Mark de Welgemutste Wegkijker
Jan Kuitenbrouwer over het vertrek van Mark Rutte. ‘Rutte is het bewijs dat wanneer een politicus al zijn energie richt op het overleven in de media, hij nergens anders meer aan toe komt. Politiek en bestuur, badwater en kind. Zijn enige prestatie is de duur van zijn ambtstermijn.’
De grote vraag waarop we in november het antwoord gaan zien is: hoe groot was de Mark-bonus nu ongeveer? Hoeveel stemmen kreeg Mark Rutte meer dan een andere VVD-lijsttrekker zou hebben gekregen? Het is onweetbaar, maar een indruk krijgen we binnenkort wel. Als de VVD erin slaagt, geholpen door Geert Wilders en Thierry Baudet, om immigratie tot hoofdthema van de verkiezingen te maken, een thema dat voor Rutte’s opvolger Dilan Yesilgöz geen geheimen kent, hoe groot zal dan het verschil met Rutte zijn?
Zoals veel linkse kiezers heb ik mijzelf de afgelopen jaren op de been gehouden met het idee dat het succes van de VVD vooral aan Rutte is toe te schrijven en dat als dit unieke politieke wonderkind van het toneel verdwijnt, die partij zal terugkrimpen naar het bescheiden formaat dat zij altijd gehad heeft. Anderzijds, in die vijftien jaar heeft Rutte veel jonge kiezers naar de VVD getrokken. Als stemmen op de VVD inmiddels een soort default is geworden, je stemt op die grote middenpartij die altijd de premier levert, heb je goede kans dat ook Rutte’s opvolger daarvan profiteert. Dan eindigt het tijdperk Rutte, maar niet het tijdperk VVD.
Wat zou er gebeuren met het tijdperk Toeslagen-Stikstof-Groningen-Zorgcrisis-Woningnood-En-Welk-Bestuurlijk-Echec-Vergeet-Ik-Nog? De Nederlandse overheid heeft de afgelopen twintig jaar een dramatisch verlies aan besturend vermogen geleden. Crises en calamiteiten volgden elkaar op. Grote problemen worden gesignaleerd maar niet aangepakt, overheidsdiensten ontsporen en zaaien verderf. Dat is niet de schuld van alleen de VVD, maar als Mark Rutte één ding niet gedaan heeft, dan is het zijn verantwoordelijkheid als premier nemen door dit probleem in elk geval te agenderen. Dertien jaar lang gaf hij leiding aan Algemene Zaken, en dertien jaar heeft men daar duimen gedraaid. Rutte was de president-directeur van een bedrijf waarvan de ene na de andere divisie faalt, zonder dat er ooit naar het hoofdkantoor werd gekeken. Hoe kan dat?
Rutte is de president-directeur van een bedrijf waarvan de ene na de andere divisie faalt, zonder dat er ooit naar het hoofdkantoor wordt gekeken.
Rutte fascineert ons, zoals een boeienkoning ons fascineert, of een geniale voetbalspits, die we ongeschonden dat doel willen zien bereiken. Hoe hij verdedigers het nakijken geeft, de bal losjes aan de voet, het ene moment kappend, het volgende juist wegzwevend, tot hij bij dat doel staat, de keeper de verkeerde kant op duikt en hij de bal met een achteloos tikje over de lijn schuift. Dan houden we van hem, of hij nu van ons is of van de tegenpartij.
Al jaren zijn mensen op zoek naar het geheim van Rutte’s uitzonderlijke succes. Ik heb er in de loop der jaren ook diverse stukken aan gewijd. Over zijn griezelige vermogen om smetteloos tevoorschijn te komen uit welke knoeiboel dan ook. Over zijn gebruik van NLP, neurolinguïstisch programmeren, een mentale techniek met als uitgangspunt: wat waar is doet er niet toe, alleen wat bruikbaar is. Over zijn soms haast metafysische taalgebruik, zijn speelse gemak in het creëren van ad hoc werkelijkheden, zo argeloos en naturel dat slinkse opzet niet in je opkomt en je voor je er erg in hebt aanneemt wat hij zegt. Zinnen als: ‘Ik heb een fout gemaakt, maar ik heb niets fout gedáán.’ ‘Het bedrag was onjuist,maar de sóm klopte.’ De nationale suspension of disbelief die hij wist te creëren met zijn slimme oxymoron ‘gedoogsteun’ – alsof steunen en gedogen elkaar niet wederzijds uitsluiten. Door goed naar Mark Rutte te luisteren weet je altijd precies waar het echte probleem zit. Krijgt hij kritiek omdat Nederland onder hem lelijk achterloopt met CO2-reductie, dan gaat hij naar de klimaattop in Glasgow en roept de wereld op tot ‘actie, actie, actie!’ Krijgt hij het verwijt dat hij problemen laat slepen, te veel papt en nat houdt, dan begint hij te vertellen over zijn ‘robuuste bestuursstijl’. Wat Rutte zegt is vaak een vrij getrouwe contramal van wat er aan de hand is.
Om dat zó lang vol te houden moet je over een vermogen tot dissociatie beschikken, en ik geloof dat dat het ware geheim is van Rutte: als het uitkomt is hij gewoon niet thuis. Er gaat een knop om en een body double neemt zijn plaats in. Mensen verbazen zich over zijn onaangedaanheid, ‘het kan hem allemaal niets schelen,’ zeggen ze. Maar ís er wel een ‘hem’?
De politiek zal er met zijn vertrek niet mooier op worden. Het vermogen om voor het oog van de natie altijd in de plooi te blijven, nooit uit je rol te vallen, nooit te haperen, is uiterst zeldzaam. Dijkhoff, Hoekstra, Kaag, Samsom, Asscher, Ploumen, Roemer – er is een lange lijst van nieuwe politieke sterren, zorgvuldig gelanceerd, en in een ommezien weer verdwenen. Hou het maar vol, met zoveel wolven in de struiken. De sociale media zijn genadeloos, zeker voor vrouwen. Je ziet het aan Sophie Hermans, keiharde werker, voortreffelijke dossierkennis, doorkneed in het politieke handwerk, maar nerveus en kwetsbaar in de presentatie. Een voetbalster op een rugbyveld. Wie heeft Rutte’s unieke dissociatievermogen om al dat venijn blijvend te doorstaan?
Na al die teleurstellingen onder Mark de Welgemutste Wegkijker, de afmattende onvermijdelijkheid van wéér die ongrijpbare vent met zijn grijns, leeft in het land een enorme behoefte aan verandering en vernieuwing. Mensen snakken ernaar. Mark Rutte heeft uiteindelijk ook zelf begrepen dat hij aan die verandering maar één bijdrage kan leveren: door weg te gaan. Hij deed het in klassiek Ruttiaanse stijl. Dertien jaar lang overleefde hij door uit de buurt te blijven van grote problemen, door zijn lijfsbehoud bovengeschikt te maken aan het landsbelang, en wat waren zijn eerste woorden toen hij zijn vertrek bekend maakte: ‘Het enige dat mij motiveert is Nederland. Mijn positie is daar volstrekt ondergeschikt aan.’ De perfecte contramal.
Obstakel Rutte is nu dus opgeruimd, maar: gaat er iets veranderen?
Na al die teleurstellingen onder Mark de Welgemutste Wegkijker, leeft in het land een enorme behoefte aan verandering en vernieuwing. Mensen snakken ernaar.
De veertigers die het roer gaan overnemen worden nu in de media aangeduid als een ‘nieuwe generatie’, maar dat is overdreven. Dilan Yesilgöz is maar tien jaar jonger dan Rutte. Voor de opvolgers van Hoekstra, Heerma en, vermoedelijk, Kaag, zal ongeveer hetzelfde gelden. We hebben het gezien: ‘nieuw leiderschap’ is iets dat gedijt in de glossy context van campagnefilmpjes en verkiezingsposters maar in de schemerige gangen van de macht snel zoekt raakt. Politici worden gemaakt door de omstandigheden waarin zij moeten opereren, en die veranderen nooit bij toverslag. Zolang al het Haagse handelen gestuurd wordt door ‘beeldvorming’, een ander woord voor mediagenade, zal er geen politieke energie geïnvesteerd worden in ingewikkelde, ondankbare projecten als de reorganisatie van overheidsdiensten. En voor wie toch iets te hard door de gangen rent is er altijd nog het geheime valluik, zie het tragisch lot van Dennis Wiersma. Als iets het openbaar bestuur verlamt dan zijn het de zoeklichten van de media. Mark Rutte is het bewijs dat wanneer een politicus al zijn energie richt op het overleven in die arena, hij nergens anders meer aan toe komt. Politiek en bestuur, badwater en kind. Mark Rutte’s belangrijkste prestatie is de duur van zijn ambtstermijn. Daarom haakt hij nu ook af: record gehaald.
Ook de grote outsiders van de afgelopen decennia, Janmaat, Fortuyn, Wilders, Baudet, hebben uiteindelijk weinig vernieuwing gebracht. En als BBB in november in het Torentje terecht komt: zijn zij wel geëquipeerd voor de monumentale taak om onze overheid doelmatig en betrouwbaar te maken? Kunnen zij de mensen leveren die daarvoor nodig zijn? Of gaan zij alleen het boerenbelang veilig stellen en zal de rest ze een zorg zijn? De meest waarschijnlijke uitkomst is een soort Rutte 5 zonder Rutte maar met een zwaargewicht op de milieurem.
Rutte is weg. Als obstakel voor vernieuwing, maar ook als gelouterde leider en bewaarder van de eenheid. Eduard Bomhoff, Winnie de Jong, Mat Herben, ik zie de LPF-geesten alweer over de hofvijver zweven. Herman Heinsbroek – huuu!
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.