De meerderheid van de mensen is bang om het fout te doen
Massatoerisme in het nationale park van de Cinque Terre, lange rijen voor de Vermeertentoonstelling in het Rijksmuseum… Ilja Leonard Pfeijffer weet waarom iedereen naar dezelfde plek wil waar iedereen naartoe gaat.
Niet ver van Genua ligt het befaamde nationale park van de idyllische Cinque Terre en tijdens het afgelopen paasweekend is het daar volledig uit de hand gelopen. De dorpjes en wandelpaden konden zich verheugen in een dermate warme belangstelling van paastoeristen dat treinreizigers niet meer op de perrons terecht konden, dat de toegang van de perrons naar de stadjes verstopt raakte, dat files ontstonden voor de beroemde geitenpaadjes waarover je in een ansichtkaart kunt wandelen, dat een deel van de route is ingestort en dat de autoriteiten zonder enig voorbehoud spreken van een onhoudbare situatie. Er wordt gedacht aan beperkende maatregelen. In het nabijgelegen Portofino is al een noodverordening van kracht, die het toeristen verbiedt om stil te staan bij de mooiste plekjes. De lokale kranten staan er bol van. Ik zal niet zeggen dat men minder verbaasd zou zijn geweest als men beter op de hoogte was van de recente Nederlandse literatuur, maar ik begin wel steeds beter te begrijpen hoe Cassandra zich moet hebben gevoeld.
Ik had het erover met Stella, die het nieuws over het toenemende toerisme in Ligurië met nog groter afgrijzen volgt dan ik. Eigenlijk heb ik Grand Hotel Europa voor haar geschreven. Zij stelde mij de op zich uiterst logische vraag waarom al die mensen nog steeds naar de Cinque Terre komen. Wat verwachten zij? Wat is er nog leuk aan als het daar zo druk is? Het is nota bene een natuurgebied. De ervaring die het in theorie te bieden zou hebben, is verlatenheid in een adembenemend landschap met schitterende vergezichten. Maar wat zie je daar nog van als je gedoemd bent achter rugzakken en harige kuiten aan te schuifelen?
Ik had een antwoord op die vraag, want ik had erover nagedacht. De reden waarom al die mensen naar de Cinque Terre willen, is dezelfde reden waarom de Vermeertentoonstelling in Amsterdam al binnen twee dagen was uitverkocht, hetgeen overigens een andere frustratie voor Stella is, want zij zou die tentoonstelling heel graag bezoeken en zij kan het zich als kunsthistorica beroepshalve eigenlijk niet permitteren om die tentoonstelling niet te bezoeken, maar dat gaat dus niet meer.
De vrije tijd wordt nuttig besteed. Mensen willen hun tijd niet verdoen aan een ontdekkingstocht zonder gegarandeerd resultaat.
De reden waarom iedereen naar dezelfde plek wil waar iedereen naartoe gaat, is dat iedereen daarnaartoe gaat. Dit geldt voor vakantiebestemmingen net zo goed als voor culturele evenementen, toneelvoorstellingen, concerten en bioscoopfilms. Hetzelfde principe leidt tot een bestsellercultuur, waarbij mensen de boeken kopen die het meest verkocht zijn. The winner takes it all. Iedereen gaat naar het Rijksmuseum en naar het Concertgebouworkest, maar niemand gaat naar het Radio Filharmonisch Orkest of naar Museum Swaanswijk in Voorburg. De vrije tijd wordt nuttig besteed. Mensen willen hun tijd niet verdoen aan een ontdekkingstocht zonder gegarandeerd resultaat. Het feit dat iedereen er naartoe gaat, wordt gezien als een kwaliteitsgarantie. Bovendien willen de mensen kunnen meepraten en om te kunnen meepraten moet je meedoen met wat andere mensen doen. Het is een vorm van FOMO, Fear of Missing Out. Als je de Vermeertentoonstelling mist, ben je er niet bij geweest, terwijl je erbij had moeten zijn.
Het is een vorm van onzekerheid die bijna aandoenlijk is. Natuurlijk zijn er zelfbewuste, nieuwsgierige, culturele spookrijders, die onvermoeibaar op zoek gaan naar parels in de Zweedse poëzie en die de experimentele voorstellingen van Dood Paard al jaren op de voet volgen. Natuurlijk zijn er onafhankelijke, avontuurlijke vakantiegangers, doe niet bang zijn om hun geluk te beproeven in terecht verwaarloosde streken. Maar de meerderheid van de mensen is bang om het fout te doen. Daarom volgt zij het voorbeeld van de meerderheid.
‘Maar wat is dan de genoegdoening?’ vroeg Stella. ‘Waar beleven die mensen dan plezier aan? Niet aan de schilderijen van Vermeer, die je door de drukte niet kunt zien, of aan de vergezichten over de heuvels aan de Middellandse Zee, waar duizenden medereizigers voor je uitzicht staan.’
Volgens mij bestaat de genoegdoening er volledig uit dat je er bent. Je hebt het niet gemist. Je kunt het afstrepen van je lijstje. Je doet mee. Je bent mens onder mensen. Het laatste dat je nog te doen staat, is bewijs creëren voor je aanwezigheid in de vorm van een selfie. Daarna ben je gecertificeerd wereldburger met de juiste culturele interesses.
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.