Waarom Pieter Omtzigt gevaarlijk is
Pieter Omtzigt twijfelt aan alles, maar niet aan zijn eigen gelijk, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer. ‘Hij heeft een continu wereldbeeld, waarin goed en fout overzichtelijk uitgesplitst zijn op een spreadsheet.’
Op het eerste gezicht lijkt het misschien merkwaardig om Pieter Omtzigt als een populist te beschouwen. Zijn weinig opzwepende optredens, waarbij hij elk vermoeden van enthousiasme verstikt met technocratisch jargon, zijn charisma van een commies tweede klasse en zijn irritant gedegen dossierkennis, die hij te pas en te onpas wenst tentoon te spreiden, behoren niet tot de kenmerken die wij doorgaans met populisme associëren. Ook zijn militante redelijkheid, die gepaard gaat met adembenemend vertoon van besluiteloosheid, is geen gangbaar instrument in de populistische trukendoos.
Anderzijds is het duidelijk dat zijn electorale aantrekkingskracht volledig gelegen is in zijn imago als outsider. Dit is een paradox. Omtzigt is, met korte onderbrekingen, twintig jaar Kamerlid geweest, waarvan achttien jaar voor het CDA, dat zich toen nog mocht beschouwen als de machtpartij bij uitstek. Vijftien jaar maakte hij als lid van de CDA-fractie in de Tweede Kamer deel uit van de regeringscoalitie. Het is moeilijk om iemand te vinden die zich langduriger en intenser heeft geëncanailleerd met de door velen zo verfoeide politieke elite dan Pieter Omtzigt. Maar dankzij zijn vasthoudendheid inzake de Toeslagenaffaire en vooral dankzij het feit dat een wakkere fotograaf onthulde dat politici hem een functie elders toewensten, zijn zijn kiezers hem gaan zien als een buitenstaander, die zich tegen de gevestigde politieke elite keert. En dat is precies een wezenlijk kenmerk van een populist, die zich in de regel zal voordoen als een antipolitieke politicus, als een politicus die geen politicus wil zijn en als een uitdager van de gevestigde orde.
Afgelopen zondag verschafte Pieter Omtzigt bij het televisieprogramma Buitenhof dan eindelijk duidelijkheid over de premierskwestie. Zijn eerdere weigering om zichzelf als een potentiële premier te presenteren, paste in de populistische strategie om zich te distantiëren van gevestigde politici, die door het morrende volk gezien worden als baantjesjagers. Maar zijn besluiteloosheid dreigde als een zwakte over te komen en zich tegen hem te keren, dus koos hij voor een nieuwe tactiek. Hij zou premier willen worden als er een zakenkabinet komt.
Een pleidooi voor een zakenkabinet is een populistisch pleidooi. De buitenstaander Omtzigt wil het land laten besturen door buitenstaanders.
De wensdroom van Pieter Omtzigt is een kabinet van vakministers, die als specialisten op hun beleidsterrein beschouwd kunnen worden en die bij voorkeur geen innige binding hebben met de politieke partijen die deze regering steunen. Hier lijkt wederom de zeurderige stem van de redelijkheid te klinken, want wie wil er nu geen ministers die verstand hebben van hun portefeuille? Bovendien is een zakenkabinet bevorderlijk voor het dualisme, dat Omtzigt zo vurig wenst, omdat dualisme hem groot heeft gemaakt.
Maar een pleidooi voor een zakenkabinet is een populistisch pleidooi. De buitenstaander Omtzigt wil het land laten besturen door buitenstaanders. Hij wil ministers die verre staan van de politieke elite. Bovendien is het allemaal niet zo simpel als Omtzigt het wil doen voorkomen. Het is een illusie om te denken dat beleidskeuzen objectiveerbaar zouden zijn, zodat specialisten louter op grond van hun kennis de juiste besluiten zouden kunnen nemen. De keuzen die gemaakt moeten worden zijn politieke keuzen. De besluiten kunnen niet genomen worden op grond van dossierkennis. Wat nodig is, is een visie van het soort Nederland waarin we in de toekomst willen leven. De visie die nodig is, is een politieke visie.
Maar ik ben bang dat Omtzigt echt zo denkt. Je ziet het aan zijn irritante glimlachje tijdens de debatten. Hij is ervan overtuigd dat dossierkennis alle kennis is die ertoe doet tussen hemel en aarde en dat hij in dat opzicht superieur is aan zijn uitdagers. Hij heeft een continu wereldbeeld, waarin goed en fout overzichtelijk uitgesplitst zijn op een spreadsheet. Omtzigt is niet in staat om te twijfelen aan zijn eigen gelijk. Dat maakt hem gevaarlijk.
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.