“De mensen die het asociaalst zijn, worden in onze samenleving verheerlijkt. En de grootste knappe koppen zetten we niet in om het armoedeprobleem op te lossen, maar om zo veel mogelijk producten te verkopen. Dat is superraar. We zijn als samenleving eigenlijk ontzettend onderontwikkeld.” 

Aan het woord is Oscar Westra van Holthe, systemisch coach op de Zuidas. Hij verleent daar psychologische hulp, waarbij hij kijkt naar het systeem van relaties waarin mensen zitten – familie, vrienden, collega’s. Daarnaast spreekt hij zich regelmatig uit in de media over de kloof tussen arm en rijk en hoe we tot een eerlijkere samenleving zouden kunnen komen. Saillant detail: hij komt zelf uit een oude familie en groeide op in Aerdenhout.

Je biedt psychologische hulp op de Zuidas, een plek waar het voornamelijk draait om veel geld verdienen. Wat dacht je? Die mensen kunnen wel wat bijsturing gebruiken? 

“Eigenlijk was de Zuidas mijn comfortzone. Ik ben opgegroeid in een omgeving waar mensen woonden die daar bij advocatenkantoren werkten. Ik had daar ook mijn eerste vakantiebaantje: via de buren kwam ik op een advocatenkantoor terecht op de Zuidas. Ik werkte daar als secretaresse. Rekeningen van 500 euro per uur opmaken of vakanties boeken en cadeaus uitzoeken voor de echtgenotes van de partners, omdat die daar zelf geen tijd voor hadden. 

“Het was voor mij dus een heel gewone keuze om op de Zuidas te gaan werken. En ja, als er ergens emotionele verwaarlozing is, dan is het wel daar. Alleen resultaten tellen, alleen de buitenkant telt. Het gaat om je reputatie, het gaat over veel geld verdienen, maar we moeten niet vergeten dat het ook over professionaliteit gaat. Dus je moet heel goed zijn in je vak. Je moet ballen hebben, je moet durven. Er is daar veel te doen voor een systemisch coach. Want succes verblindt. Mensen krijgen oogkleppen op. 

De mensen die het asociaalst zijn, worden in onze samenleving verheerlijkt.

“Als je snel veel geld kunt verdienen, word je in beslag genomen door gedachtes als: als ik dit doe, heb ik er weer een boot bij. Of als ik dat doe, kan ik weer een nieuwe auto kopen. Omdat je zo druk bent met geld verdienen, zie je de andere kant niet meer. Je ziet die onderkant van de samenleving niet meer.

“Het wordt normaal om voor een lunch 150 euro te betalen, of 250 als je er een fles wijn bij wilt. Je krijgt net zo’n mindset als die politicus aan wie gevraagd werd hoeveel een brood kostte en die werkelijk geen idee had.”

Met wat voor problemen komen jouw cliënten bij jou? 

“Ik doe twee takken van sport. Ik werk met bedrijven en met privépersonen. Die laatste zijn mensen die bij me komen met persoonlijke relatie- of familieproblemen. Die komen vaak uit oude families en weten me dan te vinden omdat ze iemand met dezelfde achtergrond zoeken. Die herkennen iets in wat ik op de radio en televisie roep over het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk. Ze zeggen tegen mij: ik wil wel anders, maar ik zit vast in dit systeem.”

Wat willen ze dan anders? 

“Ik zal je een voorbeeld geven. Ik deed een keer een cursus en toen ik daar vertelde dat ik uit Aerdenhout kwam, zei iemand: o, wat zielig. Ik zei: hoezo, zielig? Hij antwoordde: al die druk die op je ligt, dat je jezelf niet kunt zijn, dat je iemand anders moet zijn dan je eigenlijk bent.

“Toen besefte ik dat er ook een andere kant zit aan uit een gegoede familie komen. Je groeit op in de schaduw van voorvaderen die iets hebben neergezet. Hoe kom je uit die schaduw? Als je ouders succesvol zijn geweest en veel geld hebben verdiend, hoe definieer je dan je eigen succes? Misschien wil je wel gewoon een lief en leuk gezin in plaats van alles aan de buitenkant goed geregeld hebben. In dit soort families gaat het vaak om het in stand houden van het familiekapitaal. Het is een impliciete druk, er wordt weinig uitgesproken en er wordt vaak weinig emotionele verbinding gelegd.”

Het is wel comfortabel als je ouders geld hebben. 

“Natuurlijk. Er is altijd een vangnet. Het geeft een bepaalde rust dat je ergens op kunt terugvallen. Dat maakt dat je zekerder in het leven staat. En tegelijkertijd hangen er allerlei verwachtingen aan. 

“De vraag is ook: wat doe je met dat geld? Ik ken mensen die echt rondlopen met gewetensbezwaren, omdat het familiekapitaal verdiend is via slavernij of andere vormen van uitbuiting. Mijn eigen voorvaderen hadden ook plantages in Suriname. Ik word weleens opgebeld door jongeren die zeggen: mijn ouders hebben allemaal fabrieken en die grond is vervuild. Ik voel de pijn van al die mensen die zijn uitgebuit. Wij hebben van hen geprofiteerd en misbruik van hen gemaakt. Ik stel hen dan de vraag: ga je al die pijn op je schouders nemen, of heb je misschien ook recht op je eigen leven en je eigen geluk? Waar zit jouw verantwoordelijkheid? Ga je al je geld weggeven en zeggen: ik heb het niet verdiend, dus ik heb er geen recht op? Of doe je het anders? Bijvoorbeeld zoals Millionaires for Humanity, dat is een club van rijke mensen die zeggen: wij vinden het prima om meer belasting te betalen, we merken er toch niets van.”

Behalve met privépersonen werk je ook met mensen die voor bedrijven op de Zuidas werken. Wat speelt er bij hen? 

“Ik zie bij leidinggevenden dat je zwakte tonen of zeggen dat je het ook niet weet, heel moeilijk is. Het maakt je verdacht; mensen gaan denken dat je niet capabel bent.

“Dan ontstaat er een kloof tussen de verwachtingen die je personeel van je heeft en wie je werkelijk bent. Je hebt een masker op en draait mee in de ratrace, terwijl je denkt: waar ben ik in hemelsnaam mee bezig? Die mensen kunnen zichzelf niet meer zijn, want ze worden alleen beloond naar de resultaten die ze behalen. 

“Ik zie bij veel mensen die op de Zuidas werken dat ze overcompenseren voor het gebrek aan erkenning dat ze vroeger hebben ervaren. Dat gaat ten koste van menselijk contact. Ze gaan maar door op de automatische piloot. Ze lossen in hun hoofd wel complexe puzzeltjes op, maar door dat overcompensatie-gedrag raken ze een stuk van hun menselijkheid kwijt.”

Je krijgt in je praktijk te maken met mensen die heel veel geld verdienen. We hebben het vaak over het bestaansminimum, maar is er ook een bestaansmaximum? Kun je te rijk zijn? 

“Laat ik er dit over zeggen: de grootste daders in de samenleving zijn vaak de mensen die de meeste pijn hebben gehad. Dat betekent niet dat ze geen verantwoordelijkheid dragen voor wat ze anderen aandoen. Maar waar het om gaat, is dat ze hun pijn op anderen verhalen. Als je als kind niet bent gezien, niet de aandacht hebt gekregen waar je recht op had, dan ga je dat bij anderen afdwingen. Dat kun je doen door succesvol te zijn of veel geld te verdienen. Heel veel geld willen verdienen heeft iets kinderlijks, want je wilt ergens in gezien worden.

“Als je je daar bewust van bent, kun je het gebruiken. Dan zeg je tegen jezelf: ik wilde ergens in gezien worden, maar uiteindelijk ga ik het nooit vinden in veel geld verdienen, dus ik ontsla mezelf van de honger naar meer. Want je kunt er ook het spoor in kwijtraken. Ik zie veel mensen die dat is overkomen. Er komt nooit een eind aan, het is nooit genoeg, er is altijd iemand die meer geld heeft, of meer dit of meer dat. Die mensen zijn zichzelf alleen maar aan het vergelijken met anderen in plaats van zichzelf te zijn.”

Ik moet meteen aan Donald Trump denken. 

“Ja, Trump is een schoolvoorbeeld van dat gedrag. Bij hem ligt het er zo dik bovenop. Die man is als kind nooit gezien, dat is overduidelijk. Maar er wordt ook op een kinderachtige manier op hem gereageerd. Hij wordt gewoon afgeschreven, terwijl hij eigenlijk empathie en liefde nodig heeft, zodat hij bij zijn wond kan komen.”

Hij heeft anders genoeg wonden bij anderen geslagen. 

“Dat klopt. En hij is maar één voorbeeld van al die mensen die in dit soort overlevingsgedrag gevangenzitten. Succes nastreven, druk-druk-druk zijn, dat is allemaal compensatiegedrag om de pijn die daaronder ligt niet te voelen. We denken vaak van rijke mensen: die hebben toch alles al? Maar vaak hebben die ouders gehad die emotioneel niet thuis waren. En ze komen door al dat geld in een rare bubbel terecht. Ik heb jonge vrienden in het buitenland die uit verveling al hun vluchten bijhouden in een app om hun vrienden te laten zien hoeveel ze reizen.

“Tja, je levensinvulling raakt weg, dus dan ga je het in oppervlakkige dingen zoeken. Zo’n Jeff Bezos, die heel veel kapitaal onttrekt en daarna gewoon een boot koopt voor 430 miljoen dollar, terwijl hij met dat geld een heel land uit de armoede kan trekken, of daar structurele programma’s voor kan maken. Dat soort gedrag, daar gaat de wereld kapot aan.”

Maar hoe ga je dat veranderen? 

“Wat we nodig hebben is een politiek die opkomt voor mensen die niet worden gehoord in plaats van voor mensen die het voor het zeggen hebben. Een politiek die de rol van ouders op zich neemt. Als ouders hun kinderen niet begrijpen, geen grenzen stellen, dan escaleert de boel. Het neoliberalisme werkt dat in de hand. Politici ontkennen hun ouderschap, dat ze bepaalde kaders moeten stellen. De politiek moet veel meer verantwoordelijkheid nemen om de kloof tussen arm en rijk te verkleinen.”

Geef eens een concreet voorbeeld van hoe je dat zou kunnen doen. 

“Je kunt bijvoorbeeld regelen dat de CEO van een onderneming niet meer dan, zeg, twintig of dertig keer zo veel mag verdienen als de minst verdienende werknemer. Dat is iets heel simpels. Ik ben altijd van de simpele oplossingen. Sommige dingen zijn niet ingewikkeld. Mensen zijn ook helemaal niet ingewikkeld. Een mens heeft vier basisemoties: boos, bang, blij, bedroefd. En dan zitten we allemaal te doen alsof mensen heel ingewikkeld zijn. Nee! Je kunt gewoon met elkaar bepalen welke inkomensverschillen rechtvaardig zijn en daar leidende principes voor invoeren.”

Als bedrijven dat zelf moeten gaan doen, kun je lang wachten. 

“Nee, we hebben wetgeving nodig. In het bedrijfsleven geldt: waar je mee weg kunt komen, dat doe je gewoon. Je hebt hier echt de politiek voor nodig.”

In dit soort families gaat het vaak om het in stand houden van het familiekapitaal.

Je bent wel een beetje een wereldverbeteraar. 

“Ja, ik probeer de samenleving menselijker te maken. Mij gaat het om verbinding. Er is altijd een relatie of afhankelijkheid tussen mensen, of ze nou willen of niet. Ik probeer die verbindingen bloot te leggen. 

“Eigenlijk werk ik met grote kinderen. Die probeer ik emotioneel volwassen te maken. Dat mensen iets kinderlijks behouden is helemaal geen probleem. Het probleem is dat heel veel mensen in het kinderachtige terechtkomen. Het kinderlijke is prima: dat is humor, spelen, nieuwe dingen ontdekken, durven, experimenteren, nieuwsgierigheid, fantasie. Dat heb je nodig om tot een visie te komen. Dat kan niet vanuit volwassenheid, want dan ga je alles realistisch bekijken en dan denk je: laat maar.

“Maar in de wereld van het grote geld heerst niet het kinderlijke, maar het kinderachtige. Ik heb meer dan jij en ik duw jou in een bepaalde hoek. En daardoor escaleren dingen in de wereld.”