Pieter Omtzigt is bijna klaar om te onderhandelen over een extreemrechts kabinet met PVV, BBB en VVD
Geert Wilders is, ondanks zijn strategie van mildheid die hij de laatste weken aan de dag heeft gelegd, het schoolvoorbeeld is van een populist die een directe bedreiging vormt voor de democratie, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer. Maar misschien nog wel gevaarlijker: NSC, BBB en VVD normaliseren de extreme standpunten van de PVV.
Ik was in Roosendaal. Nadat ik ’s ochtends had gestemd in Leiden (in Stemlokaal 1, in het stadhuis) en aldaar geluncht had met Ellen ten Damme (bij Bocconi in de Burchtsteeg), mocht ik ’s avonds optreden in boekhandel ‘All Book’d Up’ in de Raadhuisstraat in het voornoemde Roosendaal, waar ik werd geïnterviewd door Ward Warmoeskerken, die ik in een ver verleden nog college had gegeven over Homerus. Tijdens het eerste deel van ons gesprek hadden we het vooral over Alkibiades gehad als historische persoon en als personage. De actuele relevantie van mijn roman zou hij in het tweede deel aan de orde stellen. In de pauze zat ik te signeren, toen de boekhandelaar mij discreet op zijn mobiele telefoon de eerste exitpoll liet zien. Na de pauze kon ik mijn betoog over de teloorgang van de democratie onder invloed van het populisme combineren met de aankondiging van het feit dat de PVV van Geert Wilders op die dag met afstand de grootste partij van Nederland was geworden.
‘Wat een heftige plek om zuur gelijk te krijgen,’ sms’te Radna mij die avond. Zo was het precies.
Hoewel ik de overwinning van de PVV kon duiden als onderdeel van een tendens en hoewel mijn bezorgdheid over die tendens de reden was waarom ik de noodzaak had gevoeld om mijn historische roman over Alkibiades te schrijven, zou ik liegen als ik zei dat ik de monsterzege van Wilders had zien aankomen. Ik was oprecht aangedaan en ben eerlijk gezegd nog steeds niet bekomen van de schok. Het erge is dat de strategie van mildheid die Wilders de laatste weken aan de dag heeft gelegd, niet kan verhullen dat hij het schoolvoorbeeld is van een populist die een directe bedreiging voor de democratie vormt. Hij is ondemocratisch. Hij is de absolute leider van een partij zonder leden. Zijn alleenrecht op het gelijk verdraagt geen inspraak. Paradoxaal genoeg presenteert hij dit democratische tekort als het toppunt van democratie.
Hoe verdeeld het volk ook is, er staan om de haverklap leiders op die de uiteenlopende vormen van onvrede mobiliseren en pretenderen dat zij namens het gehele volk spreken.
Alkibiades zegt het zo: “Het vertrouwen in de democratie wordt doelbewust ondermijnd door politici die in naam van de democratie het wantrouwen in de democratie voeden. Hoe verdeeld het volk ook is, er staan om de haverklap leiders op die de uiteenlopende vormen van onvrede mobiliseren en pretenderen dat zij namens het gehele volk spreken. Zij spiegelen het volk voor dat het een monopolie heeft op het gezonde verstand en dat het homogeen is in zoverre het wordt verraden door de politieke elite. Zij presenteren het als een vanzelfsprekendheid dat de gezonde volkswil, die door de heersende klasse wordt genegeerd, naadloos samenvalt met hun eigen standpunten en elke mening die afwijkt van die van hen, beschouwen zij als een verloochening van het soevereine volk en een verkrachting van de democratie. Zij doen een beroep op emotie en presenteren rationaliteit als een instrument van het establishment. Het volk heeft geen behoefte aan feiten of argumenten, omdat het volk donders goed weet dat argumentatie een onderdeel is van het complot om het volk te onderwerpen en dat dat de feiten zijn. Met de insinuatie dat de democratische instituties het werktuig zijn waarmee de politieke elite het volk knecht en kleineert, zetten zij het volk in naam van de democratie op tegen de democratie, die in hun visie geen democratie mag heten als zij niet neerkomt op een compromisloze alleenheerschappij van hun eigen gelijk.”
Wilders keert zich expliciet tegen de democratische instituties. De wetgevende macht van de vertegenwoordigers van het soevereine volk in de Tweede Kamer noemt hij een nepparlement. Hij bekritiseert de rechterlijke macht. Zijn programma is discriminerend en daarmee ongrondwettelijk. Hij noemt de journalisten van de vrije pers tuig van de richel. Dit alles is angstaanjagend herkenbaar, niet alleen voor wie de geschiedenis kent, maar ook voor wie op de hoogte is van de teloorgang van de democratie in landen als Hongarije, Turkije en Italië of van de vooralsnog te nauwer nood verijdelde afbraak van de democratie in landen als Polen, Brazilië en de Verenigde Staten. Orbán baseert zijn almacht in Hongarije op totale controle van de media. Zijn vriendin en bewonderaarster Meloni heeft de publieke omroep, de RAI, de nek omgedraaid. Wilders, die gretig werd gefeliciteerd met zijn verkiezingsoverwinning door Orbán en Meloni, heeft afschaffing van de NPO in zijn verkiezingsprogramma staan.
Yesilgöz heeft haar langste tijd als partijleider al achter de rug, let op mijn woorden.
Nu zou iemand, die om begrijpelijke redenen op zoek is naar een sprankje hoop, kunnen wijzen op het feit dat Wilders gedwongen zal worden compromissen te sluiten als hij wil regeren. Het feit dat Nederland een coalitieland is, haalt de scherpe kantjes er wel vanaf bij hem, zou zo iemand kunnen zeggen. Tot nu toe is er echter weinig dat deze hoop rechtvaardigt. De boerenpartij staat te springen om een minister van Landbouw te mogen leveren in het eerste kabinet Wilders. De boerenvoorvrouw slikt alles in ruil voor dat vooruitzicht. En de andere twee partijen die dit eerste kabinet Wilders mogelijk moeten maken, profileren zich bij het lonken van de macht niet bepaald als manmoedige voorvechters van de democratische rechtsstaat.
Yesilgöz van de VVD heeft zich uiteraard onmogelijk gemaakt door allereerst de strategische blunder te begaan om een campagne te voeren op migratie en de deur naar de PVV wagenwijd open te zetten en vervolgens te verklaren dat ze wel met de PVV wilde regeren, maar niet met Wilders als premier. Ze vond het ondemocratisch om kiezers van de PVV uit te sluiten, tenzij er zoveel kiezers op de PVV zouden stemmen dat die partij de grootste werd. Toen dat daadwerkelijk gebeurde, moest zij haar gezicht proberen te redden door te zeggen dat haar eerdere uitspraak gezien moest worden in een context waarin niemand er rekening mee hield dat de partij van Wilders de grootste zou worden. En als ultieme vlucht uit deze zelfgecreëerde chaos bepleit zij nu een gedoogconstructie, die het toppunt van lafheid is. Yesilgöz heeft haar langste tijd als partijleider al achter de rug, let op mijn woorden.
In haar eerste gesprek met de verkenner had de VVD bij monde van Yesilgöz gepleit voor een “centrumrechts kabinet” van PVV, NSC en BBB met gedoogsteun van de VVD. Noem dat maar centrumrechts. Dat is extreemrechts. Maar de normalisering van extreme standpunten is al lang aan de gang, dus het eufemistische etiket benadrukt alleen maar dat we van de VVD niet hoeven te verwachten dat zij opkomt voor de rechtsstaat.
Ik vind het heus niet leuk om steeds maar gelijk te krijgen, geloof me. Ik zou veel liever ongelijk willen hebben.
De partij van Omtzigt was daar speciaal voor opgericht, voor de rechtsstaat. Omtzigt heeft meermaals verklaard dat hij de PVV uitsloot als coalitiepartner. Maar toen de winst binnen was, toonde Omtzigt zich al op de verkiezingsavond bereid om zijn principes te verraden. Ik heb gewaarschuwd voor Omtzigt. Lees mijn vorige column nog maar eens terug. En ik vind het heus niet leuk om steeds maar gelijk te krijgen, geloof me. Ik zou veel liever ongelijk willen hebben. In zijn eerste gesprek met de verkenner heeft hij moeilijk zitten doen door te zeggen dat NSC nog niet klaar is om te onderhandelen over een kabinet met PVV, BBB en VVD. “Er zitten nog belemmeringen in de sfeer van rechtsstatelijkheid,” zei hij. Let op dat woordje “nog”. Hij speelt hard-to-get, als beproefde onderhandelingsstrategie, maar het dedain voor de democratie en de grondwet, dat een wezenlijk kenmerk is van de partij van Wilders, wenst hij te beschouwen als een tijdelijk ongemak dat nog even moet worden uitonderhandeld.
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.