De bekeerling Dries van Agt
Als oud-premiers de wereldverbeteraar willen spelen, hou je ze niet tegen. Maar ze opereren wel namens Nederland.
Bij de vele wederopstandingen die het Heilige Land te zien heeft gegeven, hoort ook die van Dries van Agt. In het voetspoor van Gretta Duisenberg en Anja Meulenbelt maakt de oud-premier zich sterk voor de Palestijnse zaak. Dat is zijn goed recht. Israël heeft zich zo vaak van zijn onheilige kant laten zien, dat het vreemd zou zijn als we nu nog kritiekloos achter de joodse staat zouden aanlopen. Dat gebeurt dan ook niet. Anders dan in de jaren zestig en zeventig zijn er nauwelijks nog niet-joden die Israël verdedigen. Tegenwoordig wordt er weer veel de andere kant op gekeken als het om joden gaat, al is er wel schrik dat zoveel moslims antisemitisch zijn. Partij kiezen is er niet bij, wij houden ons liever op de vlakte, een houding die past in de neutralistische Nederlandse traditie en door onszelf als ‘evenwichtig’ wordt gezien.
Maar Van Agt laat nu wel een heel ander geluid horen. Aan iedereen die het maar weten wil – en de televisiezenders interviewen hem graag – vertelt hij dat Israël als stelselmatig schender van het internationaal recht de hoofdschuldige is van het conflict in het Midden-Oosten. Geen opzienbarend standpunt. Met Van Agt vinden velen dat en zij vinden de VN aan hun kant. Het zou onder de huidige omstandigheden opzienbarender zijn als onze oud-premier wel achter Israël stond, maar dat kruis wenst hij niet meer te dragen. Van Agt presenteert zijn boodschap als voortschrijdend inzicht, met verwijzing naar zijn eigen politieke verleden, toen hij als premier – zoals heel Nederland – van Israël geen kwaad wilde weten. Hij had zelfs nog een goed woordje over voor Ariel Sharon. Maar na vele bezoeken aan de bezette gebieden zijn Van Agt de schellen van de ogen gevallen en vraagt hij aandacht voor het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan.
Het wonderlijke van de bekering van Van Agt is niet de bekering zelf. Er zijn meer politici die van standpunt zijn veranderd. Dat is niet verwerpelijk. We moeten blij zijn met politici die hun blindheden erkennen en daarvan publiekelijk verslag doen. Veel van ons inzicht in het communisme danken we aan ex-communisten. Het is ook goed dat kritiek op Israël hier niet langer taboe is. Dat lag zelfs nog moeilijk na de aanslag in 1995 op oud-premier Rabin, die als vredesengel werd vereerd. Maar internationaal gezien ligt Israël voortdurend onder vuur en in die zin is ‘de nieuwe Van Agt’ eerder lid van de kudde dan roepende in de woestijn. Van Agt mag dan naar eigen zeggen van een dwaalweg zijn teruggekomen, maar waarom zouden we nu ineens wel op zijn oordeelskracht vertrouwen?
Ik vind dat de werdegang van Van Agt wel heel makkelijk wordt geaccepteerd. Zelf schetst hij het beeld van de brave meeloper die op latere leeftijd het licht heeft gezien. Ik word daar heel erg kriegelig van. Wonderlijk is vooral dat Van Agt afstand neemt van een officieel standpunt uit zijn tijd als Nederlands bewindsman, en daaraan de morele superioriteit ontleent voor zijn huidige stellingname.
Een oud-premier uit het land van Anne Frank die openlijk stemming maakt tegen Israël, mooiere propaganda kunnen de Palestijnen zich niet wensen
Toch was Max van der Stoel, opperpriester op het gebied van de mensenrechten, in diezelfde tijd minister van Buitenlandse Zaken, en ook zijn beleid wordt indirect afgevallen. Dat gebeurt dan door een oud-premier die zichzelf vaak als amateur in de politiek heeft gezien en zich ook in internationale kwesties graag van de domme hield. (Als premier liet Van Agt zich de wereld vaak uitleggen door Helmut Schmidt, om zich vervolgens op diens gezag te beroepen.) Een oud-premier uit het land van Anne Frank die openlijk stemming maakt tegen Israël, mooiere propaganda kunnen de Palestijnen zich niet wensen. Dat geeft Israël, dat toch al zo weinig vrienden heeft, nog meer het gevoel alleen te staan.
Mij verbaast dat niemand daar aanstoot aan neemt. Misschien komt dat doordat Van Agt niet echt serieus wordt genomen, zijn optreden had altijd iets clownesks. Maar hij was wel premier van Nederland. Natuurlijk, het komt vaker voor dat oud-leiders hun regering voor de voeten lopen. Edward Heath liep jarenlang te hoop tegen de Europapolitiek van Margaret Thatcher, en Jimmy Carter heeft aan zijn activisme een Nobelprijs overgehouden. Maar beiden kwamen op voor een beleid waaraan zij zelf gestalte gaven en verdedigden hun politieke erfenis. Dat geldt niet voor Van Agt. Een voormalig CDA-boegbeeld verloochent zijn stroming – en geen haan die kraait.
Het zal voor het CDA moeilijk zijn om Van Agt een halt toe te roepen; je hebt oud-premiers niet aan een touwtje. Als zij de wereldverbeteraar willen spelen, hou je ze niet tegen. Maar ze opereren wel namens Nederland, dat daarop wordt aangekeken. Hun tournures mogen best kritischer worden gevolgd. Veel politieke coryfeeën uit de jaren zeventig hangen nog steeds de betweter uit, hoewel Neder- land toen zeldzaam warrig werd bestuurd. Ook Dries van Agt hoort bij dat tijdperk en voelt zich niet gehinderd om, in alle nederigheid, ook nu weer de publiciteit te zoeken. Ooit werden zulke ijdele geesten aan het kruis genageld; nu komen ze ermee weg.