‘Jij geloofde nog steeds in de revolutie’
Arthur Lehning (1899) was anarchist en schrijver. Hij overleed op 1 januari. Roel van Duijn schrijft hem een brief.
Beste Arthur,
Jij met je materialisme, dat had je niet gedacht hè, dat je nog eens in de hemel zou zitten en door een engel mijn brief besteld zou krijgen?
Je zult inmiddels je ogen wel geloven en gezien hebben dat je daarboven nu die utopie aantreft die je hier beneden zo lang hebt gezocht. Iedereen geniet, is verantwoordelijk en is kunstenaar en jij zit, omringd door je favoriete, artistieke vrouwen en politieke vrienden, mooie stukjes uit je mouw te schudden.
Toen we elkaar voor het laatst spraken, ging het nog over de revolutie. Jij geloofde er nog steeds in, terwijl ik me had teruggetrokken op een kleine stapjes-politiek die jij nogal meewarig bezag. Onverwacht hebben we dan toch nog een revolutie meegemaakt, en wel in een land waar de anarchisten nooit veel poten aan de grond hebben gekregen, in Servië. Altijd waren daar autoritaire regimes, altijd gingen de machtswisselingen er met geweld gepaard en kijk nu: een voorbeeldige, anarchistische revolutie zoals jij en Bakoenin — jouw politieke leidsman op aarde — het hebben geleerd. De studenten, de arbeiders: helemaal in jouw stijl traden ze op. Vreedzaam. De dictator was kansloos, want zelfs de meesten van zijn uniformendragers hadden zich van hem afgewend. Het fascisme is er op de directe, democratische wil van het volk gestuit. Ongelogen. Dit had ik op deze manier niet meer voor mogelijk gehouden, en het laat zien hoezeer jij daarboven op je plaats bent.
Wat Nederland betreft, ik hoop dat ‘t het komend jaar zal lukken om eindelijk het referendum in praktijk te brengen. Dat zou het idee, zoals jij en ik dat hebben, van een bij de burgers beginnende democratie dichterbij brengen. Hoewel de paarse coalitie er het afgelopen jaar een spelletje ‘kabinetscrisis’ over heeft gespeeld, stelt de Referendumwet helaas niets voor: die bindt de volksraadpleging aan zoveel voorwaarden dat er wel nooit een landelijk referendum zal komen. Die wet moet versoepeld worden Arthur, anders moet je je P.C. Hooftprijs maar weer teruggeven. Maar plaatselijk en provinciaal kan het referendum nu al heel goed. Zo proberen wij het hier beneden ook een beetje beter te krijgen.
Hartelijke groet van je strijdmakker
Roel van Duijn