottoman Empire 1870-1915. Van 2001 tot 2018 was zij aan deze universiteit, met tussenpozen, docent cultuurwetenschappen. Van 1997 tot 1999 was ze werkzaam als oprichter en manager van reisbureau Travel Contact, later Corendon, en van 2014 tot 2022 als directeur hotelontwikkeling en design bij Corendon. Ook was ze als projectmanager, curator en conservator onder meer werkzaam bij het Rijksmuseum, het Allard Pierson en het Amsterdam Museum. Als staatssecretaris heeft zij onder andere cultuurbeleid, erfgoed, bibliotheken en media in haar portefeuille.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.