Ik sta pal achter de paters van de Heilig Landstichting
Max Pam over de sluiting van het Afrika Museum, dat tegenwoordig het Wereldmuseum heet. ‘Je hoeft geen groot socioloog te zijn om te begrijpen dat de gedachtewereld van de paters botst met die van het wokisme.’
Aangezien u een stemadvies in de wind zou slaan en – balorig als u bent – precies op het tegenovergestelde zou stemmen, krijgt u van mij deze keer niet te horen welke partij bij de komende verkiezingen de voorkeur verdient.
Los het zelf maar op!
Daarom now for something completely different, namelijk Afrika. Of nauwkeuriger: alle wereldculturen.
Wat wil het geval?
Deze maand werd mijn aandacht twee maal getrokken door het Afrika Museum, dat tegenwoordig het Wereldmuseum heet en dat over een paar weken helemaal niet meer zal bestaan. Eerst een stuk in de NRC en toen nog eentje in de Volkskrant gaven het vermoeden dat achter de sluiting van een museum een hele wereld van verschil ligt. Dat hier een geweldig conflict woedt tussen de geschiedenis en de moderniteit.
Op 27 november a.s. gaat het museum dicht, zo heeft een rechter bepaald. Tot die tijd is de toegang gratis. Op dus naar Berg en Dal, waar Afrika/Wereldmuseum is gevestigd. We kunnen dan nog net op tijd zijn om een fraaie verzameling Afrikaanse artefacten te aanschouwen en dat ook nog eens voor niks. Wat wil je nog meer? We reden erheen en merkten al snel dat er in Berg in Dal geen hoorngeschal meer klinkt, maar dat er droefenis heerst, alom.
Dat het Afrika/Wereldmuseum juist hier zijn domicilie heeft gevonden, is geen toeval, want bij Berg en Dal ligt ook het dorp Heilig Landstichting, tevens het meest roomse stukje grond van Nederland. Tot voor kort heeft Dries van Agt er gewoond met zijn vrouw Eugenie. Het echtpaar zat regelmatig in de banken van de Cenakelkerk, maar vanwege hun ouderdom gaat dat niet meer. De Cenakelkerk is beslist een bezoekje waard – helemaal opgeknapt met overheidsgeld. Daarmee ontsnapt de Cenakelkerk aan de ondergang, want ook in Nijmegen/Berg en Dal en omgeving heeft de secularisatie toegeslagen. In Nederland wordt – met uitzondering van een paar verdwaalde kunstenaars – niemand meer rooms.
Het Afrika Museum is in 1954 opgericht door de Congregatie van de Heilige Geest. De collectie bestaat uit Afrikaanse maskers, beelden en andere objecten, die paters en de missionarissen hadden meegenomen naar Nederland. Gekregen, gekocht, gestolen, daarover zijn de meningen verdeeld. De paters wonnen zieltjes, brachten het christendom plus westerse civilisatie. Ze brachten tevens kolonialisme en uitbuiting, ook daarover zijn de meningen verdeeld. De artefacten werden museaal tentoongesteld, bovendien verrezen er buiten in de museumtuin allemaal hutjes, zoals je die ook tegenkomt in een Afrikaanse dorpskraal. In eenvoudige vorm zie je zo getekend in het deeltje: Kuifje in Afrika.
Vanaf 2014 ging het mis. Toen aanvaardde het Afrika Museum een samenwerkingsverband met het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMvW), waar ook het Museum Volkenkunde in Leiden en het Tropenmuseum in Amsterdam onder vallen. Je hoeft geen groot socioloog te zijn om te begrijpen dat de gedachtewereld van de paters botst met die van het wokisme, zoals dat tegenwoordig wordt uitgedragen zodra het woord ‘kolonialisme’ valt. Kiplings White Man’s Burden gaat tegenwoordig gepaard met een groot schuldgevoel. Niettemin zijn de paters de eigenaren van de collectie gebleven en moeten zij met lede ogen hebben aangezien dat hun museum door nieuwe conservatoren werd heringericht en voorzien van commentaren, die niet altijd even gunstig waren. De boel was echter van hun, dat hoefden de paters niet te pikken. Dan maar liever helemaal geen collectie! Het idee kwam op om stukken te verkopen en de opbrengst te gebruiken voor een oudedagvoorziening. Logisch, want ook paters worden oud.
Al bij de ingang word je je bewust van het conflict. Officieel heet het het Wereldmuseum, maar de oude bordjes Afrika Museum hangen er nog steeds. Buiten staat een beeld van een Afrikaanse vrouw, zo te zien behangen met kralen en spiegeltjes. Oei, een stereotype! We vermoeden dat het hier niet lang zal blijven staan.
Ergens heb je de vage hoop dat het museum is ingericht om een beeld te schetsen van het leven van de missionarissen en de volkeren die zij getracht hebben te bekeren. Het was voor de paters vaak een avontuurlijk leven. In boomstammen peddelden zij over rivieren en met machetes kapten zij zich een weg door de jungle. Waren er wegen, zoals op Java, dan scheurden zij op de motorfiets van de ene kraal na de andere. Ik vermoed dat ze ook wel seksuele avontuurtjes hadden met de lokale bevolking. Werden zij naar Nederland teruggeroepen, dan konden zij vaak niet meer aarden en verveelden zij zich dood.
Ik bezit een boek van ene Gerrit Roelof de Graaf, getiteld: De wereld wordt omgekeerd. Met als ondertitel: ‘Culturele interactie tussen de vrijgemaakt-gereformeerde zendeling en de Papoea’s van Boven Digoel (1956-1995)’.
Het is een krankzinnig boek, verluchtigd met foto’s waarop je westerlingen ziet die Papoea’s – met ringen en botten door hun neus – dopen in de tropische wateren. Niettemin geeft het een aardig beeld van het leven dat missionarissen en zendelingen geleid moet hebben. Over die levens had ik graag een tentoonstelling gezien.
Dat zat er niet in. Het Afrika Museum is gratis, want het verkeert al in een toestand van aftakeling. Een deel van de collectie is weg. Medewerkers lopen wanhopig rond en gooien er met de pet naar. Dit was een kort dialoogje tussen en gids en haar volgelingen:
‘Voor het kolonialisme was Afrika was een rijk continent.’
‘Oja? Wanneer dan?’
‘Dat weet ik niet zo, dat moet je maar opzoeken op Google.’
Je krijgt nog wel een vage indruk in welk modern jasje de Wereldculturen dit museum hadden willen steken: het jasje van de propaganda. Afrika wordt als inspirerend continent voorgesteld, met een dynamische bevolking, waar het heerlijk toeven is. Moderne stereotiepen, maar dan mag het. Een tentoongestelde speer is nooit een wapen, maar altijd een kunstvoorwerp. Over de vele oorlogen – koloniale en tribale – zie je bijna niets. Wel een filmpje van een moslima met hoofddoekje, die weer eens uitlegt dat de islam een godsdienst is van de vrede.
Oh, wat zullen die paters zich daar aan hebben geërgerd!
Dat zulke mooie namen als het Tropenmuseum of het Museum voor Volkenkunde hebben moeten wijken voor zoiets slaps als Museum voor Wereldculturen heeft ook nooit mijn goedkeuring kunnen wegdragen.
In deze strijd sta ik pal achter de paters. Er zijn van die dingen waar je vanaf moet blijven. Karel van het Reve heeft eens voorgesteld om een museum te maken van het laatste communistisch dorp in Nederland. Beerta of een ander dorp in Groningen. We kunnen dan ervaren hoe zo’n dorp eruit heeft gezien en wat voor soort mensen daar woonden, tot lang nadat de laatste communist is gestorven.
Zo zou je ook de wereld van de missionarissen en zendelingen moeten conserveren. Het Afrika Museum in Berg en Dal, vlakbij het dorp Heilig Landstichting, was daarvoor een uitstekende plek. Het roomse Bloemendaal. Zoiets moet je onaangetast laten. Dat zulke mooie namen als het Tropenmuseum of het Museum voor Volkenkunde hebben moeten wijken voor zoiets slaps als Museum voor Wereldculturen heeft ook nooit mijn goedkeuring kunnen wegdragen.
Maar het is te laat. Voorbij, voorgoed voorbij. Uiteindelijk zijn al de paters toch in een kookpot terecht gekomen. In een Hollandse kookpot. En wat daar in zit, smaakt zelden lekker.
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.