Davos: een high-end congresboer als werelddictator. Zou het?
Jan Kuitenbrouwer over het World Economic Forum (WEF) in Davos. ‘Het is fascinerend wat er niet allemaal geprojecteerd wordt op die jaarlijkse jamboree van de wereldelite, vooral door nieuw-rechts.’
Voor ik aan het werk ging keek ik nog even op Twitter en zag nog een mooi voorbeeld van waar ik het over wilde hebben. Ik was jarenlang bevriend met Theo van Gogh. Eén van dingen die mij aan hem fascineerden was dat hij heel anders las dan ik. In een staat van grote opwinding belde hij je op over iets dat in de krant stond, en als je die krant er dan bij pakte bleek er… iets heel anders te staan. Soms twijfelde ik even aan mezelf. Stond er wel degelijk wat Theo zei en faalde mijn taalcentrum? Is een tekst een vormeloze verzameling tekens waar je van alles in kunt zien, afhankelijk van hoe de draadjes in je brein lopen? Is lezen eigenlijk een soort Rorschachtest?
Als Rorschach-lezer was Theo zijn tijd vooruit, op de sociale media heeft het een hoge vlucht genomen. Dat voorbeeld: Coen Verbraak interviewde de historica Jolande Withuis en er verschijnt een kort fragment op Twitter. Withuis zegt dat de huidige woke-beweging haar doet denken aan het communisme van weleer, het absolutisme, de morele superioriteit van de gelovigen versus de niet-gelovigen, de ideologisering van de wetenschap, de intimidatie, de dreiging om in problemen te raken als je de orthodoxie overtreedt. (Hier het volledige citaat van ruim anderhalve minuut.) ‘Ja, kunnen we niet terug naar de goede oude tijd dat mensen als Withuis bepaalden wie goed was en wie slecht. Na ruim 20 jaar islamdebat waarin mensen weggezet werden als achterlijk en een bedreiging, nu hierover klagen,’ reageert Hassnae Bouazza, de publiciste.
Rorschach-lezen! Bouazza reageert niet op wat Withuis zegt, zij gebruikt de opmerking van Withuis als aanleiding om een algemene verdenking te ventileren jegens mensen die zich afzetten tegen woke. Als dit in een lijfelijk gesprek gebeurd was, had Withuis gezegd: ‘Nee, Hassnae, dat zeí ik niet. Als jij alleen ingaat op wat jij hoort in je hoofd, en niet op wat ik feitelijk zeg, waarom praten wij dan eigenlijk?’
Er wordt op de sociale media heel veel gezegd, geopperd, gesteld, geroepen dan wel gebruld, maar heel weinig gepráát. Mensen zijn elkaars Rorschachvlek, meer niet. (Zelf doe ik dit op Twitter soms ook, dat weet ik, maar daar gaat het nu niet om. Zoals Tom Wolfe zei: ‘I don’t spin theories from which I’m exempt.’)
Voor velen heeft het WEF de mythische allure van een hypercomplot aangenomen.
In Davos vond vorige week weer het World Economic Forum plaats. Het is fascinerend wat er niet allemaal geprojecteerd wordt op die jaarlijkse jamboree van de wereldelite, vooral door nieuw-rechtse Rorschachlezers. Die noemen het ook altijd een ‘summit’, alsof er echt besluiten worden genomen. Met evenveel recht noem je het een ‘aangeklede borrel’.
Klaus Schwab (84), de oprichter van WEF, is een slimme zakenman, een high-end congresboer die zijn leven gewijd heeft aan het opbouwen van dit jaarlijkse evenement. Dat heeft hij verduiveld knap gedaan. Mensen als Schwab leven voor maar één ding: het netwerk. Zij zijn zo beleefd, zo charmant, zo attent en zo vasthoudend, dat iedereen uiteindelijk voor hen zwicht, al was het maar om even van ze af te zijn. Het resultaat mag er zijn: een congres waar alle groten der aarde aan deelnemen. Op de diverse podia voeren zij gesprekken over de toekomst van de wereld en in de wandelgangen over god-weet-wat. Beweringen dat Schwab een soort Wizard of Oz is die vanuit zijn controlekamer in Davos heimelijk de wereld bestuurt, zal hij nooit tegenspreken, daar is hij veel te ijdel voor. Hij is de ultieme snob en namedropper. Hij komt ook altijd overal opdraven waar eredoctoraten en dergelijke te vergeven zijn, en laat zich dan geduldig fotograferen in het ceremoniële gewaad dat hem werd omgehangen – wat weer bijdraagt aan zijn mystiek.
Of het nu is omdat Schwab met die capes en tunieken, kale hoofd en gebrek aan lachspieren een treffende gelijkenis vertoont met de prototypische Hollywoodschurk (Graaf Orlock, Ming the Merciless, Ernst Stavro Blofeld, Dr. Evil), of omdat zijn congres zich afspeelt op een James Bond-achtige berglocatie waar zulke personages bij voorkeur hun plannen smeden, voor velen heeft het WEF de mythische allure van een hypercomplot aangenomen, voorgezeten door deze sinistere Duitse dagvoorzitter. Daar wordt gewerkt aan The Great Reset, een wereldwijde machtsgreep van linkse gutmenschen, een nieuwe orde van neocommunistische technoslavernij.
Beweringen dat Schwab een soort Wizard of Oz is die vanuit Davos heimelijk de wereld bestuurt, zal hij nooit tegenspreken, daar is hij veel te ijdel voor. Hij is de ultieme snob en namedropper.
Nieuw-rechts is dol op dit idee, uitgedrukt in nevelige zwart-wit afbeeldingen van Schwab, Davosgangers als Bill Gates en George Soros, David Rockefeller, Jacob Rothshild of Ursula von der Leyen. De Nederlandse selectie omvat meestal Sigrid Kaag en Mark Rutte. Zo verschijnen zij geregeld op alt-right posters en zo staan zij ook op het omslag van Thierry Baudets nieuwe boek, De Gideonsbende.
Dat mensen als Bill Gates, George Soros en Ursula von der Leyen, als zij werkelijk deel uitmaken van een geheim complot, graag in het openbaar met elkaar gezien zouden worden, en of zij überhaupt een bijeenkomst in een skiresort nodig hebben om geheime afspraken te maken, het is allemaal hoogst onwaarschijnlijk, en voor zover ik weet is er ook geen enkel bewijs voor al die verdenkingen. Trouwens, mensen met veel macht en invloed zijn meestal niet van die teamspelers, die willen niet in een geheime commissie zitten, die willen de baas zijn. Die willen macht vermenigvuldigen, niet delen.
En: als je dat WEF even bestudeert dringt één conclusie zich al snel op, namelijk dat áls het een politieke signatuur zou hebben, die toch echt rechts is. Het bestuur van het WEF bestaat voor het overgrote deel uit oudere, witte, mannelijke CEO’s, er zitten nauwelijks vrouwen in, Afrika is in het geheel niet vertegenwoordigd en de enige publieke organisatie met een zetel is het Rode Kruis. De vakbonden, de vrouwenbeweging, de klimaatbeweging, de antiracismebeweging: allemaal afwezig, precies zoals nieuw rechts het graag ziet. Het WEF is een traditionele, conservatieve, wit-patriarchale ondernemersclub, een upper ten Rotary – het soort club waar een ijverige netwerker als Thierry Baudet best lid van zou willen zijn. Niet voor niets liep hij vorige week ook rond in Davos. (Hij gaat een zaaltje binnen waar een juffrouw vertelt over duurzame visserij. ‘Kijk, en dit is dan ook weer zo’n voorbeeld van die totalitaire staatsmacht.’) Ik wed dat Baudet een uitnodiging om met iemand van de geheime WEF-regering het podium te delen niet zou afslaan.
Er is één element in de WEF-filosofie dat je met een beetje fantasie ‘links’ zou kunnen noemen: Schwab is een voorstander van ‘stakeholder-capitalisme’. Niet alleen aandeelhouders sturen het beleid, maar iedereen die een belang heeft bij wat een bedrijf doet, ook gewone burgers. Er is niets nieuws aan dit idee, tot de jaren zeventig was het de gangbare opvatting van kapitalisme, tot Milton Friedman stelde dat maatschappelijke verantwoordelijkheid voor ondernemers irrelevant is en aandeelhouderswaarde het enige dat telt. Dat idee heeft een jaar of dertig, veertig opgang gemaakt en is nu weer op z’n retour, ook bij rechts. Sterker, wat Forum voor Democratie probeert, maatschappijhervorming van onderop door ondernemers, zou je ook een soort stakeholder capitalism kunnen noemen.
Maar voor Rorschach-lezers maakt dat allemaal niet uit. Die willen niet het naadje van de kous weten, die hebben genoeg aan een vage vlek, waar ze hun eigen preoccupaties in kunnen projecteren. ‘Klaus Schwab zegt dat de wereld niet langer zal worden bestuurd door supermachten zoals Amerika, maar door belanghebbenden van het World Economic Forum, zoals Blackrock en Bill Gates,’ schrijft een Twitteraar genaamd ‘Gewoon Merel Mockingbird’ als commentaar bij een stukje interview met Klaus Schwab. Geïntrigeerd klikte ik het aan. Zou het dan tóch waar zijn? Heeft Schwab zich versproken en nu per ongeluk onthuld dat zijn congresbureau wel degelijk het geheime controlecentrum van de wereld is?
Wij spreken weliswaar dezelfde taal, maar we luisteren niet, we gebruiken elkaar als kapstok om onze mening op te hangen en lopen door. Als wij zo met elkaar spreken, is het dan een wonder dat er zoveel samenzweringstheorieën zijn?
Nee, ook Merel Mockingbird is een Rorschach-lezeres. Schwab zegt iets heel anders. Op de vraag of China een voorsprong kan nemen in de vierde industriële revolutie en dominant worden als economische wereldmacht, zegt Schwab dat het Chinese staatskapitalisme en het Westerse aandeelhouderskapitalisme ten dode zijn opgeschreven. Waar we naartoe moeten, beklimt hij zijn vertrouwde stokpaardje, is stakeholder capitalism. Kapitalisme mét sociale verantwoordelijkheid. Een idee waar haast niemand ter wereld het nog mee oneens is. Ziedaar de geheime, elitaire WEF-samenzwering.
Dat Rorschach-lezen ook in ‘weldenkende’ kring een probleem is bleek toen een twitteraarster die ik ken als redelijk, verstandig en goed geïnformeerd, zich in het gesprek mengde. Schwab heeft het over ‘belanghebbenden’, schreef zij, ‘en daarmee bedoelt hij niet de gewone mensen, vrees ik.’ Terwijl hij die dus juist wel bedoelt!
Het internet is een nieuw soort Babylon aan het worden. Wat je precies zegt doet er niet toe, de anderen zien het als een Rorschachvlek en ontwaren wat zij willen ontwaren. Wij spreken weliswaar dezelfde taal, maar we luisteren niet, we gebruiken elkaar als kapstok om onze mening op te hangen en lopen door. Als wij zo met elkaar spreken, is het dan een wonder dat er zoveel samenzweringstheorieën zijn?