Wat doen we met Thierry deze kerst?
Wat doen we met Thierry Baudet, deze kerst? Die vraag dringt zich alvast op nu zijn Forum voor Democratie ten prooi valt aan eenzelfde gekrakeel als ooit de Lijst Pim Fortuyn. Of moeten we de populisten nog niet afschrijven?
De ware achtergronden van het conflict binnen Forum voor Democratie zullen vermoedelijk ook door de hoofdrolspelers zelf niet meer geheel en naar waarheid te achterhalen zijn. Zo gaat dat in kringen waar wel vaker om het hardst wordt geschreeuwd en getwitterd, wordt gelogen, zwartgemaakt, met modder gegooid en wat dies meer zij. Greep Henk Otten uit de partijkas, ja dan nee, en maskeert die beschuldiging van leider Thierry Baudet nu wel of niet een onderliggend verschil van inzicht over de koers?
Ik meen in al het publicitaire gooi- en smijtwerk van de afgelopen maanden te hebben ontward dat Otten vindt dat Baudet zich te rechts/racistisch/fascistisch uitlaat (Europa moet dominant blank blijven, het Nederlandse volk wordt homeopathisch verdund, de boreale wereld wordt ondermijnd door linkse activisten op universiteiten, in de media, de kunstwereld, in het bestuur, Nederland uit de EU). Voorts luidt de beschuldiging dat Baudet te zeer heult met bedenkelijke clubjes en bijbehorende lieden uit het buitenland.
Otten had van Forum een net effe wat rechtsere partij willen maken dan de VVD, die door alle regeringsverantwoordelijkheid geen heldere liberale koers meer zou varen (zie de kritiek van VVD-burgemeesters Out, Schuiling en Bijl, van wie er een paar begin dit jaar zelfs bedankten voor het lidmaatschap). Baudet is dat allemaal veel te braaf. Hij streeft ernaar, althans volgens zijn uitgesproken speech van 21 maart, ‘een einde te maken aan een tijdperk van culturele, economische en politieke capitulatie’. Overbodig te zeggen dat voor die strijd hij en zijn Forum ‘naar het front’ zijn geroepen. “Omdat het moet, omdat ons land ons nodig heeft.”
De ruzie en de afsplitsing lijken Forum op het eerste gezicht weinig goeds te hebben gebracht. In peilingen van begin september is de zetelwinst die sinds de succesvolle campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen werd geboekt, grotendeels gevaporiseerd. Forum wist trouwens geen plaats te verkrijgen in een provinciaal bestuur – behalve in het zogeheten extraparlementaire college in Limburg – wat de tegenvallende uitkomst mede zal verklaren. Nu zijn dat peilingen en de Tweede Kamerverkiezingen doemen pas begin 2021 op. Baudet heeft alle tijd om zich te herpakken. En dat er wellicht toch minder paniek is in die club dan je op grond van die peiling zou verwachten, blijkt wel uit de opkomst tijdens een Forum-zomeravondje op een donkere maandagavond in september, in het treurige Zaandam. Daar kwamen ruim tweeduizend aanhangers op af. Uren stonden zij in de rij om de grote leider aan te horen. Om te lachen om zijn grapjes. Om hem uiteindelijk te vergeven. Welke partij doet dat Forum na, onder dergelijke omstandigheden?
De populisten begrijpen dat een groot
René Cuperus, cultuurhistoricus
deel van de burgerij een hang heeft naar verhalen, naar uitleg en troost.
Hoe derhalve het verschijnsel Baudet te duiden? En zijn vriend Otten, gaat dat wat worden met die afgesplitste partij van hem? Waren de populisten niet al over hun hoogtepunt heen? Uit welke electorale bron putten zij dan nog? Uit onder meer die van de angst dat Nederland en West-Europa vroeg of laat worden ‘overgenomen’ door immigranten uit landen waar de islam overheerst, waar de democratie onbekend is, waar mensenrechten worden geschonden? Hoe toch moeten we die angst begrijpen voor de ‘omvolking’ van Nederland, al eerder vertolkt door de PVV van Geert Wilders (Rotterdam was ‘eens de grootste haven ter wereld en nu de hoofdstad van Eurabië’), terwijl allerlei onderzoeken uitwijzen dat een weliswaar aanzienlijk deel van de bevolking een dreiging ziet uitgaan van de multiculturele samenleving, maar een grotere groep landgenoten (vooral jongeren) er helemaal niet zo negatief over is? Nota bene VVD-coryfee Frits Bolkestein, in 1991 de eerste serieus te nemen politicus die sprak over een multicultureel ‘drama’, beoordeelde in het meinummer van HP/De Tijd de multiculturele samenleving anno 2019 met een ‘zesje’; nog altijd geen heel hoog cijfer, maar intussen wel een voldoende. Vanwaar die angst, terwijl we leven in een samenleving die, aldus cultuurhistoricus René Cuperus in zijn laatste Volkskrant-column, nooit eerder in de wereldgeschiedenis zo veel vrijheid, ontspanning, respect en welvaart – volgens het SCP blijft de armoede in Nederland dalen – heeft geboden aan zo veel mensen?
Opstand in het paradijs, zo beschouwt Cuperus deze ‘schizofrene conditie’. Ja, we hebben het nog nooit zo goed gehad als nu, maar daarin zou ’m juist die angst kunnen schuilen. We hebben daarom juist ook veel moois te verliezen. Angst voor het verval van wat er is opgebouwd de laatste decennia. De naoorlogse middenklasse-samenleving staat van veel kanten wel degelijk onder druk. Angst, onzekerheid voor de toekomst: heb ik nog een baan als de robotisering verdergaat, is er nog geld voor mijn pensioen straks, wat gaat de klimaat-transitie mij kosten, wordt Nederland overspoeld door immigranten die ten diepste helemaal niet van ‘ons’ houden, kunnen mijn kinderen ooit een huis kopen, blijven zij eeuwige flexwerkers? Op die gevoelens spelen de populisten in. En dat kunnen zij omdat de gevestigde politici en partijen het vermogen missen – want te technocratisch, materialistisch ingesteld – om mensen richting te geven, houvast. Kijk naar hoe zo’n man als Rutte met dédain spreekt over politici die visie willen uitdragen (‘voor visie ga ik naar de oogarts’). Of neem de H.J. Schoo-lezing van CDA-talent Wopke Hoekstra, alom weggezet als een slap aftreksel van eerdere en door anderen geuite standpunten.
Cuperus: “Populisten belichamen ogenschijnlijk de politieke wil. Zij vallen de status quo aan, en de mitsen en de maren van de gevestigden. Hoezo niet uit de EU? Kijk naar het VK, daar gebeurt het ook. Of hoezo kunnen we de grenzen niet sluiten voor nieuwe immigranten? In sommige Oost-Europese landen doen ze het gewoon. Daar staan de gevestigden tegenover, die zich aanpassen aan de trends. Aan de globalisering, aan allerlei internationale afspraken en verdragen. De populisten stralen daarom meer power uit: zie bijvoorbeeld Salvini in Italië.
“Ze blijken ook te beschikken over een antenne voor troost, die de gevestigden ten enenmale ontberen. De populisten begrijpen dat een groot deel van de burgerij een enorme hang heeft naar verhalen. Naar uitleg en troost dus, want de angst voor wat de toekomst brengen zal, is groot. Groter dan de toch enigszins zelfvoldane gevestigden beseffen.”
Omdat de gevestigde orde van politici geen eigen verhaal over de toekomst vertelt, ontstaat volgens Cuperus een samenleving die eerder al door Pim Fortuyn de ‘verweesde samenleving’ werd genoemd. Er zijn geen stellers meer van normen en waarden, geen spreekwoordelijke ‘vaders’ in het publieke domein die de dolende zielen aan de hand meenemen. Fortuyns ‘verweesde samenleving’ dateerde uit de late jaren negentig, toen Nederland worstelde met vraagstukken op het gebied van immigratie en integratie. In dat vacuüm stapten toen en nu mensen als Fortuyn en Baudet: jong, charmant, welbespraakt, empathisch, niet zonder humor.
Tegelijkertijd ziet René Cuperus anno 2019 een verschuiving in aandacht. Immigratie en integratie zijn minder hip, zijn thema’s die horen bij de witte, oudere, chagrijnige generatie, bij de mensen uit de volkswijken, de lagere middenklasse. De hoger opgeleide Randstad-elite maakt zich daar niet druk over, zij wonen ook minder vaak in gemengde buurten. Zij hebben de klimaatdiscussie in belang verheven boven dat van de migratie. “Eigenlijk heel slim,” meent Cuperus, die naast die ‘verweesde samenleving’ ook een ‘vergroenlinksing’ signaleert in de maatschappij. In de media, op de universiteiten, overal lijkt men op slag GroenLinks te zijn geworden. En daarmee domineert dus ook het klimaat de agenda. Hun agenda, wel te verstaan.
Waartoe dat leidt? Een ongekende vergroving en verharding van het publieke debat tussen migratie-fanatici versus klimaat-fanatici, ten koste van het redelijke midden. Een polariserende strijd die vooral op de asociale media wordt uitgevochten. Onderbuikpopulisme tegenover politiek correct elitisme, omschrijft Cuperus dat. Het is al met al een geperverteerd debatklimaat, waarmee de columnist dus niets meer te maken wil hebben.
Baudet bedrijft geen politiek, maar is volgens Dirk-Jan van Baar een veredelde columnist.
Gevraagd tenslotte naar de controverse binnen Forum schat Cuperus in dat de onenigheid vooral tactisch van aard is. Otten wil het gapende gat op rechts innemen dat de VVD momenteel openlaat: ook de liberalen lijken zich liever druk te maken over het klimaat dan over de migratie of sociaaleconomische zorgen die met name de lagere middenklasse treffen. Maar dat rechtse gat wordt dus niet gedicht met ‘boreaal geneuzel’, zoals Otten dat uitdrukte, of met opteren voor een nexit. Integendeel, daar moeten de kiezers uiteindelijk weinig van weten. Cuperus: “Ik denk zelfs dat FvD groter zou kunnen zijn als het de wens om Nederland uit de EU te halen zou laten varen en zich helemaal zou storten op het anti-klimaatdrammen.”
“Ik vind het moeilijk dit clubje (Forum voor Democratie – red.) op enigerlei wijze serieus te nemen. Dat er desondanks zoveel betrekkelijk intelligente mensen voor vallen – in mijn eigen omgeving nota bene – is wel ernstig.” Was getekend historicus Dirk-Jan van Baar, gevraagd naar zijn mening over de verwikkelingen binnen Forum. “Sinds Pim Fortuyn,” verduidelijkt Van Baar, “hebben we steeds met enige regelmaat van die clowns gehad in de Nederlandse politiek. Keet maken, provoceren en dwars door de goegemeente wandelen, kennelijk is er een markt voor het bedrijven van dergelijk fun politics. Thierry Baudet is een leuke, charmante jongen. Ik heb het nooit een punt gevonden dat hij rare dingen zei of schreef; zie bijvoorbeeld de kletskoek die hij verkondigde over Europa. Maar dat weldenkende, erudiete mensen als Paul Cliteur uiteindelijk een soort promotor van hem werden toen hij politieke aspiraties bleek te bezitten, ja, dat vind ik nog altijd verbijsterend.”
Een ‘waterdichte’ verklaring heeft Van Baar niet, of het moet zijn dat er een intense verveling bestaat ten aanzien van politieke zaken, ook dus bij de hogeropgeleiden. Nederland was altijd een ernstig, gezagsgetrouw land, maar is mettertijd veranderd in een partyland. Mensen zijn onder het juk van de kerk gekropen of onder de vanzelfsprekendheid van het vakbondslidmaatschap, maar er is niets wezenlijks voor teruggekomen dat aan de toch altijd bestaande behoefte aan gemeenschapszin is gaan voorzien. Dus dolen de burgers maar wat rond. Bij gebrek aan een vaste basis hoppen ze van de ene lijsttrekker naar de volgende. Het maakt niet uit, er zijn ook zoveel verkiezingen voor deze fun-stemmers. Markante, provocatieve types spreken hen het meeste aan. Baudet bedrijft geen politiek, maar is volgens Van Baar een veredelde columnist. Columnisten zeggen de dingen altijd wat scherper, willen nu eenmaal het leukste jongetje van de klas zijn. “Mensen hebben weinig geduld meer met opiniemakers die altijd dezelfde, consistente redenering volgen, die aldus zaken proberen te ontdoen van hun hitsigheid,” meent Van Baar. “Oude, wijze mannen zijn niet hip meer. Ze worden aan de kant geschoven. Ook in de journalistiek.”
Het beperkt zich niet tot Nederland. Van Baar meent dat sinds de Brexit en Trump, de rest van Europa een tik van de molen heeft meegekregen. Overal komen clowns, of althans excentrieke politici, aan de macht, zie Engeland (Johnson), Italië (Salvini), Hongarij (Orbán) en wie weet wat ons na de era-Merkel in Duitsland staat te wachten. Waar het heen gaat? Van Baar houdt z’n hart vast. Hoe meer gekte in de politiek, hoe groter de invloed wordt van de ambtenarij, die immers bestaat uit mensen die als een van de laatsten nog weten hoe de dingen in elkaar steken, wat er gedaan moet worden. Daarmee gepaard zal de behoefte aan zakenkabinetten toenemen, aan bestuurders die niet lullen maar poetsen. Aan doeners, types die het wel even fiksen zonder dat iedereen over hun schouders meekijkt of zich ertegenaan bemoeit. Zoals vaker loopt de VS ook hierin thans voorop.
Inhoudelijke meningsverschillen, botsende karakters, de inrichting van de partij; het zijn in willekeurige volgorde de bronnen van veel Forum-ellende, volgens journalist Chris Aalberts, die werkt aan een boek over Forum en de partijleider. Otten wordt het reddingsbootje voor de Baudet-afvalligen, meent Aalberts. “Baudet is voor veel aanhangers te ver gegaan met zijn boreale rede, met zijn nexit-pleidooi, zijn opmerkingen over abortus, homo’s, vrouwen, zijn gebazel over de deep state, zijn geflirt met racisten en Poolse homofoben, om over zijn overige alt-rightachtige teksten maar te zwijgen. Otten is gematigder, mikt op de aanhang van wat ik maar Bolkestein-VVD’ers noem en die zich nauwelijks nog thuis voelt bij de VVD van Rutte en Dijkhoff, omdat die in hun ogen te klakkeloos willen investeren in de klimaat-transitie.”
Baudet zal zich er rekenschap van moeten geven dat hij niet meer zomaar op eigen houtje van alles kan zeggen en doen wat hem invalt. Dat gaat hem gegarandeerd meer eigen mensen en kiezers kosten. Wat dat betreft is de geest uit de fles.
Aalberts: “Bij de minste of geringste onwelgevalligheid van Baudets kant, zullen mensen nu ook dúrven op te stappen, wetend dat zij niet de eersten en zeker niet de laatsten zijn. Het wordt interessant of Baudet enige beheersing zal tonen. Is er iemand in zijn directe omgeving die invloed op hem heeft, die hem onder controle weet te houden? Dat weten we nog niet, dat zal de tijd moeten uitwijzen.”
Als een Amerikaanse denktank Baudet een ton jaarsalaris aanbiedt, dan denk ik dat-ie weg is.
Chris Aalberts, journalist
Nestor Hiddema wellicht, die het toch bestond bij Jinek de handelwijze van Baudet jegens Otten te veroordelen? Aalberts: “Na Otten lijkt er niemand meer die dat kan. Hiddema was wel kritisch, zei dat Otten onterecht uit de partij was gezet, maar kreeg spijt en nam zijn uitspraak terug. Blijkbaar paste dat niet in de verhoudingen.”
Er is een andere vraag die Aalberts interessanter vindt: hoelang trekt Baudet de continue druk van de media op hem, op aanvallen van potentiële nieuwe dissidenten? Is hij een vechter, ook in een hem niet al te vriendelijk gezinde Tweede Kamer? Aalberts: “Hij lijkt me iemand die als het hem echt te heet onder de voeten wordt, ineens weg is. We weten inmiddels dat hij dat in 2018 al overwogen heeft. Als een Amerikaanse denktank straks langskomt, hem een ton jaarsalaris aanbiedt en een appartement in mid-town Manhattan, dan denk ik dat-ie weg is. Dat hij de boel dan hier in de steek laat, zal hem minder interesseren.”
En het idee dat Thierry Baudet eigenlijk diep in zijn hart ook naar de fractie-Otten zou willen overstappen, doet Aalberts in een lachbui uitbarsten. Maar daarna zegt hij: “Ik snap wat je bedoelt: Otten en Baudet hadden een heel sterke band na de oprichting van Forum. Baudet gaat Otten nog missen, maar dat zal niet wederzijds zijn. Het gaat erom dat Otten de strategie bepaalde en dat deed hij, samen met Jeroen de Vries, heel goed. Dat blijkt nu wel gemist te worden. Anderzijds zal Otten een stemmentrekker moeten krijgen met het charisma van een Baudet, anders wordt die afsplitsing van hem maar een flets rechts partijtje dat op weg is naar de nul zetels.”
Hoe gaat het verder? Baudet zal zich de komende maanden gedeisd houden. Geen toespraken met nieuwe, boreale verwijzingen. Rust in de tent. Misschien af en toe een inhoudelijk debat in de Kamer, daar zal het bij blijven. De Europese lijsttrekker Derk Jan Eppink hadden we nog gevraagd om een reactie, want die horen we al die tijd maar niet. Via de mail laat hij weten: “We hadden gisteren (maandag 2 september) een goed event en laat de zaak Otten het liefst zsm achter me. Trouwens heb ik veel gemist omdat ik verhuisde van New York naar Den Haag.”
Het achter zich laten, daar zou ‘de baas’ misschien ook verstandig aan doen. Het in elk geval niet tot een nieuwe escalatie laten komen met Henk Otten, wiens partij snel een wervender naam moet krijgen dan de Fractie-Otten. Voorts zal een ‘gezicht’ gevonden moeten worden, want vanwege beperkt charisma is het onbestaanbaar dat Otten zelf de kar gaat trekken. Fred Teeven kwam al langs. De naam van Peter R. de Vries viel, zelfs die van Linda de Mol, wier broer er natuurlijk een mooi format in zou zien van een nieuw SBS-programma. En toen daagde daar ineens de naam van Rita Verdonk, de VVD-politica die in 2006 de strijd om het lijsttrekkerschap verloor van de huidige premier Mark Rutte, maar bij de daaropvolgende verkiezingen een nog niet eerder vertoond aantal voorkeurstemmen behaalde (620.555). Rita is back, dat zou toch wat zijn. Maar Rita wil niet, meldt ze, heeft het te zeer naar haar zin in het huidige politiek-luwe bestaan. Otten heeft nog dik een jaar om een ‘gezicht’ te vinden.