A van ambtstermijn. Het was een idee van D66-lijstrekker S. Kaag om Nederlandse minister-presidenten in het vervolg niet meer dan twee ambtstermijnen (van in totaal acht jaar) te geven. Naar het voorbeeld van de Amerikaanse president. Beter voor de democratie, beter voor de geestelijke en fysieke gezondheid van de eerste minister, voor wie een werkweek van ’s ochtends acht tot ’s avonds tien normaal schijnt te zijn. Voor die acht jaar is iets te zeggen, maar mag die uiterste houdbaarheidsdatum dan voortaan – en wederom naar analogie van de Amerikaanse administration – ook gelden voor al dat rond de MP sjouwende volk van politieke assistenten, topambtenaren, speech-schrijvers en overige van staatswege betaalde tassendragers?

B van berusting. Steeds meer deskundigen stellen dat Covid-19 niet meer zal verdwijnen. We kunnen ons tegen de klippen op inenten, of de volgende mutant verschijnt alweer. Er is geen lockdown of avondklok tegen opgewassen. Af en toe zullen er uitbraken zijn, gevolgd door rustiger periodes, maar we kunnen er maar beter in berusten dat Covid-19 een nieuwe, dodelijke ziekte is en blijft. Daarom moeten we snel verder met leven. In een ander normaal, dat wel.

C van ChristenUnie, de partij van Gert-Jan Segers die zo terugverlangt naar het dualisme. De afspraken tussen Kamer en regering waren de afgelopen jaren nogal eens ‘dichtgetimmerd’, erkende hij. Fracties van de coalitiepartijen fungeerden als ‘klapvee’, zoals oud-CDA-senator Ad Kaland dat ooit noemde. Daardoor ontbrak veelal inhoudelijk debat, steeg uit de beruchte achterkamertjes de geur op van handjeklap. Daarbij leveren dichtgetimmerde akkoorden dito wetgeving op, die uiteindelijk smoort in de uitvoering. Oftewel, aan het loket van bijvoorbeeld het UWV of de Belastingdienst. Het is kritiek die bij iedere wisseling van de wacht valt te noteren, meestal van de kleinere regeringspartijen, die aan het einde van de rit vaststellen dat ze de afgelopen regeerperiode weinig van hun voornemens hebben weten te verzilveren. De kritiek is vooral gratuit, want juist Segers had als politiek leider vanuit de Kamer kunnen ageren tegen al te monistische politiek, zoals Frits Bolkestein dat deed in 1994 bij Paars I. Mede door Bolkesteins assertieve opstelling won de VVD bij de verkiezingen vier jaar later zeven zetels.

D van ‘diep socialistisch’. Nederland was volgens de premier in wezen ‘diep socialistisch’. Lilian Marijnissen van de SP, de partij immers van de ware socialisten, ging bijna onderuit toen ze het ’m hoorde zeggen. Want de ongelijkheid was juist toegenomen, de rijken nog rijker en de armen, enfin, u kent de riedel. Maar kijk wat er gebeurt? De Nederlandse staat investeert miljarden om de achterstanden in het onderwijs weg te werken, wil binnen tien jaar meer dan een miljoen woningen bouwen, de steunmaatregelen vliegen de horeca en het midden- en kleinbedrijf om de oren. Reken erop dat er straks ook miljarden worden vrijgemaakt om alsnog de salarissen van het zorgpersoneel te verhogen. Wat een land. Daar kan menig heilstaat van de SP een puntje aan zuigen.

E van enquête, parlementaire. Welk kabinet er ook komt, het zal het eerste ooit zijn dat in één termijn met drie parlementaire enquêtes krijgt te maken, zijnde het gedoe rond de aardgaswinning in Groningen, de toeslagenaffaire en naar alle waarschijnlijkheid ook een over hoe Rutte en de zijnen in de coronacrisis hebben gehandeld. De afgelopen dertig jaar zijn er tien van dit soort onderzoeken gehouden. Ze gelden als het zwaarste onderzoeksmiddel dat de Kamer tot haar beschikking heeft, waarvan er een (de Paspoortaffaire, 1988) leidde tot het aftreden van bewindslieden en een andere (Srebrenica, 2002) tot de val van een kabinet. Met drie enquêtes tegelijk moet de kans niet groot worden geacht dat Rutte IV, Hoekstra I – of welke naam er ook aan verbonden wordt – de termijn volmaakt.

F van formatie, kabinetsformatie. Het kan rap gaan of juist heel lang duren, maar zo spectaculair als de kabinetsformaties in 1977 zal het waarschijnlijk niet worden. We kenden het Dagboek van een onderhandelaar van Ed van Thijn, dat de mislukte formatie tussen PvdA en CDA beschrijft. Afgelopen jaar voegde zich een nieuwe bron toe voor de daaropvolgende geslaagde formatie van het kabinet Van Agt-Wiegel: de biografie van Hans Wiegel. De twee waren het al snel met elkaar eens, te snel, dus moest de schijn worden gewekt dat er zwaar werd onderhandeld. Oud-premier Van Agt: “We hebben toch heel wat uren gezeten, daarboven, dat we eigenlijk geen donder te doen hadden. Het was klaar. (–) Een heel enkele keer verschenen wij dan om beurten aan de trap, en dan stond beneden de verzamelde pers, dan maakten wij bezwerende gebaren: ja, we maken wel voortgang… Theaterstukken waren het, want we waren allang klaar.”

G van Gommers, Diederik. IC-baas van Nederland. Zijn naam duikt hier en daar op als mogelijk nieuwe minister van Volksgezondheid. Maar wat ons betreft kan Diederik beter in zijn ziekenhuis in Rotterdam blijven. Daar hebben ze veel meer aan hem dan in Den Haag. Zelden iemand gezien die zo onvermoeibaar blijft uitleggen hoe we ervoor staan met de ic-capaciteit, wat er moet gebeuren en vooral wat we beter zouden laten. Wars van ijdeltuiterij, nou ja misschien niet voor de volle honderd procent, maar dat zij hem vergeven. Het lijkt me voorts een geruststellende gedachte dat, als je daar in je bedje naar adem ligt te happen, er nog altijd zo’n Gommers op zaal rondloopt die je in de gaten houdt.

H van Hollands Glorie, of wat daar nog van over is. Ooit wonnen we de strijd tegen het water, en dat mocht heel de wereld weten. We lieten ons er zelfs op voorstaan dat wij de mondiale klimaatverandering konden aanpakken, dankzij ervaring met waterhuishouding en voedselvoorziening, met onze technologische voorsprong. Wij, klein rotlandje, waren kortom de besten. Maar wat heeft dat imago een optater gekregen, vooral door onze aanpak van de pandemie. Nederland bleek logistiek een uiterst log functionerend land te zijn. Niet (meer) ingesteld op onverwachte gebeurtenissen, plotse wendingen, rampen en ontij. Een land dat vastgeklonken bleek te zitten in voorschriften, regels en modellen waarvoor uiteindelijk niemand meer verantwoordelijk wilde of durfde te zijn. CDA-coryfee Hans Hillen schreef twee jaar geleden in Elseviers Weekblad: “Als we in de tijd van de Romeinen en later alleen maar suf hadden gekeken naar het veenmoeras aan het eind van de Rijn, was Nederland nu nog een onguur stukje Europa geweest. Als we sindsdien steeds onze rug naar de toekomst hadden gekeerd en de jeugd om vergeving hadden gevraagd, was er niets van Neder-land terechtgekomen. Maar steeds hebben we onze mouwen opgestroopt. Voor niets en niemand bevreesd. We bevoeren alle wereldzeeën, brachten fantastische wetenschappers voort en indrukwekkende kunstenaars. We stichtten New York en we zaten op de Britse troon. En we kunnen het nog steeds. Kijk naar Delft en naar Brain-port Eindhoven. Kijk naar Wageningen. Of, gewoon, kijk naar Ajax.” Dat soort teksten, daar laaf ik me aan dezer dagen.

I van Irma… lange tijd was haar voornaam voldoende om haar meteen voor je te zien. Pasgeboren meisjes werden zelfs naar haar vernoemd. Haar beroep mocht zich plotseling in een ongekende belangstelling verheugen. Irma is Irma Sluis, de gebarentolk die de eerste persconferenties van premier Rutte en minister De Jonge live voor de tv vertaalde. Legendarisch werd haar uitleg van het begrip ‘hamsteren’, waarbij ze met haar handen als een echt hamstertje aan het graven sloeg. Maar ineens leek het genoeg voor Irma, en zocht zij haar plaats weer op in de luwte. Irma, weet dat we je missen.

J van jeugd, de Nederlandse jeugd. Uit allerlei onderzoeken bleek dat de Nederlandse jeugd lange tijd tot de gelukkigste van de wereld behoorde. Maar in april vorig jaar, na amper een maandje lockdown, klaagden de vakbonden al dat studenten het in verhouding zwaar te verduren hadden. Nog voor de tweede lockdown werd afgekondigd, zei zestig procent hevig gebukt te gaan onder de beperkingen. Ze moesten zelfs als eerste gevaccineerd worden, meende burgemeester (en moeder) Femke Halsema. Eén vraag werd niet gesteld: was onze jeugd wel weerbaar genoeg? Leerden wij, opvoeders, hen om te gaan met tegenslagen? En iets in mij zegt dat de beker met rampspoed nog lang niet leeggedronken is.

K van Kelder, Jort. Journalistiek Nederland viel over hem heen, nadat hij zijn vriend/premier Mark Rutte op de radio had geïnterviewd. Nou ja, het was meer een gezellig gesprek. Een kout. Maar wat was het probleem eigenlijk? Het heeft namelijk geen zin om die man daadwerkelijk te bestoken met kritische vragen, want niemand kan hem aan. Geen journalist, geen Kamerlid. Rutte is als slagroom, zoals Lubbers ooit over Bert de Vries zei: hoe harder je erin roert, hij stijver hij wordt. Of hij geeft je groot gelijk, complimenteert je, of hij valt terug in de Rijksvoorlichtingsdienst-modus en blijft dan vaag, houdt zich op de vlakte, of delegeert als het echt te lastig wordt de woordvoering aan een collega (Grapperhaus, De Jonge). De politicus Rutte beheerst alle verdedigingstactieken. Een gezellig gesprek is het enige dat overblijft. En ook daarin zegt hij meestal niks bijzonders, zie zijn onderhoud met het Jeugdjournaal. Waardoor te vrezen valt dat ook de méns Rutte gewoon niet zoveel te vertellen heeft.

L van links. Van links in verwarring, want GroenLinks wilde graag een stembusakkoord sluiten met gelijkgezinde partijen als PvdA en D66 – niet met de SP, want Lilian Marijnissen zei eerder net zo makkelijk zaken te willen doen met het CDA of de CU. Maar de PvdA en D66 wilden niet, om uiteenlopende redenen. Waarmee het idee van een op te richten Progressieve Volkspartij (PVP) vooralsnog terug in de bureaulade kan worden gestopt. Om te voorkomen dat de roep om die PVP om de zoveel tijd weer op gaat spelen, hebben wij een andere suggestie: PvdA, D66 en GroenLinks denken na over vergaande samenwerking met de VVD. De liberalen zijn programmatisch, indachtig de tijdgeest, behoorlijk naar links opgeschoven, dus liberalen, sociaaldemocraten en sociaal-liberalen moeten elkaar ergens kunnen vinden. Onzin? In de jaren zeventig en tachtig kwamen VVD, PvdA en D66 al met enige regelmaat samen in het Haagse Des Indes-hotel, om te bekijken wat de mogelijkheden voor samenwerking waren. Daaruit vloeiden tenslotte de Paarse kabinetten voort, waarna het Des Indes-beraad werd opgedoekt. Maar dat hotel in Den Haag staat er nog steeds…

M van meelij. Dat gevoel riep die ene kandidaat op die plotseling lijsttrekker werd, omdat haar voorganger er de brui aangaf, die niet mee mocht doen met de grote jongens en meisjes in de tv-debatten, die door de corona al niet langs de deuren mocht om rozen uit te delen, die van ellende daarom maar zoveel mogelijk spotjes voor tv insprak waarin ze steeds harder ging spreken en haar accent glooide als haar geliefde Limburgse land, die niet hoefde te rekenen op een Jort Kelder-behandeling van de VARA, de omroep waar ooit haar beste vrienden zaten; die kortom of hartstikke gek moest zijn dat ze dit ondankbare werk deed, of oprecht hartstikke gedreven.

N van NL, Herstel NL, de actiegroep die voortijdig twee boegbeelden verloor, Barbara Baarsma en Coen Teulings. Over de reden van hun vertrek is lang gespeculeerd, maar niet uitgesloten mag worden dat zij zelf zijn gaan inzien dat Nederland per 1 maart opengooien verdedigbaar kon zijn, maar dat het idee om de meest kwetsbaren naar ‘veilige zones’ te verbannen wellicht toch wat te bruusk was. Het toont aan dat we de beperkingen kennelijk zo zat zijn, dat de gekste dingen worden bedacht om er een einde aan te maken. Terwijl we juist nu ons geduld moeten zien te bewaren. Onze kalmte. En ons gezonde verstand moeten aanspreken. Hoog tijd derhalve voor de actiegroep die dat bepleit.

O van Omtzigt, Pieter. Moet de smaak van het leiderschap geproefd hebben toen hij meedeed aan de CDA-lijsttrekkers-verkiezing, en het net niet haalde. Vergaarde eeuwige roem, met Renske Leijten van de SP, voor het boven tafel halen van een misstand (met de kinderopvangtoeslag) die uitgroeide tot een affaire die z’n weerga amper kent. Ontdekte bovendien dat er iets fundamenteel mis is in Den Haag, waar macht bestaat zonder noemenswaardige tegenmacht. Er is volgens hem een innige (lees: kleffe) band tussen kabinet en Tweede Kamer, tussen kabinet en pers. Het is een ‘kliek’, die zou neerkijken op ‘hardwerkende Nederlanders’. Een brievenschrijver in de Volkskrant opperde dat Omtzigt vanwege zijn onafhankelijke geest en vasthoudendheid maar een eigen politieke partij moest beginnen (zie ook bij de Q).

P van Pechtold, Alexander. Ineens dook zijn naam weer op. Kereltje Pechtold, zoals oud-Volkskrant-columnist Blokker hem steevast noemde, is tegenwoordig directeur van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR). Dat was ons even ontgaan. Directeurtje heeft te maken met een enorme achterstand van zo’n 600.000 rijexamens. Onconventionele maatregelen wil hij nemen, anders duurt het inhalen minstens vier jaar. Hij wil onder meer gepensioneerde examinatoren aannemen, in de avond gaan examineren en hij dreigt vaak zakkende kandidaten met een sanctie. Toe maar. Zou Pechtold ‘Den Haag’ niet missen? En Wilders? Waren altijd mooie vechtdebatten tussen die twee.

Q van Quené, Marjolein. Historicus, bedrijfskundige en auteur van het boek Voorbij de managementmaatschappij – De invloed van management op werk, democratie en vrijheid. Een eyeopener. De financiële sector is veranderd van een dienstverlener aan de reële economie en maatschappelijke doelstellingen in een overheersende en profiterende sector. Politici hebben hier geen grip meer op, stelt zij, onder verwijzing naar de verkiezingsprogramma’s. Quené vindt het onthutsend dat daarin zo weinig over de sector staat. Banken geven krediet aan bedrijven om te produceren en te innoveren. Maar naast banken is er een hele bedrijfstak opgekomen van ‘shadow banking’ van financieringsmaatschappijen, equityfondsen, trusts en investeringsfondsen. Bovendien is ook de sector van verzekering, pensioen en vastgoed gegroeid en is de fintechsector in opkomst. Dergelijke nieuwe bedrijfstakken, meent Quené, zijn nauwelijks gereguleerd en de banken zijn sinds 1980 gedereguleerd. Bij elkaar bepaalt deze hele financiële sector waarvoor wel of niet krediet wordt gegeven, waarin wordt geïnvesteerd en waarvoor schulden worden gecreëerd. Zolang deze sector haar eigen gang kan gaan, aldus de auteur, is het niet aannemelijk dat maatschappelijke ongelijkheid afneemt, dat de klimaatproblematiek wordt aangepakt of de noodzakelijke publieke investeringen plaatsvinden. Quené zou een aanwinst zijn voor Den Haag. Of beter nog: ze zou zich moeten aansluiten bij de op te richten partij van Omtzigt (zie bij de O).

R van rechter, in het bijzonder de president van het Haagse gerechtshof mr. Marie-Anne Tan-De Sonnaville, die in de avondklok-klucht een hoofdrol opeiste. Die gasten van Viruswaarheid noemde ze steeds bij hun oude naam, Viruswaanzin. De neutrale waarnemer kon niet ontdekken of zij dit per ongeluk deed of om lekker te stangen, aangezien zij het waarschijnlijk echt waanzinnigen vond. In woord en gebaar oogde zij zo kakkineus, zo soeverein en zo overduidelijk behorend tot het oude geld, dat ze weer leuk werd. Op een gegeven moment verzuchtte zij: ‘Het is tijd dat professor Van Dissel naar huis mag’. Nog het meest deed mevrouw Tan me denken aan asiel-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol, ook zo’n malle meid van stand.

S van SGP, de orthodox-christelijke partij van Kees van der Staaij. Wekte enige verbazing met het uitschrijven van een wedstrijd voor het beste billboard dat monogamie bepleit. Daarmee hoopte Van der Staaij een tegenwicht te bieden aan al die uitingen in de openbare ruimte die juist aandacht vragen voor de verworvenheden der polygamie. De SGP-actie zou het zoveelste bewijs zijn van een nieuw soort preutsheid, aldus de kritiek, van een Nederland waar de schaamtecultuur aan een revival bezig was. Een merkwaardige reflex, want uit de meeste onderzoeken blijkt dat het merendeel van de mensheid nooit daadwerkelijk vreemd wil of durft te gaan. Misschien in hun fantasie, maar tussen droom en daad staan bij de meesten nog tal van wetten in de weg, praktische bezwaren vooral, en daarbij: als het nieuwtje ervan af is, begint de sleur doorgaans gewoon weer van voren af aan.

T van Tjeenk Willink, Herman. Thans minister van staat en auteur van Groter denken, kleiner doen, een werkje (‘oproep’) uit 2018 waarvan binnenkort een geactualiseerde versie verschijnt. Verplichte kost voor alle nieuwkomers in Den Haag, maar zeker ook voor oudgedienden. Tjeenk Willink beschrijft een proces van ‘depolitisering’ dat eigenlijk sinds de ontzuiling heeft wortel geschoten. Ingrijpende veranderingen zijn doorgevoerd, vaak zonder veel politiek of publiek debat. Daardoor heeft de burger nu te maken met een overheid die – anders dan hij gewend was – er níet meer voor zorgt dat de sterkste schouders de sterkste lasten dragen, een overheid die géén deskundig ambtelijk apparaat meer heeft, een overheid die de ruimtelijke ontwikkeling niet meer in de hand heeft. Derhalve zijn oproep: overheid en burger, politicus, bestuurder en rechter, beleidsbepaler en uitvoerder zijn voor hun eigen functioneren van elkaar afhankelijk. Dat vereist vertrouwen ‘in de bereidheid de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor de instandhouding van de democratische rechtsorde te aanvaarden’. Amen.

U van uitslagen, van al die peilingen en onderzoeken wel te verstaan. I&O Research spande wat dat betreft de kroon. Ze werden uit eigen beweging uitgevoerd dan wel in opdracht van deze of gene omroep of krant. Telkens als ik een persbericht van die club ontving, wreef ik in mijn handen. Maar echt nieuws bevatte het zelden. Misschien een tip voor de volgende keer: graag wat minder gepeild, dames en heren. Ik word liever verrast door de werkelijkheid.

V van verkiezingsprogramma’s, die dit jaar weer volumineuzer waren dan ooit. Ik heb er een aantal diagonaal tot me genomen, omdat er nu eenmaal een limiet is aan wat een mens kan verwerken aan mooie woorden, fraaie voornemens en ongegeneerde borstklopperij. Het moet allemaal eerlijker, duurzamer, met meer diversiteit en inclusiviteit vooral, maar gek genoeg rept geen enkele partij over hoe het land eruit moet zien als, God verhoede, die pandemie weer een nieuwe variant voortbrengt en de ellende de rest van 2021 voortduurt. Kan er weer een nieuwe avondklok worden ingevoerd, moeten de scholen opnieuw dicht, overleeft de horeca een nieuwe sluiting, breken er rellen uit en deze keer met nog meer schade, met inzet van het leger? Geen woord. 

W van Wonen. De woningnood is zo groot dat er een speciaal ministerie opgezet moet worden dat zich alleen maar bezighoudt met wonen, en met het bouwen van woningen. Zegt de grootste makelaarsvereniging. Een miljoen woningen binnen tien jaar, dat is het streven. Plannen en ambities genoeg, maar de nood zou simpeler en sneller gelenigd kunnen worden met een Nationaal Verbouwprogramma. Opdat al die kantoorgebouwen die leeg komen te staan door het vele thuiswerken verbouwd worden tot appartementen.

X van x-ray, röntgenfoto. Nederland is ziek, zei oud-premier Lubbers ooit. Stel, we konden een röntgenfoto maken van de patiënt anno 2021, wat zouden we zien? De verleiding is groot om te zeggen dat we dan vooral geestelijk uitgeputte mensen zien. Thuiswerkende ouders met thuisblijvende kinderen zijn de wanhoop nabij, evenals jongeren, al dan niet rellend, ouderen, zieken, alleenstaanden, het rijtje is verre van volledig. Maar ik signaleer op de foto ook een andere laag, die misschien wat onderbelicht blijft. Een laag die wordt gevormd door mensen die niet zeiken, ook niet op sociale media, die de tanden op elkaar zetten als het moeilijk gaat, die elkaar helpen, die veerkrachtig zijn en die weten vol te houden. Zelfs als dit nog tot sint-juttemis gaat duren. De diagnose kan kloppen, maar de verwachting is dat de patiënt volledig gaat herstellen.

Y van yoga. Cijfers ontbreken vooralsnog, maar welke sociale media je ook afstruint, overal zie je aanbiedingen voor yogalessen. Zelf heb ik de Covid-stress lang buiten de deur weten te houden met hardlopen en wandelen, maar een introductielesje bij Ingrid Verhagen op Facebook (Strala Yoga met Ingrid) was zo ontstressend dat ik om ben. Iedere maandagochtend, voor de werkweek begint, zit ik op m’n matje. En zolang de lockdown van kracht is, doet Ingrid het nog gratis ook, de schat. 

Z van zakenkabinet. Het optreden van coronaminister H. de Jonge roept heftige verlangens op naar een sterke man (m/v) op die plek. Iemand uit het bedrijfsleven, desnoods een heel kabinet dat eruit bestaat, kanjers die zich hebben bewezen in het entameren en leiden van grote logistieke operaties. Een Marcel Levi, een Feike Sijbesma, de voormalige coronagezant, een Martin van Rijn, die eerder al met succes Bruno Bruins verving. Maar is een zakenkabinet niet heel antidemocratisch? Een zakenkabinet heeft geen boodschap aan politieke partijen, aan coalities en dichtgetimmerde regeerakkoorden. Het heeft zich alleen te verstaan met de Tweede Kamer, alwaar het meerderheden moet zien te verwerven. Dus los van en dwars door alle politieke partijen heen. Bijkomend voordeel voor de volksvertegenwoordiger: hij/zij hoeft zich niet meer te houden aan fractie- en partijdiscipline, maar kan zich helemaal richten op de inhoudelijke discussie, misschien wel op het belang van de kiezer die hij representeert. Eigenlijk dus heel democratisch, zo’n zakenkabinet.