Mark Rutte heeft woord gehouden. Geen vertrek naar Brussel, zoals tout la journaille volhield, dit blad incluis, maar hij blijft in Nederland om zijn karwei af te maken. Na het binnenhalen van het pensioen- en klimaatakkoord, met al z’n onvolkomenheden, kunnen hij en de VVD tot de volgende verkiezingen van 2021 politiek uitbuiken. In het besef zelfs dat Rutte IV een reële optie begint te worden, betekent dat voor Binnenhof-watchers weinig anders dan dat een bloedsaaie periode aanbreekt. Of ligt er nog ergens een bananenschil verborgen? Is er überhaupt nog iemand die Rutte kan stoppen? 

Wat dat laatste betreft, gaat het met Ruttes voornaamste opponent Thierry Baudet na diens verkiezingsoverwinning van afgelopen maart slecht. Voorlopig dieptepunt is het gedoe rond Forum voor Democratie-senator Henk Otten. Er lijkt meer aan de hand dan ruzie, een fenomeen dat toch al kleeft aan rechts- en links-populistische partijen, in Nederland en daarbuiten. Zou het populisme op z’n retour zijn? Met uitzondering van Baudet in Nederland en Salvini in Italië vielen bij de laatste Europese verkiezingen de resultaten voor de populistische partijen toch tegen (Le Pen in Frankrijk, de AfD in Duitsland, de populisten in Griekenland). Het zou mij niet verbazen als ook die Nederlandse proteststemmer uiteindelijk genoeg heeft van zijn plagerige, rebelse uitstapjes naar de flanken, en mettertijd gewoon weer terugkeert naar de PvdA, de VVD of het CDA. Waar hij per slot van rekening vandaan komt. Van die oude, vertrouwde partijen weet hij tenminste dat die als het er werkelijk op aankomt, de kennis, kunde en vooral de juiste mensen in huis hebben om de zaken op te lossen dan wel te herschikken of aan te passen. Dat laatste overigens dankzij de uitstapjes van die trouwe aanhang naar de flanken, want de gevestigde partijen hebben de door hen geuite ontevreden signalen heel wel begrepen. Kijk naar hoe het midden zich de kritiek op de al te vrije marktwerking in de zorg gaandeweg heeft aangetrokken, en een reëler, gematigder koers is gaan varen. Of neem het immigratie- en integratiedossier, zelfde ontwikkeling.

Van Wilders, of Marijnissen op de uiterste linkerflank, valt geen wederopstanding meer te verwachten. Marijnissen zal moeten vertrekken als de SP, na twee fikse verkiezingsnederlagen op rij, niet binnen nu en enkele maanden stijgt in de peilingen. Of met een verhaal komt waar wervende kracht vanuit gaat. Wilders maakt een uitgebluste indruk. Zijn oproep om na het boerkaverbod van 1 augustus jongstleden ook een hoofddoekverbod in te stellen, maakte een krachteloze, ongeloofwaardige indruk. Zijn sleetsheid is overigens verklaarbaar; de man domineert al bijna zestien jaar de Haagse agenda. Ontegenzeggelijk is een aantal van zijn onderwerpen door de rest in mindere of meerdere mate geabsorbeerd. 

Waarom is er nog steeds geen verhaal over de zegeningen van een basisinkomen?

De politieke energie zou de komende tijd weleens uit het midden kunnen komen. Het midden van de VVD, van Ruttes VVD wel te verstaan, de leider die steeds weer in staat blijkt de aandacht af te leiden van al te fout acterende partijgenoten (Van Haga cum suis) en aldus electorale schade aan de partij weet te beperken. En zelfs het midden van de PvdA, de meer dan eens doodverklaarde partij, ook door HP/De Tijd, die dankzij Spitzenkandidat Frans Timmermans nog tekenen van leven lijkt te vertonen. Of het radicale midden, zoals enkele prominente CDA’ers dat onlangs voor hun partij bepleitten. Welk midden het ook wordt, het zal er een moeten zijn dat appelleert aan een groeiend gevoel van bezorgdheid over de toestand in de wereld, Nederland in het bijzonder. 

Let wel, bezorgdheid, wat iets anders is dan boosheid of woede; dergelijke emoties hebben de mensen nu wel achter zich gelaten of bij het oude, populistische vuil neergezet. Bezorgdheid over het klimaat en de kosten voor de gewenste energietransitie, over niet-westerse migranten die zich afzijdig houden, over grote, in Nederland gevestigde bedrijven die de belasting ontduiken, over de betaalbaarheid van onze pensioenen, de digitale kenniseconomie (het rijtje gaat nog even door). 

Omdat de grote politieke droogte nu is aangebroken, is dit een ideale gelegenheid voor het midden om zich te tonen, om met een verhaal te komen dat voornoemde bezorgdheid misschien niet direct wegneemt, maar dat tenminste een beetje houvast biedt. Een verhaal dat ook jongeren aanspreekt, de groep die het onevenredig zwaar heeft. Er zijn te weinig betaalbare huizen voor hen. Hotel Mama zat nog nooit zo vol. Zeker de lageropgeleiden vinden haast geen vaste banen meer en hobbelen van de ene onzekere flexplek naar de andere. Moeten zij straks doorwerken tot hun zeventigste, en is er dan nog pensioen? Je kunt het afzeiken, maar Klaas Dijkhoff riep volkomen terecht dat zijn partij zich minder op de multinationals zou moeten richten, maar veel meer op het midden- en kleinbedrijf. Niet op de tandartsen, maar op de tandartsassistenten. En waarom is er nog steeds geen verhaal over de zegeningen van een basisinkomen, een relict dat door GroenLinks (in casu de PPR), als geestelijke eigenaar van dat idee, toch weer opgepoetst zou moeten worden? 

Graag had ik hier ook willen pleiten voor een politiek verhaal dat ook ouderen zou aanspreken. Maar ik heb het niet zo op die doelgroep, op die zeventigminners, die babyboomers die opgroeiden in de jaren zestig, een tijd van ongekende welvaart. Deden desnoods dertien jaar over hun universitaire studie, met behoud van studiebeurs. Kenden nooit werkloosheid. Hadden altijd váste betrekkingen. Zij konden hun huizen nog enigszins betaalbaar kopen. Zij mochten op 57-jarige leeftijd met pensioen, als ze hun baan al niet te lang en krampachtig vasthielden voor de volgende generatie, zoals de mijne. Zij losten hun hypotheken tamelijk probleemloos af en waren lastenvrij op een leeftijd waarop de wereld nog immer aan hun gepedicuurde voeten lag. Toegegeven, een zekere jaloezie is mij niet vreemd, maar die oudjes komen niks tekort. Laat hen maar lekker voortdobberen op de Middellandse Zee, op hun bootjes die ze betaald hebben van de overwaarde van hun voortijdig verkochte luxe seniorenappartement. Geld dat ze eigenlijk als voorschot op de erfenis aan hun bloedjes van kinderen hadden moeten schenken.

Dichter bij huis. Wat doen we met ‘Groningen’, deze tragische provincie in het Noorden waar het overheidsfalen inzake de schadevergoeding aan gedupeerden uit het aardbevingsgebied tot ‘on-Nederlandse’ proporties is uitgegroeid (dixit minister E. Wiebes zelve)? Wiebes of zijn opvolger zou te rade moeten gaan bij Diederik Samsom, de gesneuvelde PvdA-leider, die onlangs opperde om de hopeloos vastgedraaide schadevergoeding volledig uit te laten voeren door lokale bestuurders, door burgemeesters. Zij schijnen in het aardbevingsgebied nog enig gezag te genieten, zij kunnen de lijnen kort houden zodat nog meer bureaucratische ellende voorkomen wordt. Lijkt mij een verstandig idee, maar haast is geboden. Nog een beving van betekenis en Wiebes’ dagen als verantwoordelijke minister zijn geteld. Waarmee de problemen natuurlijk niet zijn opgelost. Een nieuwe bewindsman heeft tijd nodig om zich in te werken, waarmee de boel opnieuw wordt vertraagd. Intussen zou je bijna vergeten of iemand al een alternatief heeft voor dat gas. Wat dat ons, consumenten, gaat kosten. En wanneer zou dat in werking moeten treden? ‘Groningen’ is een gekmakend dossier, dat om een ‘on-Nederlandse’ aanpak schreeuwt.

Het was afgelopen zomer door die hitte weer bal in het vaderlandse klimaatoorlogje. Die hitte was een zegen, beweerde de ene columnist, want nu hoefden we voor onze vakanties niet meer duizenden kilometers naar het zuiden te rijden. Of: de opwarming van de aarde ging veel sneller dan tot nu toe was aangenomen, meldde de een of andere instantie. De ondergang was dichterbij dan ooit. Ik ben geen klimaatscepticus, -ontkenner, of wat dan ook. Daarvoor ontbeer ik de kennis, al vrees ik dat eigenlijk niemand exact weet wat er aan de hand is en hoe catastrofaal dat geduid moet worden. Wat ik wel weet is dat ik betrekkelijk weinig verneem van een van de bronnen van veel ellende: de bevolkingsgroei. Niet zozeer in het Westen – hier is in veel landen juist sprake van een afname – maar in een continent als Afrika. Diverse voorspellingen zeggen dat in het jaar 2050 in Europa een slordige 450 miljoen mensen leven, veelal ouderen. Afrika telt dan 2,5 miljard vooral jonge mensen. Link onderwerp, want het onderwerp van de geboortebeperking roept algauw associaties op met de omstreden eenkindpolitiek van China. Of met abjecte praktijken uit een zeker verleden. Maar toen was daar de Britse prins Harry die aankondigde dat hij en zijn vrouw het bij maximaal twee spruiten zullen laten. Vanwege het klimaat. Cijfers van het CBS, maar ook andere bronnen, tonen schier ondubbelzinnig aan dat één kind op de wereld zetten net zo vervuilend is als vijf volwassenen bij elkaar die een leven lang autorijden. Ik ben benieuwd welke van de middenpartijen zijn vingers durft te branden aan dit ondergesneeuwde thema. Lijkt me wel wat voor Klaas Dijkhoff, per slot van rekening ook een jonge vader.

Waar ik ook graag een mooi verhaal over hoor, is het leger. Ons leger, onze rol binnen de NAVO, misschien zelfs binnen de EU. Dan lees je dat Nederland nog meer F-35-straaljagers gaat kopen, boven op de 37 waartoe eerder was besloten, terwijl die waarschijnlijk volstrekt gedateerd zijn in de moderne oorlog. Dat wordt er namelijk een waarbij de nieuwste technologische snufjes worden ingezet, zoals onbemande, op veilige afstand bestuurde drones, laserwapens en hypersone raketten. Dus zonde van het geld? Minister Bijleveld vindt van niet. Met de aanschaf paaien we ook de VS, want president Trump vindt dat Nederland als NAVO-lid sowieso te weinig bijdraagt en investeert. Diezelfde president heeft Nederland intussen gevraagd een fregat te leveren in de Straat van Hormuz, om aldaar de koopvaardij te beschermen tegen Iraanse ‘piraterij’, zoals het door sommigen wordt gezien. Het is een onverkwikkelijke kwestie, want alom worden de VS medeverantwoordelijk gehouden voor de nieuwe spanningen in de Golf. Rutte beslist er later over, maar zal met een goed verhaal moeten komen om overeind te blijven in de eigen Tweede Kamer, en vooral om vriend Trump niet teleur te stellen. 

Het Amerikaanse verzoek illustreert een vaker gesignaleerde afhankelijkheid in onze relatie, die soms op het nederige en zelfs onderdanige af is. Op dat soort momenten is het verleidelijk te fantaseren over een eigen Europees leger, met de Britten. Waarom niet? Tegen die achtergrond is het door de Britten gedane verzoek om in Europees vlootverband op te trekken tegen de Iraanse acties in de Straat van Hormuz dan ook stukken aantrekkelijker. 

De gedachte dat de hele wereld het geloof vaarwel zou zeggen, is volkomen onjuist gebleken.

Stérke verhalen, mogen die ook weer eens? Of – wellicht zijn het vieze woorden – visies en vergezichten? Ze zullen niet van de huidige premier komen, want die is te zeer een pragmaticus, een doener die zich bij voorkeur richt op deals sluiten met tegenstribbelende partijen om zo de lieve vrede te bewaren. Daar is op zichzelf weinig mis mee, ware het niet dat de verbeelding soms ook een beetje aan de macht wil zijn. Dus Lodewijk Asscher, laat je horen, en al is zijn laatste boek (Opstaan in het Lloyd Hotel) tamelijk genegeerd, hij zou verwachtingen kunnen wekken voor de nabije toekomst. Of moeten sociaaldemocraten alvast gaan voorsorteren met Frans Timmermans? 

Hoe dan ook, als verre nazaat van het socialisme heeft de PvdA natuurlijk een reputatie hoog te houden met het schetsen van toekomstidealen die de inrichting van de samenleving betreffen. Op vakantie herlas ik Het recht op luiheid van Paul Lafargue, schoonzoon van Karl Marx. Het pamflet dateert van notabene 1883, maar is nog immer verrassend actueel. Strekking: machines nemen het werk over van de mensen, die daardoor meer vrije tijd krijgen. Genieten van de luiheid, luidt het devies, zodat de mens eindelijk de kans krijgt geen slaaf meer van zichzelf of van een baas te zijn, en het ware leven kan leiden. Zou er in die PvdA-fractie niet een type rondlopen dat dit recht op luiheid verder uitwerkt en verbindt aan een vertoog over, zeg, het basisinkomen, betaald door de machines en robots die toch nooit op vakantie hoeven of hun ouwelullendagen moeten opmaken en ook nimmer een burn-out krijgen? De mens is voortaan vrij van alle (geld)zorgen, geniet zich een ongeluk of wijdt zich, als hij zich echt verveelt, aan de instandhouding of desnoods nadere inrichting van zijn paradijsje op aarde.

Het CDA heeft eveneens een naam als het gaat om dromen van ideale gemeenschappen. In de verzuilde tijdperken hadden ze zelfs partijen (KVP, ARP en CHU) die op zekere gronden (de Tien Geboden) waren gebaseerd. Daarna was er het ethisch reveil van Dries van Agt, de zorgzame of verantwoordelijke samenleving van Elco Brinkman en het normen- en waardenverhaal van Jan Peter Balkenende. Verhandelingen die destijds werden verketterd door de linkse kerk, want te belerend en betuttelend. En daarvan had men zich nou juist bevrijd in de jaren zestig en zeventig. Weg met de verzuiling, met de katholieke en protestantse kerk, met alles wat knelde of in de weg stond. 

Maar wat al die criticasters onvoldoende hebben beseft, is dat ze met het badwater ook het kind hebben weggegooid. Socioloog Christien Brinkgreve zei laatst in de Volkskrant dat haar (babyboom)generatie zich ‘enorm’ had verkeken op religie. “De gedachte dat de hele wereld het geloof vaarwel zou zeggen, is volkomen onjuist gebleken.” Bij religie horen waarden, zoals gemeenschapszin, en die zijn nadien ‘ernstig verwaarloosd’. “De waarde van het behoren bij een gemeenschap, bij iets groters dan jezelf. De zorg voor elkaar, voor de aarde, voor de ziel ook (–) Ik denk ook aan het verloren gaan van rituelen die helpen als je het gevoel hebt er alleen voor te staan. We hebben aan gemeenschapsgevoel ingeleverd.”

Voilà CDA, pak je kans na deze bekentenis van een representant van een generatie die zelfs “een soort rouw over de schaduwzijde van de bevrijding en het individualisme ervaart, omdat er een erosie aan de gang is van die waarden. Dat hebben we niet gezien of gewild, maar die rekening slaat ons nu in het gezicht.”

Het komt mij voor dat een Wopke Hoekstra of misschien zelfs die jongen van Heerma dit gelijk van Van Agt, Brinkman en Balkenende met één wervende klap alsnog weet binnen te harken.

Natuurlijk, het zijn verhalen en tussen droom en daad staan wetten in de weg, om Elsschot maar eens te citeren. En inderdaad, praktische bezwaren. Tot voor kort trokken Jesse Klaver en Thierry Baudet volle zalen met hun optredens. Het zijn jonge gasten, welbespraakt, soms een beetje warhoofdig, maar doorgaans bezielend. Het veelal jeugdige publiek loopt met hen weg. Politiek geïnteresseerden willen kennelijk meer dan kloppende cijfers, koopkrachtplaatjes of tot op een tiende doorberekende ramingen. Ook, nee júist van de gevestigde partijen in het midden die thans weer opkrabbelen. 

Derhalve aan Dijkhoff, Heerma of Hoekstra, en Timmermans de opdracht om met verhalen te komen. Geloofwaardige verhalen, over wie wij zijn, wie wij waren, wat we tot nu toe voor elkaar hebben gekregen, hoe het verder moet met ons, met het land, de wereld. Kortom, waartoe wij op aarde zijn.