‘Surrealisme is aan de macht gekomen’
Ze bevonden zich alle drie in een andere brandhaard in de wereld toen corona uitbrak. Schrijver Ilja Leonard Pfeijffer in Italië, schrijver Pieter Waterdrinker in Rusland en correspondent Marjon van Royen in Brazilië. ‘Ze laten de lijken hier in de huizen liggen.’
Kijk, daar op die berg.” Correspondent Marjon van Royen laat het uitzicht vanuit haar huis in Rio de Janeiro via Google Meet zien aan schrijver Pieter Waterdrinker. “Daarbovenop staat het beroemde Christus-
beeld.”
Pieter Waterdinker: “Hou maar op. Ik ben nou al jaloers. Godverdomme. Ik zit de hele dag in een oude Petersburgse huiskamer en kijk uit op een binnenplaats. Het is hier nu heel zonnig weer, maar we hebben het zo koud gehad. Mijn vrouw en ik en onze drie poezen hebben samen twee kamers. Kijk, daar zit mijn vrouw. Ik denk dat Pfeijffer denkt dat het nog wintertijd is, waar blijft hij?”
Marjon van Royen: “Ah, daar komt-ie.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Ik ben er.”
Pieter Waterdrinker: “Finalmente.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Finalmente, het kostte mij even wat moeite.”
Hoe gaat het met jullie?
Marjon van Royen: “Ik heb corona. Ik heb de hele tijd zo rond de 38 graden koorts. Gelukkig zakt het niet naar mijn longen, want dan was ik er – gezien de omstandigheden hier – niet meer geweest.”
Pieter Waterdrinker: “Hetzelfde geldt hier in Rusland.”
Marjon van Royen: “We zitten in Brazilië nu op één officiële dode per minuut. Dat getal moet je keer vijftien doen; veel mensen sterven in huis en blijven daar liggen. Die worden niet meegeteld. In de meeste ziekenhuizen kun je corona niet eens invullen als doodsoorzaak, dus die doden tellen ook niet mee.”
Pieter Waterdrinker: “Hier zijn de statistieken ook één grote leugen. Als je corona hebt, word je weggevoerd. Niet naar een ziekenhuis, maar naar een congrescentrum, waar je in een hal wordt neergelegd waar je niet meer weg mag. Ernaast staan ijskasten vol lijken. Je weet gewoon niet wat je ziet. Het voordeel van een beschaafd land als Duitsland, Nederland of Italië is dat je in ieder geval enigszins kunt varen op de cijfers die worden gegeven. Poetin kun je totaal niet vertrouwen.”
Marjon van Royen: “Hier precies hetzelfde. Onze president Jair Bolsonaro is als Bruno Ganz die Hitler speeldein de film Der Untergang. Die man is volledig van het padje. Hij ziet overal complotten. Hij slaat met zijn vuist op tafel en roept: ik ben de president en ik kan het leger inzetten waar ik wil! Ik kan het Hooggerechtshof sluiten, ik kan het parlement sluiten, en jullie ministers gaan met mij mee. Ik weet niet wat ik zie. Ik weet haast niet hoe ik het op moet schrijven, zo onbeschrijflijk is het wat er hier op dit moment gebeurt. Hij is de Napoleon van het gekkenhuis, behalve dat hij echte macht heeft.”
Pieter Waterdrinker: “Ik zei vroeger voor de grap over Rusland: na de val van de Sovjet-Unie is noch kapitalisme, noch socialisme aan de macht gekomen, maar surrealisme, de gekte. Die ideologie is de afgelopen jaren de wereld over gegaan.”
Marjon van Royen: “Zeg dat wel.”
Hoe is het bij jou, Ilja?
Ilja Leonard Pfeijffer: “Italië loopt zo’n twee weken voor op de rest van Europa, twee weken eerder dan elders was er hier een ongekende noodsituatie, vooral in het noorden, in de regio Lombardije. En die voorsprong hebben we vastgehouden. We zijn ook twee weken eerder min of meer uit quarantaine gegaan dan veel andere landen in Europa. Wat een grote opluchting is, want het was echt een totale lockdown, een van de strengste van Europa. 68 dagen mocht je je huis niet uit, behalve voor strikt noodzakelijke boodschappen.
“De echtgenoot van de zus van mijn zwager kon niet meer ademhalen en is twee dagen later in het ziekenhuis overleden. Het meest tragische eraan was dat zijn vrouw helemaal geen afscheid van hem heeft kunnen nemen, en dat zijzelf ook besmet was, waardoor ook niemand haar kon troosten. Zelfs haar eigen broer niet. Zij was letterlijk ontroostbaar in die zin dat de troost haar niet kon bereiken. Zo waren er hier heel veel onvoorstelbare drama’s.
“Het leger moest zelfs worden ingezet om de lijken te verplaatsen in Noord-Italië. Alle begraafplaatsen en mortuaria waren overvol; met legertrucks werden ze afgevoerd naar het zuiden van het land, waar nog wel plek was. In Milaan hebben ze een grafveld geopend, een groot grasveld waar bij gebrek aan beter mensen werden begraven.”
Marjon van Royen: “Hier worden ook massagraven gegraven. De situatie in de sloppenwijk is echt dramatisch; daar is de uitbraak het ergst. Je kan er natuurlijk helemaal geen afstand houden. In de sloppenwijken wonen gemiddeld vijf tot tien mensen per huisje. Maar die uitbraak wordt helemaal niet geteld. Ze verdwijnen van deze aarde zonder dat iemand het officieel weet. Ze zijn niet eens een cijfer. Een vriendin van mij woont in de sloppenwijken. Zij heeft corona; haar hele familie heeft het. Haar zoon is er het ergst aan toe, die is naar de gezondheidspost gegaan. Maar hij is meteen weer weggelopen, want er lagen alleen maar opgestapelde lijken. Haar buurvrouw is doodgegaan en ligt al dagenlang in huis. Er is geen geld om haar weg te laten halen; de begrafenisondernemers hebben hun prijzen zo omhoog gedaan dat deze mensen dat niet kunnen betalen. Ik doe dagelijks een bijdrage in een mandje voor mensen die geld vragen zodat ze hun dierbaren uit hun huis kunnen laten weghalen. Het is mensonterend. Bij de ziekenhuizen staan vleeskoelwagens, waar tegenwoordig de lijken in worden gestopt.
“De dokters moeten elke dag weer duivelse beslissingen nemen. Ze voelen zich medeplichtig aan moord, want doordat er te weinig beademingsmachines zijn, moeten ze steeds kiezen. Een dokter vertelde dat er onvoldoende bedden waren, waardoor hij een oude man op een stoel heeft gezet en hem daarin dood heeft laten gaan. Hij zat te creperen van de pijn, maar er was niks om de pijn weg te nemen. Er is sowieso niks, geen handschoenen, geen maskers; de mensen die in de gezondheidszorg werken, sterven ook bij bosjes. Dat is de huidige situatie, met een regering die nog steeds ontkent dat er een probleem is. Bolsonaro roept: ach, Brazilianen krijgen het niet. De helft van de bevolking heeft hier geen afvoer. ‘Die lui springen continu in het open riool en komen daar springlevend uit, dus die hebben voldoende weerstand om bestand te zijn tegen corona,’ zegt Bolsonaro letterlijk. ‘Dat gepiep, het is maar een griepje, je moet het dragen als een vent.’ Het is van een hardheid en heftigheid die ongelooflijk is. De dictatuur is nu echt aan het oprukken.”
Zijn de mensen in de sloppenwijken bang?
Marjon van Royen: “Neuh. De dood is altijd al zo dichtbij in die sloppenwijken. Sorry, ik ben een beetje zwaar op de hand, hè?”
Pieter, jij twitterde toen corona in Rusland uitbrak: ‘Ik twitter bijna niet, puur vanwege de depressie… Net als u zitten ook wij vast… Alleen zijn er hier bijna geen beademingsapparaten… Iedereen weet het, iedereen zwijgt…”
Pieter Waterdrinker: “Ja, het was hier zo treurig en koud met vieze, natte sneeuw. Rusland zat lang in de ontkenningsfase, ook volgens Poetin kon het virus Rusland niet raken. Niet veel later verscheen hij op tv en kondigde hij een betaalde vakantie van drie weken aan. Want Poetin is de afgelopen twintig jaar natuurlijk de melder van goed nieuws geweest; slecht nieuws laat hij altijd over aan anderen. Dus heel veel Russen dachten: we hebben betaalde vakantie, en maakten plannen om naar de Krim te gaan. Maar langzamerhand daalde het in en kwam er een grote kaalslag. Want tachtig procent van de Russen verdient heel weinig en heeft geen spaargeld. De rijke Russen daarentegen bestelden massaal beademingsapparatuur, die ze van overal ter wereld met hun privévliegtuigen lieten invliegen. Totaal surrealistisch. De mensen met een buitenzwembad, een binnenzwembad en een yogaruimte hadden allemaal een beademingsapparaat neergezet, terwijl er in de ziekenhuizen soms nog geen jodium voorhanden is. Het Kremlin zegt tegen de artsen: jongens, hup, de ziekenhuizen in – waar ze in het begin totaal onbeschermd moesten werken. Ook eerstejaarsstudenten medicijnen. Ze worden verplicht naar het front gestuurd, zoals je in de Eerste Wereldoorlog uit de dorpen werd geplukt en naar de gevechtslinie werd gestuurd. Er hebben zich in de ziekenhuizen enorme tragedies afgespeeld. In een week tijd zijn drie artsen die kritiek hadden uit het raam ‘gevallen’. Vaak gebeurt dat met oppositieleden, maar nu gebeurde het ineens bij artsen.”
Marjon van Royen: “Hier zeggen ze dat iemand dan gezelfmoord is.”
Pieter Waterdrinker: “Net als Marjon zie ik geen licht aan het einde van de tunnel. Want je hebt te maken met een regering die alleen bezig is met zelf fysiek overleven. Het lot van het volk trekken ze zich niet aan. Mensen zijn volledig teruggeworpen op zichzelf. Alles wat dit land wel leuk maakte – zoals de bars en de leuke winkeltjes, de kleine ondernemingen – gaat momenteel kapot.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Wat doet dat met jou?”
Pieter Waterdrinker: “Ik woon hier niet voor niks al 25 jaar. En ik heb natuurlijk sympathie voor de mensen hier gekregen. Ik gun ze een beter leven. Ik heb de Sovjet-tijd meegemaakt, we hebben al zoveel crisissen meegemaakt, en nu is het weer alsof je even aan je haren uit een strontton wordt getrokken, waarna je weer wordt losgelaten. Telkens weer mag je even aan Chanel No. 5 ruiken en daarna word je weer terug de stront in geduwd. Dat is eigenlijk wat Russen door de geschiedenis heen keer op keer moeten meemaken. En als ik dan hoor dat het in Nederland meteen gaat over steun, dan merk ik wel dat ze hier een stuk weerbaarder zijn.”
Marjon van Royen: “Ik kan de Nederlandse krant wat dat betreft niet meer lezen.”
Pieter Waterdrinker: “Hier vallen mensen terug tot niks, en ze redden het. Op kool en aardappelen. Zo hebben ze het altijd gered. Dus je ziet aan de ene kant de hardvochtigheid van het regime, en aan de andere kant een menssoort die daardoor weerbaarder is geworden. Zeker als je het vergelijkt met het hedonistische, verwende Westen.”
Marjon van Royen: “Is het rechtse gevaar in Italië door corona een kopje kleiner gemaakt, Ilja?”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Dat is wel een effect, ja. Dit is niet zo’n fijne crisis als je populist bent. Dat zie je ook in Nederland. Wilders en Baudet hebben niet zo heel veel pijlen op hun boog op dit moment. Deze crisis laat bijvoorbeeld zien dat het handig is om dingen internationaal te coördineren, dus al die traditionele, nationalistische stokpaardjes van de rechtse populisten zijn even niet in de mode. Salvini houdt zich in Italië ook heel rustig op het moment. Er valt gewoon niet zoveel oppositie te voeren. En ik moet zeggen dat de Italiaanse regering het heel goed heeft gedaan de afgelopen maanden. Ik heb groot respect voor premier Conte. Zijn toespraken tot het volk straalden veel verantwoordelijkheidsbesef uit, en de Italianen hebben dat erg gewaardeerd. De regering geniet op dit moment grote steun.”
Pieter Waterdrinker: “Maar Ilja, dit is toch een tijdelijk effect?”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Dat denk ik wel. De economische gevolgen van deze crisis zullen desastreus zijn, en voor een land als Italië is dat natuurlijk nog heel veel erger dan voor landen als Nederland en Duitsland. Als er echt armoede uitbreekt in Italië, is het niet moeilijk om te voorspellen dat dat sentiment omslaat in woede. En als je in een klimaat van woede verkiezingen gaat houden, is de kans groot dat Salvini gaat winnen.”
Pieter Waterdrinker: “Je ziet dat de rijken door die pandemie alleen nog maar rijker worden, en dat het ware, lelijke gezicht van het neoliberalisme steeds zichtbaarder wordt.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Ja. Als je nou per se iets optimistisch zou willen zeggen over corona, dan zou je kunnen zeggen dat dat nare gezicht van het neoliberalisme zichtbaarder is dan ooit, en daar zou je ook hoop uit kunnen putten. Ik denk dat steeds meer mensen beseffen dat het niet een heel goed idee is om zo snel mogelijk terug te gaan naar de oudere wereld. Dat is althans mijn hoopvolle interpretatie van de situatie.”
Pieter Waterdrinker: “Maar als je al ziet dat mensen nog steeds hun bonussen willen, terwijl we nog midden in die crisis zitten, dan hou ik mijn hart vast of het echt gaat veranderen. Als je het neoliberalisme wil aanpakken, moeten mensen daadwerkelijk iets gaan inleveren. En als je nu al ziet hoe moeilijk mensen dingen kunnen laten, dat ze meteen alweer staan te popelen om op vakantie te gaan, dan denk ik: het is zo weer vergeten. En dat zie je wereldwijd. De rekening die betaald moet worden zal vooral voelbaar worden voor de onderklasse. Puur doordat ze in andere huiselijke omstandigheden zitten, puur omdat zij de kutbaantjes hebben. Terwijl sommige mensen comfortabel achteroverliggend de pandemie uitzitten, moeten anderen vechten voor hun leven. Ik zie dat niet ineens veranderen. De eerste reactie van mensen is toch: o, maar wanneer kunnen we dan wel weer in het vliegtuig naar Nepal stappen? En hun kinderen ook. Die hebben al helemaal geen idee wat echte ellende is. Dus als je naar het menselijk tekort kijkt, ben ik er wel somber over dat er iets verandert. Hoe hard ik ook hoop dat het zo uitpakt als Ilja zegt. Maar Ilja, de Russen zeggen het ook: hoop sterft het laatst.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Wat ik ook wel een hoopvol aspect vind, is dat we door corona hebben gezien hoeveel er mogelijk is. Hoe je in korte tijd verregaande maatregelen kunt nemen. Er zijn mensen die zeggen dat deze crisis eigenlijk een generale repetitie is voor onze echte taak, namelijk het redden van onze planeet. En het grote voordeel is dat we er nu niet meer intrappen als mensen zeggen dat het onmogelijk is om minder verkeer op de wegen te hebben en minder vluchten in de lucht. Het is wél mogelijk gebleken. In een noodsituatie kun je in korte tijd wel degelijk heel veel doen. En dat is een les, die misschien positieve gevolgen kan hebben.”
Pieter Waterdrinker: “Ik vind het heel lief om te horen, maar het is natuurlijk maar een klein deel van de wereld waar het zo werkt. In landen zoals Italië, Nederland en Duitsland wordt met vereende krachten nog wel een poging gedaan om een saamhorigheidsgevoel te creëren, maar de wereld is niet alleen Europa.”
Marjon van Royen:: “Ja, daar wil ik het even over hebben. Bij mij is het diepere gevoel dat de situatie hier in Brazilië een laboratorium is voor hoe het in de rest van de wereld kan worden als populistisch rechts aan de macht komt. De uitholling van alles gaat dan in zo’n hard tempo. We hebben een president die zegt dat boeken dingen zijn vol letters, en die iemand tot de nieuwe directeur van de Kunstraad heeft benoemd die er zeker van is dat de aarde plat is. En dat zal in Europa ook gebeuren als het rechtspopulisme wint. Ik zie dit echt als een voorloper van wat er wereldwijd kan gebeuren; daarom wil ik ieder detail opschrijven.”
Pieter Waterdrinker: “Hoe verklaar je deze mondiale gekte?”
Marjon van Royen: “Die was allang aan de gang; we hebben alleen niet goed gekeken.”
Pieter Waterdrinker: “Maar wat is de oorsprong ervan?”
Marjon van Royen: “Het is de doorsnee van de bevolking, die anti-alles is. Anti-wetenschap, anti-media, anti-overheid. De genese daarvan weet ik niet, wist ik het maar. Ik weet alleen dat ik het zelf te laat gezien heb.”
Pieter Waterdrinker: “Heeft het misschien toch met die sociale media te maken?”
Hier in Rusland zijn de statistieken ook één grote leugen. Als je corona hebt, word je weggevoerd.
Pieter Waterdrinker
Marjon van Royen: “Op internet was dat al langer zichtbaar ja; ik zat alleen buiten die bubbel. Ik zie het pas nu het hier aan de macht is. Ik zie dat er een revolutie gaande is. Zoals de revolutie van 1968 een linkse was, zo is er nu een rechtse revolutie aan de gang, die we compleet onderschatten.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Mag ik jou iets vragen, Marjon? Ik kan me denk ik wel een vrij goede voorstelling maken van de achterban van Trump en van de achterban van Wilders, maar hoe is de achterban van Bolsonaro? Wie wil deze revolutie?”
Marjon van Royen: “Dat zijn blanke middenklasse-jongeren. Bolsonaro heeft een vaste achterban van dertig procent die echt de meest waanzinnige dingen doet. Ze gaan dansen rondom een lijkkist en scanderen: fuck corona. Elke zondag toeteren ze door de steden op weg naar ziekenhuizen waar de mensen liggen te sterven. Het is van een hufterigheid die niet te bevatten is. Als je ook luistert naar de termen die Bolsonaro gebruikt. Het is sperma dit, balzak dat, kak, poep. Elke zin is met grove viezigheid doorspekt. Die schoften, die stukken mest, ze neuken ons in onze kont met onze aambeien erbij. Dat soort dingen roept hij in de ministerraadsvergaderingen.”
Pieter Waterdrinker: “Het is wel een poëet.”
Marjon van Royen: “En zijn achterban vindt het prachtig. ‘We gaan het spermavocht nu bewapenen!’, dat soort taal.”
Pieter Waterdrinker: “Wat jij schetst komt mij zo bekend voor. De ruk naar rechts, het ontkennen van de feiten, het verdraaien van alles. Ik heb dat hier allemaal meegemaakt de afgelopen vijftien jaar.”
Er wordt steeds gezegd dat de problemen – zoals de klimaatkwestie – steeds mondialer worden, waardoor we ze ook mondialer zouden moeten aanpakken. Maar in de praktijk zien jullie het er vooral nationalistischer op worden?
Marjon van Royen: “Ja. Niemand heeft het door, maar als het huidige bewind hier blijft zitten, is de Amazone straks weg.”
Pieter Waterdrinker: “Dat is vreselijk, gruwelijk.”
Marjon van Royen: “De ministerraadsvergaderingen gaan hier geen moment over corona; ze zijn alleen maar bezig om er allerlei milieuwetten doorheen te douwen waardoor de Amazone steeds verder kan worden weggekapt. Geen haan die ernaar kraait nu de bevolking haar volle aandacht bij corona heeft. De ontbossing is sinds Covid-19 met 100 procent toegenomen. De indianen – de enige beschermers van het bos – zijn straks weg, die worden langzaam uitgeroeid door contact met het virus, en dan is het klaar met de Amazone.”
Dit is niet zo’n fijne crisis als je populist bent. Dat zie je ook in Nederland.
Ilja Leonard Pfeijffer
Pieter Waterdrinker: “Er is gewoon een groot verschil tussen praten over goede bedoelingen en daadwerkelijk iets anders dóen. In theorie willen mensen heel graag het klimaat redden; in de praktijk willen mensen toch ook wel heel graag die hapklare avocado eten. Woorden zijn geduldig, maar het komt uiteindelijk neer op daden, en die bereidheid zie ik niet. Het moet uiteindelijk komen van de veerkracht van de individuen, maar die verwendheid, dat hedonisme, de vanzelfsprekendheid van allerlei zaken zit inmiddels bijna genetisch vast in de mens. Ik geloof niet dat men bereid is om het echt anders te doen. Hoe zien jullie dat? Behalve dan hoop als hoop.
“Ik zie geen enkele reden om hoopvol te zijn als ik de wereld bezie. Als ik alleen al naar China kijk. Er wordt altijd naar Rusland gekeken, terecht ook, maar daardoor hebben we massaal onze ogen dichtgeknepen voor China. Rusland is een autocratisch land, maar je hebt geen strafkampen meer zoals onder Stalin. In China wel, daar zitten miljoenen mensen gevangen, en daar hebben we allemaal onze ogen voor gesloten. Onderwijl hebben de Chinezen hun invloed enorm uitgebreid. China stevent onverstoorbaar als een stoomwals af op een eigen wereldmacht. Wij kijken naar de gekte van Trump, naar de gekte van Bolsonaro, naar Poetin, maar kijk eventjes naar wat zich daar in China gaat afspelen. Sorry. Ik merk dat ik de meest pessimistische ben in dit gezelschap.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Normaal heb ik die rol altijd, dus ik dank je daarvoor. Als we het hebben over die tendens naar nationalisme en het besef dat internationale samenwerking onontbeerlijk is, dan is dit wel een cruciale tijd voor de Europese Unie. Als de Europese Unie op dit moment kan laten zien wat ze waard is, dan is dat heel veel waard. Als de Europese Unie een ruimhartig herstelprogramma op poten kan zetten, dan krijgt de Unie een enorme boost. Het is natuurlijk uitgesloten dat een land als Italië in zijn eentje de economische gevolgen van deze crisis te boven kan komen. Zonder hulp van Europa zal dat niet gaan. Als Europa dat kan opbrengen, is er in één keer ook een hoop meer steun voor Europa in Italië. Gelukkig lijkt er wel een kentering zichtbaar in Europa. Iemand als Merkel beseft wat op dit moment op het spel staat voor de Europese Unie. Het kan dus heel erg fout gaan of heel erg goed gaan, het is een beslissende tijd voor de Europese Unie. Je hoeft dus niet eens uit altruïstische overwegingen Italië te helpen; dat kan ook uit eigenbelang.”
Marjon van Royen: “Ook om te zorgen dat Salvini niet aan de macht komt. Voor mij gaat het op dit moment om het opwerpen van zoveel mogelijk barrières tegen donkerbruine tijden, ofwel tegen het populistische, rechts-extremistische van de arbeidersklasse.”
Pieter Waterdrinker: “Ja, maar luister eens, ik wil dit toch wel even nuanceren. Natuurlijk wil iedereen de ander helpen, maar geld is niet gratis. Bomans heeft gezegd: als het om een dubbeltje gaat, moet je niet op een kwartje kijken, en dat ben ik helemaal met hem eens. Maar de geldpersen van de Europese Centrale Bank drukken maar door, en uiteindelijk moet dat natuurlijk wel betaald worden. En laten we nou ook niet vergeten dat die nationalistische tendensen, wat jij het bruine gevaar noemt, er niet zomaar zijn. Ik kwam de afgelopen jaren regelmatig in Frankrijk, en dan sprak ik met mensen met van die gele hesjes, die voor sommigen als antisemieten en rechtse-extremistisch doorgaan. Maar dat zijn vaak heel beschaafde mensen, die twee baantjes hebben en alsnog slechts 1100 euro in de maand verdienen. En die zijn het zat dat de rijken steeds maar rijker worden. Natuurlijk moeten we elkaar helpen. Maar Italië behoeft ook wel enige introspectie. In Noord-Italië stikt het van de rijken die hun geld in Zwitserland op de bank hebben staan. En als zo’n land dan hulp wil vragen, moet het ook de problemen in eigen land regarderen. Want anders zijn het altijd weer de gele hesjes die de rekening moeten betalen. In Nederland bezit tien procent van de bevolking meer dan zestig procent van alles wat er in Nederland is. Al het kapitaal dus. En dan is Nederland nog een egalitair land.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Groeiende ongelijkheid is het echte probleem, natuurlijk. Maar om te beginnen lijkt het me goed om een solidair Europa neer te zetten. Al was het maar vanuit het oogpunt van public relations. Dat zou een enorme publiciteitsstunt zijn voor Europa en het zou dit continent wereldwijd een enorme boost kunnen geven. Op dit moment in de geschiedenis is het heel erg belangrijk dat Europa haar kracht laat zien, juist omdat het gezag van Amerika totaal aan het afbrokkelen is, Engeland er niet al te florissant voor staat, om tegenwicht te bieden aan China, et cetera.”
Marjon van Royen: “Om een baken van hoop te zijn voor de rest van de wereld. Op zo veel plekken in de wereld gaat het nu mis, en in Europa worden de mensenrechten tenminste nog gerespecteerd. Daar heb je als burger nog iets te vertellen, daar worden de grenzen van de democratie niet keer op keer op keer overschreden. Alleen al daarom, als troost voor de rest van de wereld, zou Europa de poging moeten wagen om met z’n allen democratisch en solidair te blijven.”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Maar wat je daarvoor nodig hebt, zijn beleidsmakers met een visie, mensen die het snappen. Merkel snapt het, Hoekstra niet.”
Op zo veel plekken in de wereld gaat het nu mis, en in Europa worden de mensen-rechten tenminste nog gerespecteerd.
Marjon van Royen
Pieter Waterdrinker: “Ik wil er geen namen aan koppelen, het is veel groter dan dat. China heeft nooit de verlichtingsfase gehad, dat land heeft totaal niks met het concept mensenrechten, en zij gaan hun economische macht op een gegeven moment ook omzetten in zeggenschap. Dus we krijgen te maken met een botsing van waardesystemen. De schaakstukken voor dat schaakspel worden nu al op het bord gezet. Dus ik ben het ermee eens dat we niet alleen intern naar Europa moeten kijken, maar ook naar de rest van de wereld, om het belang van een sterk Europa te zien. Maar dan moet Europa ook zorgen dat niet alles ondergeschikt wordt gemaakt aan de markt. Want dat tart de mensen aan de onderklasse al vijftien jaar. Als we Europa willen redden, moet Europa de neoliberale vlekken uit het lelijke gezicht weg durven halen, want anders pikken de mensen het niet. Hoe kun je nou oproepen dat we elkaar allemaal moeten helpen, terwijl de pensioenpot van de mensen in het Europarlement weer met tientallen miljoenen wordt volgestort? Volgens mij zijn dat soort dingen de grootste oorzaak van het populisme, van de bruine bewegingen, zoals jij dat noemt.
“En voor iedereen geldt: solidariteit moet je niet alleen met de mond belijden. Het wordt nu steeds op de staat afgeschoven, en daardoor blijft het abstract. Als je echt wat wilt veranderen, moet je als individu anders gaan denken: ik woon in een huis en ik moet mijn hypotheek betalen, ik heb een auto, en ik wil dat mijn zoon gaat studeren in Amerika. Wat kan ik inleveren? Die auto hou ik, mijn huis ook, maar mijn zoon gaat maar niet studeren in Amerika. Die gaat dat maar gewoon in Groningen doen. Dat zijn heel concrete, individuele keuzes die je moet maken, wil je als collectief de wereld echt veranderen. En niet afwimpelen op de politici, die het dan maar moeten oplossen. Want dan bedrijf je vooral lippendienst.”
Als je het hebt over concrete, individuele keuzes, wat zijn jullie vakantieplannen dit jaar?
Marjon van Royen: “Nathalie, je hebt geen geluid meer. Ik zie je lippen wel bewegen, maar ik hoor je vraag niet.”
Pieter Waterdrinker: “Ken je die doventolk van Rutte, heb je daar niet wat van geleerd?”
Marjon van Royen: “Kun je het anders mimen?”
Pieter Waterdrinker: “Oh, ze beeldt het uit met haar vingers. Ik ga meedoen met de quiz. Een v… een a… een k… vakantie!”
Ilja Leonard Pfeijffer: “Nee, vakantie zit er nu even niet in. Er is zelfs subsidie voor Italianen om in eigen land op vakantie te gaan dit jaar en de stranden zijn weer open, maar dat is echt een enorm gedoe. Je moet zelfs bij het zwemmen een mondkapje op. Dus voor mij zit er alleen om die reden al geen leuke strandvakantie in dit jaar.”
Pieter Waterdrinker “Ik vraag me vooral af wanneer ik weer even naar Nederland kan. Ik ben heel benieuwd wanneer ik mijn ouders en mijn vrienden weer kan zien. Ik heb die al vier maanden niet gezien, en ik zie dat de komende maanden nog steeds niet gebeuren. In juli komt mijn roman De rat van Amsterdam uit, maar ik weet niet of ik daarvoor naar Nederland kan komen. Er gaan gewoon geen vliegtuigen naar Nederland. Ik zit hier in ballingschap, haha.”
Marjon van Royen: “Ja, ik ook.”
Pieter Waterdrinker: “Wij – Ilja, Marjon en ik – hebben alle drie geen kinderen, dus daardoor is vriendschap heel erg van belang. Als dat totaal wegvalt doordat je elkaar niet kunt bezoeken, valt ook een groot deel van de raison d’être weg. Maar goed, laten we positief eindigen: de wereld is er wel overzichtelijker op geworden.”
Marjon van Royen: “Zeker. En dan ga ik nu weer even liggen, want door die corona voel ik me behoorlijk beroerd. Het ga jullie goed, jongens.”
De kat van Pieter Waterdrinker springt op de achtergrond uit beeld.
Ilja Leonard Pfeijffer: “Dag poes.”