Acht miljard mensen: dat zijn er vijf miljard teveel
Overbevolking is een groot probleem. Dat Nederland vol is, wordt niet graag gezegd. Dat de wereld vol is, houdt men liever helemaal voor zich. ‘Allerlei maatregelen worden bedacht om de ondergang van de wereld het hoofd te bieden, maar bevolkingsbeperking is daar niet bij’, schrijft Max Pam.
Erg lang duurde mijn studie politicologie niet en het moet daarom in 1964 of 1965 zijn geweest dat docent Lucas van der Land ons attent maakte op het boek Het vierde miljard van de Franse geograaf Ives Lacoste. Het was de vertaling van Les Pays sous-développés, dat in 1959 was verschenen. Ondertitel in het Nederlands: de toekomst der onderontwikkelde landen.
Het aantal van vier miljard verwijst naar het toenmalige aantal bewoners van de aarde. Als een ware Malthusiaan – de Club van Rome bestond nog niet – vond Lacoste dat aantal veel en veel te hoog. Hij betoogde dat een verwijdere stijging onze wereld spoedig onbewoonbaar zou maken. Volgens Lacoste zaten de ware misdadigers onder meer in het Vaticaan, waar kerkbobo’s zich verzetten tegen elke vorm van bevolkingsbeperking. Met als gevolg dat in de onderontwikkelde landen het inwonersaantal ongelimiteerd door kon groeien. Zo lang de paus het gebruik van kapotjes en andere voorbehoedsmiddelen niet wilde aanbevelen en predikte dat alle kindertjes tot Hem moesten komen, zou de toekomst van de wereld er weinig hoopvol uitzien.
Een miljardje minder zou in de ogen van Lacoste al een stuk helpen, maar inmiddels is het ongelooflijke gebeurd: 63 jaar na publicatie van zijn boek is het aantal inwoners van deze aarde niet met een miljard afgenomen, maar juist verdubbeld naar acht miljard. Op 15 november j.l. werd de die dag geboren baby Damian in de Dominicaanse Republiek aangewezen als de acht miljardste bewoner van de aarde. Deze uitverkiezing was vooral symbolisch, want een precieze telling voor zoiets bestaat niet. De Verenigde Naties hebben er uiteindelijk maar een slag naar geslagen. Hoe Damian is uitverkoren, kon ik niet achterhalen, maar hij kreeg wel een speciaal rompertje.
Vier miljard mensen erbij in zestig jaar, terwijl we daarvoor ongeveer een miljard per eeuw groeiden! Zo rond 2050 zullen het er tien miljard zijn. Volgens de VN zal de groei daarna uitvlakken, maar hoe vaak hebben dat soort voorspellingen er niet naast gezeten?
Dat de bevolkingsgroei niet langer in dit tempo door kan gaan, is een gigantische olifant in de kamer. Ieder mens heeft het recht op nageslacht. Je moet wel erg achterlijk zijn, wil je dit recht worden ontzegd. In China heeft men een tijdje getracht met de één-kind-politiek de groei in te dammen, maar zelfs in zo’n dictatoriaal geregeerd land is dat niet gelukt. Ook de Chinezen mogen weer kezen dat het een aard heeft.
Het dagblad Trouw heeft de wereldbevolking zelfs gefeliciteerd met de acht miljardste en meent dat wij aardbewoners dat heus wel aankunnen. Voor de krant blijft vol = vol een vergelijking, die slechts aan types als Hans Janmaat toebehoort. Toegegeven, al sinds de negentiende eeuw maakt de mensheid zich zorgen over het toenemende aantal mensen en blijkt alarmisme achteraf ongegrond, maar zo langzamerhand moet je je misschien toch gaan afvragen of we niet een kritische grens aan het passeren zijn.
Op dit ogenblik maken wij ons erg druk over het klimaat. De CO2-uitstoot moet worden teruggebracht om nog iets van de natuur te redden. Daarvoor dient de bouw te worden stilgelegd, wat erg vervelend is, want men wil juist dat er in korte tijd bijna een miljoen woningen bijkomen voor al die nieuwe mensen. Maar: hoe meer woningen hoe minder ruimte voor het klimaat, het is het een of het ander.
Allerlei maatregelen – technologisch zowel als sociaal – worden bedacht om de ondergang van de wereld het hoofd te bieden, maar bevolkingsbeperking is daar niet bij. Kinderbijslag is nog steeds de normaalste zaak van de wereld
Wanneer is de aarde vol? Dat valt niet precies aan te geven. Wel komt de tijd dat je bijna nergens meer heen kunt waar het stil is en leeg, angstaanjagend dichtbij. Toerisme is al lang in massatoerisme veranderd. Allerlei maatregelen – technologisch zowel als sociaal – worden bedacht om de ondergang van de wereld het hoofd te bieden, maar bevolkingsbeperking is daar niet bij. Kinderbijslag is nog steeds de normaalste zaak van de wereld. Het recht op abortus lijkt wereldwijd eerder weer ingeperkt dan uitgebreid te worden. Het is mooi dat men in Nederland de kinderopvang gratis wil maken, maar zo’n maatregel stimuleert niet alleen vrouwen om te gaan werken, het stimuleert ook gezinnen om meer kinderen te nemen.
De filosoof Otto Weininger heeft eens gepleit voor een totale onthouding van seks. Inderdaad, dan zou het menselijk ras uitsterven, maar het leed dat daarmee wordt berokkend vond hij verdwijnend klein vergeleken met het leed dat mensen elkaar aandoen. Geen kinderen, geen mensheid. Geen mensen, geen oorlog. Geen oorlog, geen leed. Dat was Weininger. Aan diens eisen hoeven wij natuurlijk niet te voldoen, maar minder mensen op deze aarde zou de hoeveelheid geluk vermoedelijk zeer ten goede komen.
De algemene verwachting is altijd dat de bevolkingsaanwas vanzelf afneemt, als ergens de welvaart toeneemt. Dat is nog meer de vraag. In Afrika is het hongerprobleem grotendeels onder controle, wat betekent dat het kindertal juist toeneemt. Ook gaan er veel minder mensen vroeg dood, zodat wat er ooit uitzag als een bevolkingspiramide inmiddels de vorm heeft gekregen van een diabolo: veel jongeren en ouderen, weinig daartussen. In christelijk Amerika heb je weer veel grote gezinnen. In West-Europa heb je steeds meer ouderen.
Voor veel moslims heeft geboortebeperking evenmin prioriteit. In verschillende moslimlanden is de vrouw nog altijd een broedkip, die haar geheel eigen rol heeft in verspreiden van het geloof. Over het algemeen zijn religies toch al niet happig op matiging van het aantal kinderen. Elk kind is weer een zieltje erbij.
Dat Nederland vol is, wordt niet graag gezegd. Dat de wereld vol is, houdt men liever helemaal voor zich. Als je acht miljard mensen achter en naast elkaar legt – zeg voor het gemak met een gemiddelde lengte van 1,50 meter en een breedte van 0,5 meter – dan krijg je een menselijke snelweg, die ettelijke malen de aarde omspant. Wijlen Nico Scheepmaker rekende het graag precies voor u uit. Ik houd het erop dat wij met veel teveel zijn.
En voor de rest is mijn houding zoals die overal ter wereld: we zien wel.
