Fidan Ekiz heeft haar jas nog niet uitgetrokken in het café op het Hilversumse Mediapark of ze begint te vertellen. Over De Nieuwe Maan, de talkshow over de multiculturele samenleving die zij sinds augustus 2018 presenteert, en het staaltje ‘intimidatiepolitiek’ van Denk, die de NTR had benaderd om mee te praten over de koers van het programma. Over de snoepbakken van de Etos waar ineens ‘krankzinnige’ plakkertjes op zitten met ‘geen gelatine’. Over het ‘kritische’ boek Het huis van de islam van hoogleraar sociologie Ruud Koopmans, dat ze een dag eerder overhandigd kreeg en waarvoor ze ‘dankbaar’ is omdat het haar steunt in haar strijd voor moslimemancipatie. Ze vertelt ook dat ze het eerste exemplaar van Alles begint en eindigt met familie, de bundel met de columns die ze de afgelopen twee jaar voor het AD schreef, zal overhandigen aan haar oudste zus. “Zij leest ze vooraf. Ze is mijn klankbord.”

Snel en gedreven spreekt Fidan Ekiz. In haar spraakwaterval valt af en toe een lichte Rotterdamse tongval op. Ekiz woont in Rotterdam-Zuid. In het naburige Rozenburg is ze geboren als dochter van Turkse gastarbeiders. Haar vader, een lasser, en haar moeder, die als schoonmaakster de kost verdiende, figureerden meermaals in de tv-documentaires die Ekiz maakte over de eerste generatie migranten, de multiculturele samenleving, de islamisering van Nederland. Het zijn haar onderwerpen, die ze als een lange monoloog opdient. “Sorry”, zegt ze lachend na een eerste slok koffie: “Ik kan wat breedsprakig zijn.”

Haar stem laten horen voelt als noodzaak. Ekiz is lang zoekende geweest, bekent ze, maar juist de afgelopen twee roerige jaren, waarin ze scheidde van haar man Wierd Duk en waarin haar dierbare vader overleed, hebben haar helderheid verschaft. “Voor het eerst van mijn leven weet ik wie ik ben, wat ik wil en waar ik sta. Dat geeft rust. Ondanks dat mijn uitspraken in de media veel onrust veroorzaken.”

Want Ekiz verkondigt als Turkse een tegengeluid in de moslimgemeenschap. Haar commentaar op de Turkse president Erdogan als sidekick bij DWDD leidde tot bedreigingen. De steunbetuigingen aan de Berlijnse vrouwelijke imam Seyran Ateş, die strijdt voor gelijke rechten voor vrouwen en homoseksuelen, en haar solidariteitsverklaring aan de islamkritische journaliste Zineb El Rhazoui (een toenmalige redacteur van Charlie Hebdo die toevallig niet aanwezig was op het moment van de aanslag) leverden haar het predicaat ‘nestbevuiler’ op. Haar columns en tv-programma zetten volgens Denk aan tot polarisatie. “Fidan Ekiz praat de kijkers problemen aan die er niet zijn,” zo zegt voorman Tunahan Kuzu.

Zelf wil Ekiz weinig kwijt over dat verbale geweld. “Ik wil niet dat het over mij als slachtoffer gaat.” Die aanzienlijke sociale controle, benadrukt ze, is wel een groot probleem. “Het is voor ons als redactie van De Nieuwe Maan ook elke week weer heel moeilijk om kandidaten te vinden die zich durven uit te spreken in het programma.” Dan: “Het is overigens absoluut niet mijn doel om de islam zoals mijn moeder en mijn overleden vader die aanhingen te diskwalificeren of om moslims te diskwalificeren. Mijn kritiek gaat juist vaak over de radicale en politieke islam.Ik weet welke offers die eerste generatie heeft gebracht en die zijn voor niets geweest als moslims Nederland de rug toekeren. Daar maak ik me druk over. Daar spreek ik me over uit.”

Er is alle reden tot bezorgdheid. Sla de kranten van de afgelopen maand erop na. “Steeds meer jonge moslims leven de strenge islamitische regels na.” En er is sprake van ‘groei van het aantal salafisten’. En ook: “Een toenemend aantal Nederlandse studenten bezoekt volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid de Islamitische Universiteit van Medina in Saoedi-Arabië.” Ekiz vult aan: “Met als gevolg dat het salafistisch-wahabitische gedachtegoed, de extreemste vorm van salafisme, naar Nederland wordt geëxporteerd in de vorm van haatpredikers.”

Wat ligt ten grondslag aan die ontwikkeling?

“Onvrede, onder meer. Veel moslims zeggen last te hebben van het negatieve beeld van de islam dat is ontstaan na al de terroristische aanslagen. Ze zijn het zat dat er voortdurend wordt gegeneraliseerd en gestigmatiseerd. Ze voelen zich buitengesloten van de maatschappij en zoekend naar hun identiteit worden ze steeds religieuzer. Ze verlangen ernaar om de ware moslim te zijn.”

De ware moslim is een fundamentalist?

“Dat wordt gedacht. De wortel van de crisis in de islam is juist de fundamentalistische interpretatie van de islam, zo constateert hoogleraar Koopmans in zijn nieuwe boek. Die conservatieve opvattingen over vrouwen zorgen ervoor dat meisjes niet naar school mogen, minder vrijheid hebben dan hun broers en worden uitgesloten van de maatschappij, wat weer leidt tot minder geld in die orthodoxe gezinnen, tot slechtere scholing voor kinderen en meer segregatie. Koopmans legt haarfijn uit hoeveel hindernissen voor een geslaagde integratie te maken hebben met religie, maar het probleem wordt door veel moslims niet onderkend. Overigens ook niet door regressief links.”

Wie bedoel je daarmee?

“De oude linkse kerk, zeg maar. Die denkt dat het wel losloopt met de moslimmeisjes die leven volgens die strenge restricties. Regressief links heeft er geen idee van dat het Marokkaanse meisje dat ze toevallig kennen weliswaar gewoon naar school gaat, maar daarbuiten alleen in een eigen moslimkring verkeert. Regressief links wil ook niet weten wat daar mis mee is. Dat wil moslims per definitie verdedigen, alsof ze zwakzinnige wezens zijn en een homogene groep vormen. Dat is zo ontzettend paternalistisch.

Ik hoor ook vaak van collega’s bij de omroep: ‘Dat mag je niet zeggen, want dan stigmatiseer en discrimineer je.’ Wie zo denkt, draagt bij tot stilstand van het integratieproces. Net zoals Denk. Die partij pretendeert emancipatie van moslims na te streven, maar het tegendeel is waar. De partij zet Shirin Musa, de Rotterdamse oprichtster van Femmes for Freedom, die zich geweldig inspant voor de rechten van moslima’s, ook weg als ‘nestbevuiler’. Denk doet aan opruiing en praat haar achterban het slachtofferschap aan. Hun oplossing is: wees verdrietig. Daardoor gaat hun aanhang denken: inderdaad, we worden behandeld als tweederangsburgers.”

En dan hebben we Wilders nog.

“Wilders voegt ook niks constructiefs toe aan het islamdebat. Lachend: “Het enige wat de PVV heeft voortgebracht zijn moslims. Ex-PVV’ers Arnoud van Doorn en Joram van Klaveren hebben zich tot de islam bekeerd.” Dan, serieus: “Wilders zorgt voor een onjuiste, negatieve beeldvorming. Hijverkondigt wat de fundamentalisten verkondigen: ‘De fundamentalistische islam is de ware islam.’

“Desondanks heb ik evenveel moeite met de linkse lui die pluralisme verwarren met cultuurrelativisme. Die vinden dat alle moslims beschermd moeten worden tegen racisme en alle haat van rechts Nederland, en serveren mij af als rechts. Zoals een dame met een prominente plek bij een gemeentelijke instelling.”

Ah, je hebt er een gezicht bij.

“Ja. Toen ik hoorde dat zij geen fan was van mijn columns, ben ik haar gaan googelen. Het werd meteen duidelijk dat het ging om een dame die meeloopt met een solidariteitsmars voor moslima’s met een hoofddoek en die dan zelf ook een hoofddoek omdoet. Die vrouw staat er kennelijk geen seconde bij stil dat er naast vrijwillige hoofddoekdragers talloze vrouwen gedwongen worden om een hoofddoek te dragen en dat zich daaronder slachtoffers van eerwraak bevinden en besneden vrouwen.

“In landen als Iran zitten vrouwen in de gevangenis omdat ze hun hijab hebben afgedaan en zij hier loopt gezellig met een hoofddoek op mee in een pro-hoofddoekjesmars.” Hoofdschuddend: “En dan zeggen dat mijn columns polariserend zouden zijn. Dan heb je er echt helemaal niets van begrepen. Wat ik probeer te bereiken, past beter bij de waarden van Nederland dan waar zij mee bezig is. Ik maak me hard voor secularisatie, vrijheid en universele waarden. Ik verdien verdorie haar steun.”

Bel haar op.

“Mensen die in zo’n bubbel zitten, haal je daar niet zomaar uit. De hevigste botsingen had ik met mensen van wie ik dacht dat we dezelfde waarden voorstonden. Een van hen was een goede vriend. Ik zie hem nooit meer. Bizar, want ik weet waar hij vandaan komt en hij weet wie ik ben.” Fel: “Hoe kun je me verwijten dat ik rechts ben terwijl je mijn achtergrond kent? Ik heb films gemaakt over de worsteling van de eerste generatie migranten met de bedoeling om ze neer te zetten als mensen in plaats van nummers achter schotelantennes. Ik laat hen vertellen wat ze hebben doorgemaakt, laat zien hoe ze van Nederland zijn gaan houden. Ik kom juist uit die groep. Ik ben een van hen.”

Je klinkt boos.

“Het frustreert me wanneer mensen het debat vervuilen. Ik heb medestanders nodig. Integratie is een lang proces, dat begrijp ik, maar het moet wel de goede kant op gaan, en dat gaat het niet als autochtonen niks van me moeten hebben. Het is al zo moeilijk om steun te verwerven in moslimkring.

“Na de aanslag op Charlie Hebdo riep ik moslims op om van zich te laten horen. Ik noemde het voorbeeld van Oslo waar moslims een vredeskring hadden gevormd na de aanslag. Nou, ik kreeg toch een hoop bagger over me heen. De reactie was: ‘Wij hebben niks te maken met die terroristen. Waarom stel je ons aansprakelijk?’” Met gefronst voorhoofd: “Ik stel je niet aansprakelijk. Dit is wat we als moslims kunnen doen, want de aanslagen worden gepleegd onder de vlag van jouw religie. Wees niet kwaad op mensen zoals ik die een vredeskring voorstellen!” Ze is even stil. “Soms geven die discussies me kortsluiting. Ik snap niet dat mensen mij niet snappen.”

Het is een eenzame strijd?

“Ja, al krijg ik ook bedankjes van moslimmeisjes omdat ik me hard maak voor dingen waarmee zij worstelen. Maar ik begrijp Wierd, mijn ex, nu ook beter. Als ik zelf tijdens ons huwelijk, net als hij, al columnist was geweest, had ik meer begrip gehad voor wat hij destijds doormaakte.”

Wierd is Wierd Duk, journalist van De Telegraaf die Ekiz eerder zelf eens gekscherend omschreef als ‘een angry white man’ en die vanwege zijn provocatieve, rechtse stukjes hevige reacties te verstouwen kreeg gedurende hun samenzijn. Ekiz kreeg als 27-jarige correspondent in Turkije in 2004 een knipperlichtrelatie met de zeventien jaar oudere Duk, destijds correspondent in Berlijn. In 2013 trouwden ze, in 2017 gingen ze uit elkaar.

Hebben jullie verschillende opinies geleid tot de scheiding?

“Nee, maar de scheiding staat er ook niet geheel los van. Als er in de basis iets niet goed zit, ga je sneller ruzie maken over politieke zaken en worden de tegenstellingen verscherpt. Maar Wierd wil niet dat ik over hem spreek als hij er niet bij is. Dat geeft spanningen en dat wil ik niet. We hebben nu goed contact met elkaar en voeren nog steeds politieke discussies zonder elkaar de hersens in te slaan.”

Jullie hebben een zoontje van vijf. Zijn de zorgtaken gelijk verdeeld?

“Wierd woont in Amsterdam en wilde Ferran daarom om het weekend hebben, ook omdat zijn dochter in Berlijn woonde. Ik vind het prima om meer te zorgen, want ik vind het heerlijk om zo veel mogelijk tijd met Ferran door te brengen.”

Wordt jou wel eens de maat genomen door andere moeders?

“Dat is gebeurd ja. Vrouwen zijn weinig solidair met elkaar. Ze hebben het vaak over sisterhood, maar de reden waarom ze daarop hameren is waarschijnlijk het gebrek eraan. Toen ik na de bevalling ervoor koos om een tijd thuis bij mijn kind te zijn, vroegen vrouwen: ‘Ben je nou huismoeder? Ga je nog wat doen?’ Toen ik vervolgens voor de documentaire De pen & het zwaard over persvrijheid vaak in het buitenland was, werd er getwijfeld aan mijn moederschap, hoorde ik. Ik ben zo kwaad geworden. Het is ook nooit goed.”

Sta jij aan de kant van Volkskrant-columniste Heleen Mees, die parttime werkende vrouwen afvalt, of steun haar collega Asha ten Broeke, die pro-deeltijdwerk is?

“Toen ik nog kinderloos was zoals Heleen Mees, zat ik op haar lijn en ging ik de discussie daarover met gestrekt been in. Inmiddels heb ik veel respect voor vrouwen die werk en kinderen combineren en zou ik zelfs een standbeeld willen oprichten voor huisvrouwen. Ik weet hoe zwaar het is.”

Maar het moederschap maakt zo veel goed, zegt men dan.

“O, ja, alles! Mijn zoontje Ferran is mijn alles. Kinderen make everything work. Ferran heeft me een volwaardiger, beter mens gemaakt. Voorheen was ik heel onrustig, voelde ik altijd een leegte, was ik verlegen en timide.”

Jij?

“Mensen die me kennen van de middelbare school vragen zich af wat er met mij is gebeurd. Ik kom al jaren op tv met een sterke mening, maar mijn zoon gaf me de juiste laatste dosis zelfvertrouwen.”

In welke zin?

“Ik dacht: als ik dit kan, in mijn eentje moederen, dan kan ik alles. Ik was na de scheiding doodsbang om ineens alleen voor Ferran te gaan zorgen. Ik vroeg me echt af of ik dat wel kon. Ik, de sterke vrouw die zo ver gekomen was… Heel gek. Ik vermoed dat die onzekerheid gelinkt was aan de onzekere situatie die ik kende van vroeger. Mijn zussen en ik waren altijd bang dat mijn vader werd ontslagen, want als dat zou gebeuren, moesten we terug naar Turkije. Maar goed, ik heb me snel bijeengeraapt en mezelf toegesproken: ‘Jij kunt dit!’ En ik kon het. En er was familie. Ik had me nooit zo snel, zo goed kunnen redden als mijn moeder, zwager en zus niet hadden bijgesprongen.”

Hoe belangrijk is je moeder voor je?

“Meer dan ooit, nu mijn vader is overleden. Ze is een rots in de branding. Ze staat altijd achter me. Net als mijn vader toen hij nog leefde. Als mijn ouders werden aangesproken op mijn zogenaamde anti-islamitische uitlatingen, zeiden ze steevast: ‘We staan honderd procent achter onze dochter.’ Daar ben ik hun heel dankbaar voor, en ook voor het feit dat zij, ondanks het geroddel over ons in de Turkse gemeenschap, mij en mijn zussen alle vrijheid gaven om ons op onze eigen manier te ontwikkelen.”

Wat heb je van je ouders meegekregen?

“Van mijn vader de nuance. Ik sprak veel met hem over de emancipatie binnen de Turkse gemeenschap en de noodzakelijke verlichting binnen de islam. Hij werkte als lasser, maar was een belezen en geïnteresseerde man, die me vaak een andere kijk op de zaken bood. Hij heeft me geleerd de middenweg te bewandelen. Het communicatieve heb ik van mijn moeder, en ook haar onverschrokkenheid.”

Je moeder kreeg op haar tiende een geladen pistool in de hand gedrukt, vertelde ze in jouw documentairereeks Veerboot naar Holland”.

Lachend: “Ja. Zij is opgegroeid aan de Zwarte Zeekust, een deel van Turkije dat het wilde westen werd genoemd. Mijn moeder is voor de duivel niet bang en heeft rechtvaardigheid en oprechtheid hoog in het vaandel. Ze zegt nu al tegen mij: ‘Als ik er straks niet meer ben, hoop ik dat je je niet uit het veld laat slaan en zo uitgesproken blijft zoals je nu bent.’”

Ze klinkt trots.

“Mijn moeder denkt dat ik minister-president word. Ha! Ik vind het belangrijk dat ze trots op me is, en dat mijn vader trots op me was. Het kenmerkt de tweede generatie migranten dat ze grote dankbaarheid en bewijsdrang voelen jegens hun ouders, omdat die zich hebben opgeofferd voor hun toekomst.”

En, ga je voor ma de politiek in?

“Ik steun Vrij Links van Eddy Terstall. Dat zou een politieke partij moeten worden. Vrij Links beoogt de progressieve vrijzinnige linkse waarden in het debat te stimuleren en dat komt in de buurt van de hervormingsbeweging waarover ik af en toe fantaseer. Maar de media passen mij beter als podium dan de politiek. Ik zeg ook snel te veel.”

Heb je weleens spijt van uitspraken?

“Dat niet. Soms vergeet ik in een verhaal extreemrechts te diskwalificeren, omdat ik het zo vanzelfsprekend vind dat ik tegen ze ben. Daar baal ik weleens van.”

Aan wie heb je een uitgesproken hekel?

“Zo zit ik niet in elkaar. Ik heb ook bewondering voor Wilders omdat hij 24/7 wordt bewaakt en het evengoed volhoudt als politicus, en ik moet bekennen dat Kuzu van Denk een goede politicus is. Bij Rutte denk ik soms: heb je weleens een buitenlander ontmoet? Met zijn ‘rot op’ schieten we niets op. Hij praat Aboutaleb na, maar die staat ergens voor. Aboutaleb benoemt het probleem, maar zoekt de moslims ook op en zegt: ‘We hebben jullie nodig.’ Hij is een geweldige burgemeester. Hij heeft het voor elkaar gekregen om rechts en links bij elkaar te krijgen in dat gepolariseerde Rotterdam. Ik ben soms ook kritisch op hem. Ik vond het onhandig dat hij zei ook ‘een beetje een salafist’ te zijn. Dat bedoelde hij spreekwoordelijk, maar naar mijn mening veroorzaakte het ruis. Hoe dan ook beschouw ik hem als een bondgenoot.”

Als jij het voor het zeggen had, dan…

“Zou ik het bijzonder onderwijs afschaffen. Ik zou Khadija Arib uitroepen tot premier omdat zij uitgesproken is en de middenweg bewandelt. En ik zou De Nieuwe Maan op primetime uitzenden. Ik hoef het programma zelf niet te presenteren hoor, maar het is belangrijk en nieuwswaardig. Ik ben zelf vaak geschokt door de onderwerpen die voorbijkomen.”

Zoals?

“De uitzending waarin een prediker uit de Haagse As-Soennahmoskee aan tafel vrouwenbesnijdenis zat goed te praten: ‘Nee hoor, het is geen wetsovertreding.’ Dat was geweldige televisie. Nieuwswaardig. Vervolgens deed Shirin Musa aangifte tegen de As-Soennahmoskee wegens aanzetten tot geweld.”

Mooi zo.

“Zeker, maar waarom neemt de omroep haar eigen programma niet serieus? Waarom staan we niet op primetime? Niet genoeg kijkcijfers, hoor ik dan. Maar we zijn toch geen commerciële omroep?!”

Een blik op de telefoon. De Nieuwe Maan-vergadering! Het is de hoogste tijd. Vrolijk: “Ik vraag me af of mijn contract nog wordt verlengd. Ik doe binnen de publieke omroep ook geregeld aan nestbevuiling.” Met grote grijns: “Het is mijn hobby. Rechts lullen, links zakkenvullen.”

Word lid van HP/De Tijd