Peter Brusse: ‘Polderen hebben de Engelsen nooit geleerd’
Het is alweer tientallen jaren geleden dat Peter Brusse correspondent in Londen was, maar die gekke Engelsen hebben hem nooit meer losgelaten. Hij schreef onlangs nog een boek over ze: Ach, Engeland. Intussen stevent het land met de nieuwe premier Boris Johnson af op een harde brexit op 31 oktober. ‘Uiteindelijk zullen de Engelsen toch weer het vasteland op moeten krabbelen.’
Toen Peter Brusse in 1964 als correspondent naar Londen vertrok, vond de toenmalige HP-hoofdredacteur G.B.J. Hiltermann dat een idioot idee. “Naar Londen?” riep hij uit. “Dat is volledig afgelopen! Engeland heeft niets meer te betekenen in de wereld.”
G.B.J. had vele kwaliteiten, maar gevoel voor de Britse tijdsgeest behoorde daar niet toe. Want de stad waar Brusse zich vestigde, was bezig de hipste plek ter wereld te worden, het legendarische swinging London, waar de Beatles aan hun onstuitbare opmars begonnen, Mary Quant – of John Bates – de minirok uitvond en kunstenaars als David Hockney furore maakten met popart. Carnaby Street was the place to bevoor iedereen en alles wat maar hip of happening was. “Het was een totaal andere wereld, waar alles kon en alles mocht. Ik vond het allemaal heerlijk,” herinnert Brusse zich. “En die kunstenaars waren allemaal gewoon benaderbaar. Je kwam bij hen over de vloer.”
Ruim twintig jaar en vele reportages later, toen Margaret Thatcher met grote voortvarendheid de Britse welvaartstaat aan het ontmantelen was, verliet Brusse Londen om hoofdredacteur te worden van het NOS Journaal. Maar Engeland zou hem nooit meer loslaten.
Brusse is 83 nu, maar nog steeds vitaal en bijzonder goed op de hoogte. Hij spreekt vol jeugdig enthousiasme over de gekte van de Britten en de waanzin van hun politiek. Hij bracht eerder dit jaar nog een boek uit over het land dat hem zo fascineert, getiteld Ach, Engeland – Wij en onze overburen. Hij volgt de ontwikkelingen dagelijks, intensief. “Boris Johnson en de brexit houden mij jong,” lacht hij.
Dat boek, legt hij uit, was eigenlijk een vorm van therapie. Tegen de innerlijke wond die de brexit hem toebracht. “Toen de uitslag van het referendum bekend werd, schrok ik me lam. Ik dacht: dit kan niet, dit is belachelijk. Ik werd kwaad op de Engelsen. Omdat ze zich massaal overgaven aan de aloude gedachte dat zij bijzonder en geweldig zouden zijn. Ik dacht: zie nou eindelijk eens in dat jullie een weliswaar uiterst boeiend, maar wel een gewoon land zijn. Stop met die mythe. Die hele brexit gaat namelijk helemaal niet over Europa. Welnee, het gaat over de identiteit van de Engelsen. Na de ondergang van hun wereldrijk vragen zij zich nog steeds af: wie zijn wij eigenlijk? Wat is onze rol in de wereld? De brexit is een identiteitscrisis. Zoals Dean Acheson – de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken in de jaren vijftig – al zei: de Engelsen hebben een wereldrijk verloren, maar nooit meer een nieuwe rol in de wereld kunnen vinden. En dat zit achter het hele brexit-probleem.”
In Ach, Engeland gaat Brusse in op de hechte band tussen Nederland en Engeland. Want al was er in de loop der eeuwen regelmatig sprake van wapengekletter, Nederlanders en Engelsen zijn volgens Brusse natuurlijke bondgenoten.
“We lijken in veel opzichten op elkaar. We zijn allebei zeevarende naties met een koloniale geschiedenis. We zijn allebei volken van niet zeuren maar doen. Maar de aanpak van de Engelsen is wel volledig anders dan die van ons. Wij Nederlanders zijn veel Duitser dan we willen toegeven, we hebben die ernst, dat serieuze, we gaan systematisch te werk. Maar zoals de historicus Gustaaf Renier zei: de grote bijdrage van de Engelsen aan de beschaving is dat ze weten dat het leven om de vorm gaat.
Engelsen zien het leven meer als een spel, ze houden van improviseren. Zij proberen alles altijd licht te houden, en daarvoor hebben ze geweldig gereedschap met hun humor en zelfspot. Het moet plezierig blijven, daarom zeggen ze ‘Very interesting!’ als ze iets vreselijk vinden en daarom kunnen ze geen nee zeggen.
“Ik zal je een mooi voorbeeld geven. Ik was een keer op bezoek bij de legendarische hoofdredacteur van The Times, Harry Evans, toen een jonge journalist binnenkwam met een groot verhaal dat hij net af had. Evans keek ernaar en zei: ‘Marvelous. You’ve done a fabulous job. Great writing.’ Vervolgens zei hij: maar de eerste alinea moet je even aanpakken, en o ja, het is net even beter als je de tweede alinea weglaat en kijk, die derde alinea…’ Zo ging hij door en uiteindelijk had hij alles geschrapt en kon de journalist helemaal opnieuw beginnen. En ondertussen bleef Evans maar zeggen hoe superb en fantastic het allemaal was. Toen ik hoofdredacteur was bij de NOS, heb ik weleens geprobeerd om het ook zo aan te pakken. Dat duurde heel kort, want ze zeiden daar meteen: ‘Peter, je belazert de kluit. Stop met die onzin.’ Tja, zoiets kan in Nederland niet. Wij moeten zeggen waar het op staat en dat is voor de Engelsen weer moeilijk en raar.
“En toch kunnen we goed met elkaar opschieten, ook in de politiek. In de Europese Unie kropen we toch altijd tegen de Engelsen aan. Dat Engeland de EU gaat verlaten, is dan ook een groot verlies voor Nederland. De EU zal nu een kant op gaan die wij niet zo prettig vinden, de kant van het federale Europa, dat alles vanuit Brussel regelt met allemaal nieuwe instituten, zoals Europese belastingen – terwijl wij net als de Engelsen vooral de nadruk willen leggen op samenwerken. Door de brexit zal het evenwicht binnen de EU verdwijnen en dat is pijnlijk voor Nederland. We zijn maar een klein land en wie moet nu onze bondgenoot worden?”
Die hele brexit gaat helemaal niet over Europa. Welnee, het gaat over de identiteit van de Engelsen.
Er zijn ook mensen die zich in de handen wrijven omdat ze denken dat veel Engelse bedrijven naar Amsterdam zullen verhuizen.
“Er zijn heel wat bedrijven die weg willen uit Engeland, maar die gaan zeker niet allemaal naar Amsterdam. We zijn te klein. We hebben als voordeel dat iedereen hier redelijk Engels spreekt, dat we dicht bij Engeland zitten en dat Amsterdam een leuke stad is, maar ik denk dat de meeste bedrijven eerder naar Duitsland zullen gaan, met name naar Frankfurt. EasyJet schijnt zich zelfs in Wenen te willen vestigen. Nee, brexit betekent voor Nederland vooral dat we ons een nieuwe plaats binnen Europa moeten zien te verwerven. En we zullen echt moeten proberen die Engelsen er op de een of andere manier bij te houden.
“Denk ook aan de veiligheid. Het Verenigd Koninkrijk heeft als enige een echt groot leger. Als wij Europeanen de Engelsen niet meer vertrouwen en zij ons evenmin, dan zal dat zijn weerslag hebben op de NAVO. Daarom is het spel dat Boris Johnson speelt zo zorgelijk. Hij ligt op ramkoers, hij stuurt af op een no deal en als het allemaal misgaat, geeft hij de schuld aan de Europeanen. Die perfide Europeanen, die zo ondankbaar zijn en niet meer willen weten dat de Engelsen hen bevrijd hebben in de Tweede Wereldoorlog. De verhoudingen verslechteren hierdoor en hoe moet je dat weer helen? Er groeit zoveel verbittering, ook onder de Engelsen zelf trouwens. Die oorlogen die ze altijd met zichzelf hebben gevoerd, die burgeroorlogen, het lijkt wel of ze die nog steeds aan het voortzetten zijn. De verscheurdheid in dat land! Ik heb Engelse vrienden die wanhopig zijn, die zich vertwijfeld afvragen: waar gaat dit in godsnaam naartoe? Want de verdeeldheid wordt steeds groter en de hakken gaan steeds dieper in het zand. Men komt niet tot elkaar. Nee, polderen, dat hebben ze in Engeland nooit geleerd.
“Het Engelse nationalisme is een enorme kracht. Boris Johnson zegt gewoon: wij zijn het op een na belangrijkste land op aarde. En dat wordt geloofd! We zien Engelsen als houten klazen met een stiff upper lip, maar eigenlijk is het een heel theatraal land, waar politici zich gedragen alsof ze stand-upcomedians zijn. Engelsen hebben een enorm gevoel voor drama. Ik was in Londen ten tijde van de Falkland-oorlog en ik herinner me nog goed de hysterie die daar toen heerste. Het ging nergens om, een vergeten eilandengroepje waar 1500 mensen woonden, maar iedereen stond vierkant achter Thatchers plan om troepen te sturen. Als in Engeland hysterie uitbreekt, krijg je rellen en vallen er doden. Want ergens zijn die Engelsen natuurlijk gewoon gek. En die gekte hebben ze veredeld en gecultiveerd. Denk maar aan Monty Python.”
Wat gaat er gebeuren met dit theatrale land onder de leiding van een stand-upcomedian als Boris Johnson?
“Johnson stelt zich op als een charmante knuffelbeer, en straalt een en al optimisme uit. Maar in werkelijkheid is hij een man zonder principes. Voorheen zei hij dat hij in Europa geloofde. Vlak voor het referendum dacht hij: met welk standpunt maak ik de meeste kans premier te worden? Toen was hij opeens voor de brexit. Hij heeft er geen moeite mee om flagrante leugens te verspreiden. Toen hij nog correspondent was in Brussel, deugde er helemaal niets van zijn stukken. Het waren smakelijke verhalen, zeker, over dat de Europese Unie bezig zou zijn regels op te stellen voor één uniform Europees condoom en er onenigheid zou zijn over hoe groot de gemiddelde penis van de Europeaan dan wel was – volkomen onwaar. Er is zelfs een Europese commissie ingesteld om zijn belachelijke verhalen te ontzenuwen. Als je het over fake news hebt, was hij een belangrijk fenomeen. Maar het werd gelezen. En met die onzin heeft hij ook, als ik het zo mag zeggen in deze context, het zaad gezaaid voor de brexit.
“Er is maar één ding waar het bij Boris Johnson om gaat en dat is Boris Johnson. Hij wil maar één ding: winnen. Wat wil hij dan winnen? Dat weet hij niet, maar hij wil wel winnen.”
Het lijkt wel alsof u het over Trump hebt.
“Zeker. Hij is net als Trump een provocateur. Maar hij maakt zijn grappen om charmant gevonden te worden, hij wil geknuffeld worden door iedereen. Wij moeten hem allemaal aardig vinden.”
Ik ben bang dat er een klap komt en dat er vijandschap gaat ontstaan tussen Engeland en Europa.
Het lijkt erop dat Johnson aanstuurt op een harde brexit. Maar wat gaat er dan van Engeland worden?
“Dat weet niemand. Kan een no deal nog voorkomen worden? Kunnen er nog verkiezingen komen voor 31 oktober? Niemand weet ook maar iets. Labour zei onlangs dat een no deal nog te voorkomen is, maar hoe dan? De remainers kunnen niet tegen de brexiteers op. Ze willen wel, maar ze hebben geen leider. En dat is Johnson wel. Hij probeert nu als een soort Churchill het hele volk achter zich te krijgen. Hij wil echt op hem lijken. Hij gaat Churchilliaans spreken, hij zegt dingen als: er zijn geen rampen, alleen nieuwe uitdagingen. Hij imiteert zelfs het loopje van Churchill!
“Het is een heerlijke soap, een prachtig spektakel. Maar het moet wel leuk blijven, het moet wel opgelost worden. En ik, als Hollander, ben daar pessimistisch over. Ik ben bang voor een no deal. Boris Johnson schijnt te denken dat als hij aanstuurt op een no deal dat Europa zo zal schrikken dat we ineens zullen zeggen: o sorry Engeland, kom er maar weer bij, we gaan nu zorgen voor heel goede handelsbetrekkingen. Johnson denkt: ik ga het heel hard spelen, want dan zijn wij weer groot. Hij zegt: ‘Europa zal veel meer lijden onder een no deal dan wij.’ Wat volgens de kenners absoluut niet waar is. Het zal het tegendeel zijn, want meer dan de helft van de Britse export gaat naar landen binnen de Europese Unie. Ik ben bang dat er een klap komt en dat er een vijandschap gaat ontstaan tussen Engeland en Europa. En dat zou heel negatief uitpakken voor Nederland. Dus we moeten alles op alles zetten om Engeland bij de club te houden.
“In de jaren vijftig zeiden de Engelsen: we willen niet bij de EEG, dat hoeft niet, want we hebben Amerika, dat is onze grote vriend. En we hebben het Gemenebest, de voormalige koloniën, India, Australië, Nieuw-Zeeland, et cetera. Maar uiteindelijk bleek dat niet te werken en zijn ze toch bij Europa gekomen.
“Je ziet dat ze dat nu weer zeggen: we gaan verder met Amerika en we hebben het Gemenebest. Trump heeft inderdaad allerlei mooie beloftes gedaan wat betreft handelsverdragen, maar vergeet niet dat daar nogal wat haken en ogen aan zitten. De Democraten – die in de meerderheid zijn in het Huis van Afgevaardigden – hebben gezegd: als er geen goede oplossing komt voor Noord-Ierland, dan tekenen wij die handelsverdragen niet. Trump heeft ook, met het oog op de oorlogsdreiging met Iran, tegen de Engelsen gezegd: denk eraan: jullie steunen Amerika, anders krijgen jullie geen handelsverdrag. Dus hoe solide zijn die banden met Amerika? En tja, Australië en Nieuw-Zeeland liggen toch wel erg ver weg…
“De Engelsen zien zichzelf als amfibieën, ze zeggen dat ze zich het veiligst voelen in zee, in wat ze zelf omschrijven als splendid isolation. Dat is de Engelse droom. Maar de realiteit is dat ze uiteindelijk – en dat kan misschien lang duren – weer het vasteland op zullen moeten krabbelen.”
Peter Brusse
Ach, Engeland – Wij en onze overburen.
Van Bonifatius tot Brexit
Balans, €19,99