Volgens Amerika-journalist Laila Frank, die in diverse NPO-programma’s de Amerikaanse actualiteit becommentarieert, is het welbeschouwd een mission impossible – nu een stuk schrijven over de kansen van Donald Trump om opnieuw president van de Verenigde Staten te worden. Ze beroept zich op de bekende wijsheid dat een dag of een week in het heetst van de presidentsrace gelijk staat aan een heel jaar, waarin ‘nog van alles kan gebeuren’ (‘events, my dear, events’). Bovendien zijn er begin 2023 al zo ontzettend veel mistige variabelen aan te wijzen – zijn justitiële vervolging, zijn tegenkandidaten, zijn al of niet aanwezige vermogen gematigde kiezers aan te trekken – dat elke uitspraak over de kansen van Trump in 2024 op drijfzand is gebaseerd. 

Maar Trump zou Trump niet zijn als er niet ook een wonderlijke zekerheid aan het ontstaan is. Je kunt haast geen professoraal essay over geopolitiek inkijken zonder te concluderen dat de ‘America First’-boodschap uit president Trumps inaugurele rede – hoezeer destijds ook weggehoond door de weldenkende klasse – de toon heeft gezet voor een wereld die zich ‘in blokken’ aan het opdelen is. Terwijl Trump onophoudelijk is neergezet als het menselijke uithangbord van gewetenloze domheid, blijkt zijn America First, zo beamen nu zelfs de knapste koppen, een politiek-inhoudelijke voltreffer te zijn geweest. Ook Trumps felste tegenstanders moeten inmiddels toegeven dat hij het niet verkeerd zag toen hij aandrong op een evenwichtiger financiering van de Navo en de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas bekritiseerde.

Trumps ‘America First’ blijkt, zo beamen nu zelfs de knapste koppen, een politiek-inhoudelijke voltreffer te zijn geweest.

“‘America First’ is vanuit electoraal oogpunt een steengoed verhaal,” zegt Laila Frank zonder enige aarzeling. Zo goed zelfs dat een van de aansprekendste Democraten van dit moment, de zojuist gekozen (en veelvuldig in vrijetijdskleding gehulde) senator van de swing state Pennsylvania, John Fetterman, er vol overgave mee de boer opgaat – ook met het door Trump aangemoedigde en door milieuactivisten verfoeide ‘fracken’, om olie en aardgas te winnen. 

Een van de hoekstenen van president Bidens beleid en populariteit is de voortzetting van Trumps ‘America First’-gedachte – bijvoorbeeld door Trumps anti-China-beleid te continueren en zelfs aan te scherpen. En door met honderden miljarden dollars de binnenlandse industrie op grote schaal te subsidiëren. Het zou dus zomaar kunnen dat een herverkiezing van Trump – in dit deel van de wereld voorgesteld als onwaarschijnlijk en een regelrechte ramp – grotendeels in lijn is met de huidige ontwikkelingen in de wereldpolitiek. “Wat je ook van Trump vindt en in welke fase van zijn populariteit hij ook zit, voorlopig is hij met afstand de bekendste en invloedrijkste presidentskandidaat bij de Republikeinen,” zegt amerikanist Koen Petersen. “En alleen al daarom is hij nog lang niet uit te vlakken.”

De kans dat dit stuk meteen de prullenbak in kan omdat Trump achter de tralies verdwijnt en geen campagne kan voeren is zeer klein, zo bevestigde Koen Petersen nog eens in Nieuwsuur op 20 december 2022, de dag dat de parlementaire commissie die de Capitool-bestorming onderzocht te kennen gaf dat Trump vervolgd dient te worden voor zijn rol daarin. Juridisch mag er volgens Petersen dan geen smoking gun tevoorschijn zijn gekomen, het oordeel van de onderzoekscommissie verkleint Trumps politieke perspectieven wel degelijk. Zoals Petersen het formuleert: Trump sleept steeds meer ‘gedoe’ achter zich aan, en lijkt daarmee op verschillende manieren onaantrekkelijker te worden, zowel voor kiezers als voor sponsors en zijn toekomstige campagnestrategen. 

Hoeveel slagen om de arm Amerika-watchers ook willen houden, ze zijn vrijwel allemaal van mening dat de hoepel waardoor ‘The Donald’ straks moet springen om opnieuw president te worden steeds nauwer wordt. Voor de belangrijkste lakmoesproef is Trump grandioos gezakt: kandidaten voor de tussentijdse verkiezingen van afgelopen november die door ‘The Donald’ naar voren waren geschoven en meegingen in zijn verhaal over gestolen verkiezingen (ook wel ‘The Big Lie’ genoemd) scoorden slecht bij het electoraat. Het pregnantste voorbeeld daarvan speelde zich af in de traditioneel door de Republikeinen gedomineerde staat Georgia, waar de American football-speler Herschel Walker de overwinning moest laten aan zijn Democratische opponent Raphael Warnock. 

“Walker was bepaald geen visionair en wekte de indruk dat hij, eenmaal gekozen, vooral met Trump aan de lijn zou hangen om beslissingen te nemen,” zegt Petersen. “En hij had een electoraal weinig populair anti-abortusstandpunt, dat bovendien in een dubieus daglicht kwam te staan omdat hij volgens aanhoudende geruchten vrouwen met wie hij het bed zou hebben gedeeld, betaald zou hebben om abortus te plegen.” 

Maar Walker was, zoals gezegd, niet de enige Trump-kandidaat die opzichtig faalde. Ook in bijvoorbeeld Arizona (gouverneurskandidaat Kari Lake), Pennsylvania (kandidaat-senator Mehmet Oz,) en Alaska (senaatskandidaat Kelly Tshibaka) bleven zijn lievelingen, net als in de rest van het land, opvallend ver verwijderd van de overwinning. Deze tegenvallers maken Trump kwetsbaar voor zijn Republikeinse tegenkandidaten, die in de aankomende voorverkiezingen naar waarheid kunnen beweren dat Trump sinds zijn inauguratie als president in geen enkele verkiezing meer een klinkende zege heeft behaald. Een vervelende conclusie voor iemand die zijn tegenstrevers graag uitmaakt voor losers. 

Laila Frank mag dan sceptisch zijn over de mogelijkheid om nu te voorspellen of Trump nog een serieuze kans maakt op het presidentschap, ze heeft wel een lijstje van factoren klaarliggen die het succes van zijn aankomende campagne gaan bepalen, te weten: de kiezers, de partij, de sponsors en de media. 

Frank slaat onmiddellijk aan het inventariseren: “Aan het kiezersfront heeft Trump nog steeds enorme steun van zijn aanzienlijke achterban, zijn fan base. In de voorverkiezingen is dat een geducht wapen waarmee hij een gerede kans maakt om Republikeinse tegenkandidaten de baas te blijven. Omdat zijn achterban nauwelijks meer naar mainstream media kijkt en de kans dus klein is dat die op andere gedachten komt – bijvoorbeeld wat betreft de gestolen verkiezingen –, is die fan base voor Trump zowat een zekerheid.” 

Maar de waarde daarvan gaat substantieel achteruit op het moment dat Trump – mocht hij de kandidatuur namens zijn partij nog een keer in de wacht slepen – tegen Biden of een andere Democraat in de eindstrijd terechtkomt. “Dan heeft hij niet genoeg aan die fan base en is zijn positie veel kwetsbaarder, omdat hij dan stemmen zal moeten winnen bij meer gematigde kiezers die nog wél naar de mainstream media kijken.” Ook Petersen ziet die zwakke plek: “Tot dusver blijkt uit niets dat Trump in staat is om grote groepen gematigde kiezers terug in zijn kamp te krijgen.”

Bij de sponsors en de media, twee andere factoren uit Laila Franks lijstje (die bovendien ook weer invloed op elkáár hebben), gaat het voor Trump ook bepaald niet lekker. Petersen is keihard: “Zijn aankondiging dat hij weer kandidaat is voor de Republikeinen heeft nauwelijks voor enige impuls gezorgd. Normaal gesproken zie je dat een kandidaat die in de race stapt op z’n minst een klein sprongetje maakt in de peilingen. Bij Trump was daar helemaal niks van te zien. Een groter contrast met 2015 is niet denkbaar. Toen wist hij alle schijnwerpers vanaf dag één op zich gericht, en lieten de schijnwerpers hem niet meer los.” Dat een invloedrijke conservatieve zender als Fox News zich van Trump heeft afgewend, evenals de mediatycoon erachter (Rupert Murdoch), dient volgens zowel Frank als Petersen niet onderschat te worden. Vooral ook omdat sponsors minder geïnteresseerd zullen zijn als Trump niet meer automatisch het nieuws van de dag is, zoals zeven jaar geleden wel het geval was. 

En dan is er nog de Republikeinse Partij zelf. Geen enkele partij wordt enthousiast van een politicus met een tanend vermogen om kiezers te mobiliseren. Daarbij maken sommige opvattingen van de Republikeinen het bijzonder lastig voor Trump om gematigde kiezers te lokken. Frank: “Bepaalde doelgroepen dreigen grotendeels uit het zicht van de Republikeinse partij te verdwijnen. Denk aan jongeren en vrouwen. Vind je het gek dat vrouwen massaal afhaken bij het anti-abortusstandpunt van de Republikeinen?” 

Trump zal, kortom, heel veel moeite moeten doen om deze doelgroepen weer enigszins aan te spreken. Zowel het anti-abortusstandpunt als de aanhoudende bewering dat de verkiezingen in 2020 gestolen zijn, zitten die ambitie in de weg. Frank noemt deze stellingnames ‘blokken aan het been’ van de Republikeinen, en dus ook van Trump. 

Maar minstens één Republikeinse belofte is zo slim geweest om zich nooit publiekelijk uit te laten over gestolen verkiezingen, tot grote woede van Trump. Zijn naam? Ron DeSantis. De gouverneur van Florida, die als een van de weinige Republikeinen met een veel ruimere marge werd herkozen dan verwacht, de enige serieuze meevaller tijdens de tussentijdse verkiezingen, waarbij zijn partij teleurstelling na teleurstelling moest wegslikken. Petersen: “DeSantis won met een marge van negentien procentpunt. Daarmee heeft hij zijn electorale kracht overtuigend bewezen. Hij bleek in staat flinke hoeveelheden Democratische kiezers te laten overlopen.” 

Vanwaar die klinkende overwinning? Frank: “Door zijn standvastige coronabeleid heeft DeSantis het profiel van een sterke leider neergezet, en van een slimme politicus. Hij weet wetten erdoorheen te krijgen en praat de juiste mensen naar de mond. Maar die slimheid is tegelijkertijd zijn achilleshiel. Draai zijn staat van dienst een kwartslag en hij laadt de verdenking op zich dat hij een opportunistische en gladde politicus is. Precies het type dat Trump ooit verleidde de politiek in de gaan, om ertegen ten strijde te trekken.” 

DeSantis heeft onder meer furore gemaakt met zijn standvastige coronabeleid en de Stop W.O.K.E. Act. In plaats van zijn afkeer te tonen van de lhbti+-gemeenschap en nieuwerwetse genderdiscussies en daarmee Democraten de gordijnen in de te jagen, heeft DeSantis de nadruk gelegd op iets dat ogenschijnlijk minder omstreden is, namelijk het recht van ouders om invloed te hebben op het onderwijs van hun kinderen. Wanneer allerlei vooruitstrevend voorlichtingsmateriaal daardoor niet wordt toegelaten in het curriculum en er boeken en films sneuvelen, kan
DeSantis zich verschuilen achter de ouders. 

Mede vanwege de te verwachten kandidaatstelling van DeSantis is Frank recentelijk naar Florida afgereisd, om te peilen hoe hij gezien wordt door kiezers, partijgenoten en mensen in het openbaar bestuur. “Velen van hen hebben, desgevraagd, toch nog steeds een opvallende voorkeur voor Trump. Blijkbaar is het what you see is what you get-gevoel bij zijn achterban nog springlevend. En een reden om niet al te lichtzinnig over te stappen.” Voor veel Trump-kiezers in Florida is hij nog altijd the real deal, ofwel de man op wie je kunt rekenen voor lagere belastingen, minder regels en een bloeiende economie. “Dat Trump in deze kwesties zeer voorspelbaar is, is voor zijn kiezers juist een reden hem trouw te blijven,” aldus Frank. 

Of hij nu wel of niet in staat is Trump weg te blazen, Petersen schat de kans hoog in dat DeSantis in de race zal stappen. Veel andere keuzes heeft deze ogenschijnlijk ambitieuze gouverneur ook niet, meent Petersen. “DeSantis is nú relevant. De kans dat zijn succesvolle coronabeleid over vier jaar nog veel gewicht in de schaal legt, is klein. En wie zegt dat woke tegen die tijd nog een belangrijke kwestie is? DeSantis heeft politieke goodwill opgebouwd waarmee hij nu succesvol campagne kan voeren.” 

Trump heeft het gevaar van DeSantis allang in de smiezen en laat niet na op massabijeenkomsten naargeestig aan te kondigen dat hij bepaalde onwelgevallige details over DeSantis’ privéleven naar buiten kan brengen, lees: seksuele avontuurtjes. 

Nu de presidentsrace nog niet is losgebrand en er geen noodzaak bestaat om in de schermutselingen van de allerlaatste debatten en verkiezingsspotjes te duiken, kun je de vraag stellen of Trump niet op voorhand ‘oud nieuws’ is geworden in een land dat zo dwangmatig met de toekomst bezig is, en zo’n permanente honger heeft naar het nieuwe. Petersen stelt vast dat Trump inderdaad niet meer past in het beloftevolle profiel van change agent: “Anders dan in 2015 is hij nu zelf establishment geworden. Het sentiment van ‘ik-stroop-mijn-mouwen-op-en-open-de-aanval-op-het-moeras-in-Washington’ kleeft niet meer aan hem. We zien tot dusver ook geen vernieuwende stellingnames die dat sentiment weer doen herleven. En dat terwijl het onmiskenbaar een groot deel van zijn aantrekkingskracht is.” 

Behalve dat Trump – louter op grond van zijn leeftijd – steeds moeilijker zal kunnen voldoen aan de inherent Amerikaanse honger naar jong, vitaal en inspirerend, ziet Petersen nog een ander gevaar: “Amerikaanse kiezers win je doorgaans door een optimistisch toekomstperspectief te schetsen. En het gevoel te versterken dat the best is yet to come. Als ik Trump zou moeten adviseren, zou ik zeggen: er is alle reden om trots te zijn op wat je als president bereikt hebt, buit dat uit, maar vergeet niet een wervend verhaal te houden over Amerika’s toekomst. Als hij verbitterd blijft hangen in klachten of woede-uitbarstingen over wat hem – vindt hij – ten onrechte is aangedaan, gaat hij de verkeerde kant op.” 

Frank wijst erop dat Europeanen veelal onterecht in hun vuistje lachen over een mogelijk hernieuwde eindstrijd Biden-Trump en dat zien als een blamage voor de Verenigde Staten: “Voor ons klinkt het misschien raar, maar in Amerika worden tachtigers niet per definitie gezien als uitgerangeerd. Omdat pensioenregelingen er minder riant en vanzelfsprekend zijn, kijkt men er anders naar senioriteit. In de Europese cultuur word je vanaf je pensioendatum min of meer geacht achterover te leunen en uit te blazen van je werkende bestaan. In Amerika veel minder. Er zijn genoeg tachtigers die nog volop meedraaien en elke dag aan de weg timmeren.” 

Zo komen we, na alle omzwervingen, terug bij de hamvraag: denken onze Amerika-experts dat Trump kans maakt op een geslaagde comeback, uitmondend in een hernieuwd presidentschap? “Vanwege de enorme hoeveelheid tijd tussen nu en 5 november 2024 voel ik me wat ongemakkelijk bij die vraag,” trapt Frank af. Toch is ze niet beroerd een aantal van haar inschattingen te delen: “Ik ga om te beginnen niet mee in de stemming Trump tot kansloos te bombarderen. Er is nog steeds een gerede kans dat hij de Republikeinse kandidatuur in de wacht sleept, hoe moeilijk het daarna ook wordt om in de landelijke eindstrijd herkozen te worden tot president.” 

Als er dan toch druk wordt uitgeoefend om koffiedik te kijken, gaat Frank niet verder dan te constateren dat het er slecht voor Trump uitziet wanneer er binnen weken of maanden een verkiezing Biden-Trump zou worden georganiseerd. Van de twee heeft Trump volgens haar de meeste tijd nodig om zich opnieuw in te vechten. “En als Amerikaspecialist zeg ik er als persoonlijke noot bij: ik hoop heel erg dat er nieuwe gezichten aan het firmament gaan verschijnen. Als ikzelf mocht kiezen, zou ik graag een andere eindstrijd zien dan nóg een keer Biden-Trump.” 

Is Trump niet op voorhand ‘oud nieuws’ geworden in een land dat zo dwangmatig met de toekomst bezig is?

Petersen is een fractie optimistischer over de kansen van Trump. Al was het maar omdat de hoofdlijnen van Trumps politieke koers – protectionistisch inzake economie, fel anti-immigratie, inzettend op lagere belastingen – nog altijd door heel veel Amerikanen wordt onderschreven. “Op die punten is Trump karaktervast. En als je nagaat wat voor schandalen hij in de race van 2015 overleefd heeft, van de ‘grab ’em by the pussy’-video tot het beledigen van veteranen en de voormalige presidentskandidaat John McCain, zou het heel onverstandig zijn hem nu al af te schrijven. Trump heeft bewezen alle politieke wetten te kunnen tarten. Maar na de midterms zijn z’n kansen wel aanzienlijk gedaald.”

Mogelijk werkt het ook in het nadeel van Trump dat de vlam na de tussentijdse verkiezingen nauwelijks in de pan is geslagen, in tegenstelling tot wat velen hadden voorspeld. Frank en Petersen stellen vast dat de Trump-kandidaten beneden verwachting presteerden, en dat ze niet poogden om – naar het voorbeeld van Trump – nadelige verkiezingsuitslagen verdacht te maken en te betwisten. Ofwel, de verkiezingen van afgelopen november hebben de geest van de Amerikaanse democratie weer wat doen aansterken. “Polarisatie is nog steeds een effectieve strategie om stemmen en aandacht te trekken,” meent Frank. “Maar op het menselijke niveau, tijdens etentjes en feestjes, is de grote meerderheid van de Amerikanen wel klaar met de ijzige sfeer uit de Trump-periode.”