Steeds meer politieke partijen strijden eens in de vier jaar om een van de 150 te verdelen zetels. Aan de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 deden 37 partijen mee. De uitslag daarvan is inmiddels bekend: een ongekend aantal van zeventien partijen behaalde één of meerdere zetels. Hun euforie betekende tegelijkertijd de miserie van de overige deelnemende partijen. Hun harde arbeid werd niet beloond met een zetel in het parlement. Wat maakt verkozen worden zo hardnekkig? Wat doen onverkozen partijen om het vuurtje brandende te houden in de aanloop naar nieuwe verkiezingen? Hoe houden ze de moed erin? 

Sommige partijen strijden al langere tijd voor een zetel. Drie van zulke partijen zijn de Piratenpartij, de Libertaire Partij en Jezus Leeft. Terwijl de BoerBurgerBeweging en Bij1 nu door zetelwinst de kans krijgen ongebreideld hun programmatische idealen in het parlement en tegenover media te verwoorden, strijden deze partijen op andere manieren voor de zichtbaarheid die hen bij een volgende verkiezing wél het beoogde succes op kan leveren. Bij gebrek aan aandacht van reguliere media creëren ze eigen communicatiekanalen, organiseren ze partij-evenementen en pogen ze de landelijke politiek via andere wegen te beïnvloeden. Het vergt veel van de lijsttrekkers, die veelal vrijblijvend naast hun reguliere werk het geluid van hun partij vertolken. Het is een investering die veel persoonlijke motivatie verlangt en bij tijd en wijle moedeloos maakt. Robert Valentine, voorman van de Libertaire Partij: “Je leert er mee leven en je rekent het jezelf niet persoonlijk aan. Onbekend maakt onbemind.”

Dat de route naar een zetel geen gemakkelijke is, weet de Libertaire Partij bij uitstek. Opgericht in 1993, na overgewaaid te zijn uit de Verenigde Staten, ambieert de partij minimale overheidsbemoeienis en maximale individuele vrijheid. Sinds 2012 pogen de Libertairen, mede door donaties vanuit het buitenland, actief hun eerste zetel in Nederland te behalen. Robert Valentine, de lijsttrekker bij de verkiezingen van 2017 en 2021, zag zijn partij groeien van 1500 stemmen in 2017 naar ruim 5000 stemmen in 2021. “Als ik ons zou moeten positioneren, zijn we rechts-progressief. Dat is rechts van D66, een uniek geluid.” De partij propageert onder meer het legaliseren van drugs en het verbeteren van sociale zekerheid zoals linkse partijen, tegelijkertijd zet het zich in voor lagere belastingen en verminderde regeldruk zoals rechtse partijen. De Libertaire Partij laakt de ijzeren fractiediscipline die volgens hen leidt tot een disfunctionerend parlement. 

Een gemiddelde zetel kost in Nederland 80.000 euro. Met minder uitgaves maak je sowieso geen kans

Robert Valentine, voorman van de Libertaire Partij

Ook de Piratenpartij kent de malheur die bij het verkrijgen van een zetel komt kijken. Sinds oprichting in 2010 ageert de partij tegen de macht van grote bedrijven en het gebrek aan digitale kennis bij de overheid. Het electoraat groeide gestaag tot ruim 35.000 stemmers in 2017, al kreeg de partij in 2021 te maken met een daling naar ruim 22.000 stemmers. Lijsttrekker Matthijs Pontier: “Historisch gezien zijn piraten altijd een groep mensen geweest die zich verzetten tegen monopolies van overheden of bedrijven. Ik vertaal piratenpolitiek als het verzetten tegen bestaande machtscentra, het zo goed mogelijk verdelen van de macht onder de bevolking.” De Piratenpartij streeft onder meer naar een minister van digitale zaken en een betere ondersteuning van volksvertegenwoordigers voor het creëren van een gelijk speelveld tegenover bestuurders. 

Jezus Leeft is ook bekend met de zetelstrijd. De in 2013 opgerichte partij met huidig voorman Florens van der Spek heeft reeds twee pogingen zonder succes gedaan om een zetel uit het vuur te slepen. Wel zag het haar electoraat toenemen van ruim 3.000 in 2021 naar ruim 5.000 in 2021. De partij richt zich op het verspreiden van het Evangelie van Jezus Christus. Van der Spek: “Onze achtergrond is duidelijk zichtbaar in de naam: Jezus leeft en als hij mensenlevens kan veranderen, kan hij ook de Nederlandse samenleving veranderen. Het zal beter gaan als mensen in hem gaan geloven.” Jezus Leeft verzet zich onder meer tegen het verslechterde contact tussen het Haagse pluche en de burger en de compromissen die christelijke politieke partijen sluiten. “Wie in de Bijbel gelooft, gaat geen compromis sluiten. Het is zwart-wit, recht door zee.” 

Teleurstelling en frustratie overheersten afgelopen maart toen het geen van hen lukte een zetel te veroveren tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Valentine van de Libertaire Partij: “De politiek is onbetaald als je niet gekozen bent. Je doet het dus allemaal vrijwillig en dan is het jammer wanneer het niet lukt.” Pontier van de Piratenpartij onderschrijft die gedachte, maar vult aan dat het altijd moeilijk is in Nederland door de grote concurrentie. Zijn partij vestigt de aandacht op meer abstracte, marketingtechnisch minder aantrekkelijke thema’s, zoals de invloed van grote technologiebedrijven in Nederland. Dat prikkelt aanzienlijk minder bij kiezers dan populaire thema’s als identiteit, migratie en veiligheid op straat. Van der Spek van Jezus Leeft drukt uit dat het op meerdere vlakken een investering vraagt: “Het kost echt wel wat: energie, tijd en geld.” De lijsttrekkers doen hun werk vanuit een innerlijke drijfveer, een genegenheid voor de partij-idealen. 

Waaraan wijten zij het uitblijven van zetelwinst? Media-aandacht is voor kleinere partijen van enorm belang, en juist daar stokt het vaak. Grote mediakanalen hebben geen ruimte voor de ideeën van de kleintjes en spenderen hun zendtijd aan de zittende politieke partijen. Uitnodigingen zijn uitzonderingen en de vluchtigheid spat er vanaf. Van der Spek (Jezus Leeft): “Dan zit je bij Jinek en krijg je één minuut om te vertellen waar je partij voor staat, de teller gaat direct lopen.” Het gebrek aan media-aandacht wordt ook door de Piratenpartij en de Libertaire Partij opgebracht als oorzaak. Tegelijkertijd zien zij een intensivering van aandacht van nieuwe media, zoals podcasts, kanalen op YouTube en andere sociale media. Het frequenter uitvragen van de mening van kleine partijen zou een open debat op kunnen leveren, zo betogen ze. Bovendien worden de partijen zelf steeds handiger in het onder de aandacht brengen van eigen kanalen. Valentine (Libertaire Partij): “Zelf creatief zijn, dat is een proces. We worden er steeds handiger in, zelfs met ons beperkte budget, trainingen en mensen.” 

Strategisch stemmen is eigenlijk antidemocratisch, want democratie gaat ervan uit dat de zetels de beste afspiegeling vormen

Matthijs Pontier, voorman van de Piratenpartij

Een ander opgebrachte reden voor het uitblijven van een zetel is de aanwezigheid van strategische stemmers. Dit zijn kiezers die hun stem niet uitbrengen vanuit hun idealistische grondhouding, maar op basis van tactische overwegingen. Valentine (Libertaire Partij): “Ze willen geen verloren stem hebben.” De verstrekkende gevolgen daarvan werden in 2012 duidelijk, toen PvdA en VVD elkaar tot een dergelijk grote hoogte stuwden dat het resulteerde in een coalitie met louter hen beiden. Pontier (Piratenpartij): “Strategisch stemmen is eigenlijk antidemocratisch, want democratie gaat ervan uit dat de zetels de beste afspiegeling vormen.” Beiden komen veel potentiële gelijkgestemden tegen, die uiteindelijk bang zijn dat hun partij geen zetel zal halen en toch anders besluiten. Volgens hen zouden één of meerdere zetels niet langer een illusie zijn als iedereen de partij met de meeste overeenkomsten zou kiezen. Een mogelijke oplossing, aldus Pontier (Piratenpartij), is de aanpassing van het kiesstelsel naar een ‘ranked choice voting’, waarbij meerdere keuzes in volgorde aangegeven kunnen worden en stemmen nimmer verloren gaan. 

Financiële mogelijkheden zijn ook een obstakel voor kleine partijen die streven naar politieke invloed. Een inleg van 12.000 euro is een vereiste voor deelname, weggegooid geld als de zetel niet behaald wordt. Jezus Leeft betaalt dat geldbedrag uit eigen zak zonder hulp van leden, terwijl de Libertaire Partij giften uit de Verenigde Staten ontvangt. De inleg alleen is echter bij lange niet genoeg voor een zetel. Valentine (Libertaire Partij): “Een gemiddelde zetel kost in Nederland 80.000 euro. Met minder uitgaves maak je sowieso geen kans.” Pontier (Piratenpartij) noemt Volt als voorbeeld: “Zij hebben bakken met geld gekregen. Dan koop je je eigenlijk in de peilingen, dan doe je mee voor de media en creëer je een soort momentum. ” Vanuit de gedachte dat alternatieve geldsystemen de maatschappij afhankelijker maken van banken zijn de Libertaire Partij en de Piratenpartij uitgekomen bij cryptocurrency als nieuwe financieringsbronnen. Donaties van leden dienen als kapitaalkrachtig sponsorgeld voor verkiezingscampagnes, zeker nu zij het afgelopen decennium buitengewoon zijn gestegen. Bij de Libertaire partij worden zelfs de eerste discussies over het omzetten van lidmaatschapsgeld van euro’s naar bitcoin al gevoerd.

Tijd is een ander veelgenoemd knelpunt in het uitbouwen van de partij. Laurens Dassen zegde zijn functie als bankier op en focuste zich twee jaar volledig op Volt, een investering die gewenst resultaat had. Florens van der Spek (Jezus Leeft): “Het lastige en mooie is dat ik meerdere verantwoordelijkheden heb: drie kinderen, gelukkig getrouwd, we hebben samenkomsten in mijn huis, Bijbelstudies, ik ben hovenier en hobbyboer. Het is veelzijdig.” Matthijs Pontier (Piratenpartij) combineert zijn lijsttrekkerschap met een betaalde functie in een waterschap, verschillende vrijwilligersfuncties, wetenschappelijke presentaties en een eigen bedrijfje in e-democracy. Wegens gebrek aan budget levert zijn functie bij de Piratenpartij hem naast een reiskostenvergoeding niets op. Andere werkzaamheden neerleggen zingt ook rond in het hoofd van Robert Valentine (Libertaire Partij): “Als ik mijn baan opzeg en non-stop aan de partij ga werken, is het een stuk makkelijker de Kamer in te komen. Ik ga dat zeker overwegen als ik herkozen wordt en we veel nieuwe leden en donaties krijgen.” 

Gewoon veel harder werken met elkaar, daar zijn ze wel een beetje bang voor in Den Haag

Florens van der Spek, voorman van Jezus Leeft

Niet verkozen worden betekent dat de zichtbaarheid voor het grote publiek beperkt is. Tijd voor stilzitten is er echter niet. Jezus Leeft gaat elke week de straat met het evangelie van Jezus Christus, men deelt flyers uit, organiseert openluchtbijeenkomsten. Van der Spek: “We gaan altijd door, los van de politiek. We zijn op straat met evangelisatie-acties, gaan abortusklinieken af en zijn met posters en onze evangelisatie-bus zichtbaar in de stad.” De Libertaire Partij heeft een eigen podcastkanaal en het YouTube-kanaal VforValentine. Daarnaast houden ze barbecues met leden en geïnteresseerden in Amsterdam. De Piratenpartij heeft een werkgroep ‘permanente campagne’, is bijzonder actief op social media en zet iedere zondag een uitzending genaamd ‘Onlinehof’ op haar kanalen waarin de partij commentaar geeft op actualiteiten. 

Volgens de lijsttrekkers is er geen reden tot mineur. Er bestaan immers meer manieren om invloed uit te oefenen. Robert Valentine (Libertaire Partij): “Politiek is één weg om verandering te brengen, maar niet per definitie de weg. De grotere kracht is als we een maatschappelijke beweging kunnen opzetten die tegen algehele overheidsbemoeienis is en een andere houding teweeg kan brengen. We bouwen toe naar een kritieke massa.” De Piratenpartij probeert vanuit haar sterk inhoudelijke focus op zoek gaat naar andere manieren om politieke invloed te verkrijgen. Zo gaat de partij lokale samenwerkingen aan om alsnog inhoudelijke doelen te bereiken. Pontier (Piratenpartij): “Ik kijk pragmatisch naar of verandering onder de naam van de Piratenpartij of een andere plaatsvindt. Wij hebben indirecte invloed, omdat we worden gerespecteerd door andere partijen. Onze ideeën worden vrijwel altijd overgenomen in de periode erna.” 

Ondertussen zijn de voorbereidingen op de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 alweer in volle gang. Een nieuw ijkpunt om potentiële kiezers te overtuigen van de idealen van de partij en momentum teweeg te brengen. Valentine van de Libertaire Partij: “We moeten een bepaalde drempel over, als we die eenmaal bereikt hebben, dan gaat het hard. We overwegen een naamswijziging om een bredere doelgroep aan te spreken.” De Piratenpartij wil voornamelijk de invloed van grote bedrijven aanpakken, zeggenschap en persoonlijke vrijheid van inwoners vergroten en kennis over technologie in de politiek aanbrengen. Jezus Leeft wil eigen keuzes weer belangrijk maken bij thema’s zoals het huwelijk, seksualiteit, abortus en geloofsgronden. Daarnaast wil de partij het woningtekort, de achtergestelde boeren en het disfunctionerende ambtenarenapparaat agenderen. 

Het publiciteitsvacuüm tussen de verkiezingen gebruiken onverkozen partijen om zichzelf inhoudelijk, professioneel en marketingtechnisch aantrekkelijker te maken voor de kiezer. Hierbij introduceren ze nieuwe manieren van fondsenwerving, nieuwe communicatie op sociale media en anderszins invloed uit te oefenen op de politiek. De partijen blijven dicht bij hun eigen idealen en stemmen hun programma’s af op actuele politieke thema’s. Werkt een verder versplinterend parlement dan niet een slecht functionerende Kamer in de hand? Nee, betoogt Valentine (Libertaire Partij): “Misschien moeten ze beginnen om zich met minder zaken te bemoeien, dan is er ook minder spreektijd nodig.” En ook Van der Spek (Jezus Leeft): “Gewoon veel harder werken met elkaar, daar zijn ze wel een beetje bang voor in Den Haag.”