Ontheiliging

Er bestaan vele bloemlezingen van en studies over kampliteratuur. Toch wilde Arnon Grunberg daar nog een bundel met teksten van Auschwitz-ooggetuigenverslagen aan toevoegen. In zijn inleiding schrijft Grunberg waarom. Te vaak wordt Auschwitz als ‘het absolute kwaad’ weggezet en daarmee in zekere zin ‘heilig’ verklaard. Dit maakt spreken en schrijven over Auschwitz vrijwel onmogelijk.

Grunberg streeft naar meer ‘begrip en inzicht’ en koos fragmenten waarin Auschwitz in zekere zin wordt ontheiligd. Doordat hierin op pijnlijk nuchtere wijze wordt beschreven wat Auschwitz was, hoe het kamp functioneerde, en wat dat deed met de mensen die er werkten.

Vooral de teksten van de Sonderkommandos, gevangenen belast met speciale uitvoeringstaken zoals Zalmen Gradowski en Filip Müller, ijlen nog lang na. Schokkend is bijvoorbeeld de onversneden haat van Gradowski voor de nieuwkomers in het kamp.

In zijn inleiding schrijft Grunberg: “Ik wil niet genezen van de ziekte die Auschwitz heet (–) Auschwitz is het verleden, het heden en de toekomst.” Lezing van deze bloemlezing brengt genezing bepaald niet dichterbij.

Arnon Grunberg (samenstelling en inleiding)
Bij ons in Auschwitz
Querido
€24,99

Bajesbestaan

Schrijfster Christine Otten, bekend van haar roman De laatste dichters, ‘begeleidt een schrijfgroep van langgestraften in de Penitentiaire Inrichting Zuyder Bos in Heerhugowaard’, zo vermeldt het achterplat van haar tweede roman.

Deze bezigheid heeft haar klaarblijkelijk geïnspireerd tot het schrijven van Een van ons. Hier is het hoofdpersoon Katrien die een schrijfworkshop geeft aan gevangenen. Afwisselend kruipt Otten in het hoofd van Katrien en in dat van Luc, een levenslang gestrafte die na enig aarzelen aan Katriens klas gaat meedoen.

Otten weet de leegte en de verveling van het gevangenisleven verrassend spannend te maken. Er hangt steeds meer dreiging in de lucht, Luc wordt achtervolgd door de schimmen uit zijn verleden en Katrien voelt zich allengs ongemakkelijker, vissend naar de verhalen van de gevangenen. Ten slotte komt het tot een uitbarsting, naar aanleiding van het manuscript van een andere gedetineerde.

Met Een van ons geeft Christine Otten een onthullende en onthutsende kijk in de geest van mannen die geen perspectief op een toekomst hebben.

Christine Otten
Een van ons
De Geus
€20

Indische perikelen

Susan Smit heeft een voorkeur voor sterke, eigenzinnige vrouwen. Na boeken over heksen, de kunstenares Gisèle van Waterschoot-van der Gracht en Lou Tellegen, Neerlands grootste Hollywood-ster, publiceert Smit een roman over een jonge vrouw aan het begin van de twintigste eeuw. Het Amsterdamse weesmeisje Anna zoekt het avontuur en trouwt ‘met de handschoen’ (zonder de bruidegom te kennen) met ambtenaar Willem Francken in Batavia in Nederlands-Indië.

Eenmaal ter plekke blijkt ‘meneer’ een afstandelijke, strenge man, die geen enkele toenadering zoekt. Al gauw krijgt Anna in de gaten dat hij nog altijd verlangt naar zijn ‘njai’, de moeder van zijn kinderen, een inlandse geliefde die hij heeft heengezonden.

De plotwendingen die Smit inbouwt zie je van ver aankomen, ook omdat de schrijfster de neiging heeft alle drijfveren en emoties van haar personages letterlijk te benoemen. Niettemin, het karakter Anna is ontroerend in haar volharding, en de weergave van de Indische maatschappij met haar ‘adat’, het complexe stelsel van codes en tradities, overtuigt.

Susan Smit
Tropenbruid
Lebowski
€21,99

Word lid van HP/De Tijd