Ze is in december vier jaar fractievoorzitter van de SP, en al die jaren sprak Lilian Marijnissen in de Tweede Kamer uit haar hoofd. Behalve begin oktober. Tijdens het formatiedebat haalde ze achter het spreekgestoelte ineens een briefje tevoorschijn. Achter elkaar, heel staccato, benoemde ze de blunders die het demissionaire kabinet had gemaakt. Het was een vernietigende opsomming die ze ten gehore bracht. “Ik had dat briefje echt nodig,” zegt de politica uit Oss nu vanachter de tafel in haar werkkamer in Den Haag. “De lijst met dingen die ontzettend zijn misgegaan is wel heel erg lang.” In één adem door: “We hadden informateur Ollongren die met haar aantekeningen wapperde. Rutte die loog over de ‘functie elders’. Keijzer die kritiek had op de coronapas en werd ontslagen. Kaag en Bijleveld die opstapten omdat ze faalden bij de evacuatie in Afghanistan. Van Veldhoven en Van Nieuwenhuizen die lobbyist werden in de sector waarin ze minister waren geweest. En… Wacht even.” Kijkt in haar computer.

Ja, pak het lijstje er nog even bij.

“Kamerleden die de kabinetsploeg in werden geschoven maar ook Kamerlid bleven, waardoor het staatsrecht aangepast moest worden. Hoekstra met een belastingconstructie op Bermuda. Broekers-Knol die buiten de Kamer om het beleid rond gezinshereniging van asielzoekers aanpaste en weer terugdraaide. Broekers-Knol die zei: ‘Er komen wel 100.000 Afghanen naar Nederland’ en vervolgens de ophef over haar uitspraak betreurde. En niet te vergeten Van Huffelen die het toeslagendrama nog steeds niet heeft opgelost, aangeeft dat voorlopig ook niet te kunnen, en ondertussen wordt duidelijk dat de groep gedupeerden veel groter is dan gedacht.” Ze zucht: “Dan heb ik het alleen nog maar over de schandalen van een halfjaar. Van na de verkiezingen.”

En dat terwijl ons een nieuwe bestuurscultuur was beloofd. 

“Die term ‘nieuwe bestuurscultuur’ is heel hip hier in Den Haag. Rutte had er radicale ideeën over, zei hij. Maar bij Nieuwsuur kon hij al niet uitleggen wat hij bedoelde. Kaag won de verkiezingen door haar beloofde nieuwe leiderschap. Zij moest onlangs haar excuses aanbieden aan Johan Remkes omdat haar adviseur de informateur had beschadigd door over zijn vermeende drankgebruik te praten.” Marijnissen lacht. “Alles gaat dus gewoon verder op de oude manier. We krijgen nog steeds geen fatsoenlijke antwoorden op Kamervragen.”

Wat ging er mis bij de SP? De coronacrisis legde de urgentie voor betere zorg bloot waar jullie al jaren op hameren. En Renske Leijten was, met Pieter Omtzigt, de drijvende kracht achter de onthullingen van het toeslagenschandaal. Die zaken werden niet verzilverd bij de verkiezingen.

“Het was voor ons als partij van de straat lastig om tijdens de coronacrisis campagne te voeren. Ik ben alleen in de televisiestudio’s geweest. In de debatten daar ging het weinig over het toeslagenschandaal.”

Is dat zo? Ik zie nog voor me hoe een van de slachtoffers het opnam tegen Rutte.

“Kristie Rongen, de dame in het RTL-debat! Ja. Het was superindrukwekkend dat ze Rutte zo direct aansprak op zijn verantwoordelijkheid. Hij kwam daar helemaal niet uit. Maar doorgaans ging de campagne over corona gekoppeld aan de vraag welk leiderschap ons door de crisis zou kunnen brengen. Dan is de SP als de partij die het land nog nooit heeft bestuurd niet direct in beeld. Dat snap ik wel. 

“Ik vind het wel ongelooflijk dat Rutte en diezelfde club gewoon een doorstart willen maken. Alsof er niets is gebeurd.” Hoofdschuddend: “Je maakt als kabinet zelf de analyse dat je moet aftreden omdat je met het toeslagenschandaal zo’n grote fout hebt gemaakt, en vervolgens denk je: we kunnen door?! Ook Kaag, die samen het CDA een motie van afkeuring in tegen Rutte indiende vanwege zijn leugens over de ‘functie elders’, gaat gewoon met hem door. Echt ongelooflijk. Wel met als gevolg dat het vertrouwen in de overheid gigantisch is gedaald, bleek onlangs uit een onderzoek van drie universiteiten en meerdere gemeenten. Van 70 naar 30 procent.” 

De SP zakte van 14 naar 9 zetels. Wat zegt uw vader op zo’n moment? 

“Mijn vader?” 

Ja. Jan heeft de partij groot gemaakt. Hij veroverde in 2006 nog 25 zetels. 

“Maar hij weet als geen ander hoe grillig de politiek is. Hij heeft mede de SP groot gemaakt inderdaad.” 

De tekst gaat onder de foto verder.

bron: Andreas Terlaak/Lumen

Voelt dat niet als een extra verantwoordelijkheid? 

“Het lukt me redelijk om dat los te laten. Overigens moet ik zeggen dat ik hem niet heel veel over politiek spreek. Ik heb het erg druk, dus we zien elkaar niet vaak, en als we elkaar zien, hebben we het vooral over dagelijkse dingen en Feyenoord.”

De dingen die echt belangrijk zijn.

“Ha. Ja. Het is mijn vader natuurlijk hè. Maar ik kan altijd bij hem terecht voor advies en dat is fijn.”

Sprak u hem over het recente royement van de 33 leden? 

“Nee. Daarvoor staat hij te ver van de kwestie. Hij doet al jaren niets meer voor de SP.”

Best een ingreep om zo’n groot aantal SP’ers uit de partij te zetten.

“We hebben ruim 30.000 leden. In die zin is het een zeer relatief aantal. En wat er aan de hand is, speelt al langer. Binnen onze voormalige jongerenorganisatie Rood is een Communistisch Platform actief geworden dat als doel heeft de SP om te vormen tot een communistische partij. Wij zijn een democratische ledenpartij en een hele grote meerderheid heeft te kennen gegeven geen communistische partij te willen worden. Sterker: we willen verre van hun ideeën blijven. Dit platform is een partij binnen een partij, met een eigen programma waarin onder andere staat dat de inzet van geweld niet moet worden geschuwd. Op hun website schrijven ze over ‘volksmilities’ en over ‘een revolutie met geweld als het moet’. Dat vinden wij volstrekt onacceptabel. Vandaar dat er op de partijraad door de SP-leden is besloten om afscheid te nemen.” 

Zij spreken van een heksenjacht. 

“Dat is echt onzin. We hebben ze feitelijk ook niet geroyeerd. We hebben hun de keuze gegeven. Kies je voor de SP? Hartstikke fijn. Zo niet, dan wensen we jullie ontzettend veel succes met de strijd en met het opbouwen van jullie eigen organisatie. Maar probeer niet langer toch weer via SP-afdelingen een strijd te voeren.”

Is er binnen de SP ruimte voor querulanten? 

“Volop! De geroyeerde leden zeggen van niet natuurlijk. Zware onzin. Natuurlijk hebben we kritische leden. Er zijn de vorige keer ook mensen in het bestuur gekozen die zich als tegenkandidaat hadden opgeworpen. Tijdens de meest recente verkiezing kwam bijvoorbeeld Sunita Biharie uit Apeldoorn in het bestuur. 

“We hebben veel kritische leden en er is veel discussie, ook over deze zaak. Maar de aanbevelingen van de commissie die onderzoek deed naar de banden tussen Rood en het Communistisch Platform waren duidelijk. Op een gegeven moment is het tijd om afscheid te nemen.” 

Wat maakte u trots het afgelopen jaar?

“Het is ons gelukt om de sociale huren tijdelijk te bevriezen – waarvan iedereen zei dat het niet ging lukken. En er gaat 675 miljoen extra naar zorgsalarissen. Dat is nog veel te weinig, maar het is een eerste stap. In beide gevallen ging er een enorme berg moties aan vooraf, maar is het ons gelukt om de druk op te voeren door het opstellen van petities en door de acties die we met huurders en zorgverleners door het hele land hebben gevoerd. Het maakt me ook trots dat wij als SP die getroffen ouders van het toeslagenschandaal hebben samengebracht. Die ouders dachten jarenlang dat ze de enigen waren die dit was overkomen en konden nu ineens dingen delen en samen de strijd voeren voor rechtvaardigheid.” Vrolijk: “Iedereen die zegt dat je als oppositie niets voor elkaar krijgt, heeft ongelijk. Al zou ik hier in Den Haag meer fundamentele debatten willen voeren.”

Waarover? 

“Rutte framet dat hele toeslagenschandaal als een incident, maar het is geen foutje in het proces. Er is een toeslagensysteem opgetuigd dat belastingbetalers zoals jij en ik financieren omdat werkgevers een te laag loon betalen aan hun werknemers om van rond te komen. De facto subsidieert de belastingbetaler via het toeslagensysteem de winsten van het bedrijfsleven.”

Maak de kinderopvang gratis, gaat u nu zeggen. 

“Ja. Iedereen in Nederland vindt het normaal dat een kind gratis naar de basisschool gaat. Die school is in publieke handen, die betalen we samen, ook al heb je geen kinderen, zoals ik. Voorafgaand aan die school gaan kinderen naar de opvang. Maar die is dan in handen van investeerders die er voor hun aandeelhouders aan moeten verdienen. Dat is toch raar?

Ik denk echt dat mensen over twee generaties met ongeloof naar onze megastallen en slachthuizen kijken. Ze zijn gruwelijk

Lilian Marijnissen

“Hetzelfde geldt voor het liberale klimaatbeleid. Ik stoor me mateloos aan partijen, ook aan partijen die zich links noemen, die zeggen: ‘Jij moet een warmtepomp. Jij moet elektrisch rijden.’ Die energietransitie gaat over generaties heen, dat moet gezamenlijk geregeld worden. De riolering legden we vroeger ook niet individueel aan. Nu zegt D66 dat je zelf maar een lening moet afsluiten voor een warmtepomp. Van welke planeet kom je dan?”

Wie roept u uit tot slechtste politicus van 2021? 

“Ik heb veel kritiek op Rutte, maar waar ik me echt aan heb gestoord is de manier waarop Baudet politiek bedrijft. Hij misbruikte Bevrijdingsdag voor een protest tegen de coronamaatregelen. En dan de aanhalingstekens die hij plaatste in zijn tweet over de Holocaust. Smakeloos, en dat is nog zachtjes uitgedrukt.” 

Over smakeloos gesproken. Sigrid Kaag sprak zich in de media uit over de bagger en bedreigingen die haar via sociale media bereikte. Ervaart u dat ook zo? 

“Ja. Er komt een hoop bagger voorbij. Absoluut waar en dat is heel naar, maar het is zeker niet exclusief voor vrouwen.”

U klinkt een tikje korzelig.

“Omdat er vaak wordt gepraat over de vrouwen die in een bevoorrechte positie zitten. Dat geldt ook voor het vrouwenquotum, dan gaat het over vrouwen in topposities. Ik ben voor een gelijke kansen voor álle vrouwen. Denk aan de gedupeerden van het toeslagenschandaal. Dat zijn werkende moeders met relatief lage inkomens. Veel vrouwen werken in sectoren met lage salarissen en onzekere contracten. Een man verdient nog steeds meer dan een vrouw voor hetzelfde werk. Dáár is een wereld te winnen in de strijd voor vrouwenemancipatie. Daarnaast vind ik een goede afspiegeling van mannen en vrouwen op de werkvloer absoluut belangrijk.”

Tijdens het RTL-debat voorafgaand aan de Provinciale Statenverkiezingen in 2018 stond u als enige vrouwelijke politicus tussen allemaal mannen.

“Op een fototentoonstelling buiten de Tweede Kamer hangt een foto van die uitzending. Ik sta tussen acht stropdassen. Absurd.” 

Was dat ongemakkelijk? 

Schouderophalend: “Ik wist hoe het was om in een mannelijke omgeving te verkeren. Ik deed als meisje van in de twintig de onderhandelingen voor de cao voor de ouderenzorg – dat was met 480.000 werknemers toen de op een na grootste cao van Nederland. Daar zat ik als meisje tussen de mannelijke bestuurders die me benaderden van: nou, en wie ben jij dan helemaal?”

Wat was uw reactie? 

“Ik dacht: ik zal ze hebben.” Lacht. “Ik nam twee vakbondsleden mee naar de onderhandelingstafel. Daar wilden die kerels niets van weten. Maar ik stond erop. ‘De cao is voor deze mensen,’ zei ik. Toen braken zij de onderhandelingen op. Maar we hebben net zolang actiegevoerd totdat het lukte om die leden aan tafel te krijgen. Nu is het staand beleid.”

Zijn mannen in de politieke arena charmanter? 

“Ik heb er weinigen op kunnen betrappen. Het is eerder zo van: we gaan het meisje nog een keer uitleggen hoe het zit. En toen ik vorig jaar een groen jurkje droeg, schold Azarkan me in de Kamer uit voor ‘beschonken komkommer’. Ik vond het vooral triest voor hem. Hij zette zichzelf heel erg voor schut.” Gelach. 

Tegenwoordig zijn er vier vrouwelijke fractieleiders. Hoe groot is de onderlinge solidariteit? 

“Voor de verkiezingen zaten Esther Ouwehand, Lilianne Ploumen, Sigrid Kaag en ik bij de talkshow M. Daar clashte ik met Kaag omdat zij ineens klaagde over de woningnood terwijl zijzelf verantwoordelijk is voor het kabinetsbeleid, als D66 zelfs de minister van Wonen levert. Die clash werd breed uitgemeten in de media als ruzie tussen twee vrouwen. Dan denk ik: waar slaat dat op? Zij is D66, ik SP. Zij zit in de coalitie, ik in de oppositie. Ik spreek iedereen op dezelfde manier aan, ongeachte sekse of kleur. Dat is de echte emancipatie, toch?” 

Welk boek ligt naast uw bed? 

“Het boek van Lale Gül, dat heb ik als laatste gelezen, voor mijn podcast. Die uitzending is al een tijd geleden inderdaad, maar ik heb niet zoveel tijd om te lezen. Ik ben blij als ik doordeweeks alle kranten, politieke stukken en mails gelezen krijg.”

Hoe maakt u uw hoofd leeg? 

“Door Feyenoord te kijken. Ja, ja! Helaas moest dat dit jaar vanwege corona grotendeels vanaf de bank thuis – dat was wel treurig, die lege tribunes. En ik hou erg van zelf sporten. Ik fiets, tennis, loop hard en zeker twee keer per week volg ik in de sportschool een lesje Grit. Dat is een bootcamp-achtige training waarbij je echt helemaal kapotgaat. Heerlijk! Zeker na een hele dag zitten. Ik probeer gezond te leven. Ik let ook op mijn eten.”

De tekst gaat onder de foto verder.

bron: Andreas Terlaak/Lumen

Denkt u daarbij aan het milieu?

“Op de basisschool ben ik gestopt met het eten van vlees en vis. Dat heb ik ruim twintig jaar volgehouden, maar sinds ik veel onderweg ben, lukt het niet altijd meer. Helaas. Maar ik eet nauwelijks vlees. Ik heb veel moeite met de bio-industrie en het dierenleed dat daarbij komt kijken. Ik denk echt dat mensen over twee generaties met ongeloof naar onze megastallen en slachthuizen kijken. Ze zijn gruwelijk. Ik hou erg van dieren. We hebben thuis altijd honden en konijnen gehad, en ik had ratjes en een verzorgpaard. Geweldig. Die liefde voor dieren komt echt van mijn moeder.”

Wat heeft ze u nog meer meegegeven? 

“O, heel veel. Mensen denken vaak dat ik veel van mijn vader heb geleerd, en dat is natuurlijk ook zo, maar hij was ook vaak van huis, de partij aan het opbouwen. Ik was veel bij mijn moeder, en bij mijn oma, want op een gegeven moment was mijn moeder ook avond aan avond weg. Zij heeft zich jarenlang intensief ingezet voor de komst van een grote speeltuin in Oss. De gemeente wilde er geen geld voor vrijmaken. Toen dacht zij: dan regelen we het zelf, en is ze in Oss langs de deuren gegaan om geld en vrijwilligers te verzamelen. Uiteindelijk hebben ze samen een gigantische speeltuin gebouwd. Zij heeft me laten zien dat je zelf de handen uit de mouwen kunt steken als je iets wilt bereiken. Ik dacht als kind weleens: moet je alweer weg? Maar nu, 25 jaar later, vind ik het fantastisch wat zij deed. Als werkende moeder hè. Ze stond ook voor de klas en ze had een man die vaak weg was. Nog steeds komen jaarlijks tienduizenden kinderen uit de regio daarnaartoe.” 

Leuk als uw kind daar straks ook speelt…

“Zeker. Al moeten kinderen je gegeven zijn.”

U bent met de Rotterdamse sportverslaggever Bart Nolles. Heeft u die bij Feyenoord leren kennen?

“Is niet gek bedacht, maar nee, we hebben elkaar niet bij Feyenoord getroffen. Nee, ik ga ook niet zeggen waar dan wel. Dat houden we lekker voor onszelf.” Ze knipoogt. 

Hoe was 2021 voor u persoonlijk? Waren er diepte- of hoogtepunten?

“Oei… Daar moet ik even over nadenken.”

Serieus? 

“Ja.”

Oké. Heeft u een favoriet moment van de dag? 

“Ik ben meer avondmens dan een ochtendmens en ik vind het fijn als het lukt om ’s avonds nog even te sporten of wandelen, maar verder?”

Hugo de Jonge kijkt steevast Netflix met zijn vrouw voor het slapengaan.

“Ik heb niet zulke rituelen. En op elk moment van de dag kan iets moois plaatsvinden, toch? Laatst was ik bij het Erasmus-ziekenhuis in Rotterdam, waar een tandarts eens per week belangeloos mensen helpt. Sinds mondzorg niet meer in het basispakket zit, gaan sommige mensen niet meer naar de tandarts. Met alle gevolgen van dien. Ze hebben een rot gebit, stinken uit hun mond, hun relaties gaan kapot, verliezen hun baan en durven de deur niet meer uit te gaan. Ik vond het zo inspirerend om de vrouw te ontmoeten die deze mensen gratis helpt. De mensen in haar stoel waren zo dankbaar. Ze waren in tranen. Door die gratis tandartsbehandeling kregen ze hun leven terug.”

Maakt dat gelukkiger dan een nieuw jurkje kopen? 

“Nou… ik werd daar heel gelukkig van, maar een nieuw jurkje kopen vind ik ook heel leuk hoor. Absoluut.”