‘Nederland lijdt aan bewegingsarmoede’
Na de feestdagen komen vaak de voornemens. Nee, nu gaan we echt gezonder leven. De meeste mensen lukt het niet, met desastreuze gevolgen voor de publieke gezondheid. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder (70) en sportbestuurder en oud-volleybalcoach Joop Alberda (71) schreven een manifest om Nederland in beweging te krijgen. ‘Na een halfuur wandelen gaat je immuunsysteem al vooruit.’
Het merendeel van de mensen in de wereld sterft momenteel aan welvaartsziekten. Door een ongezonde leefstijl krijgen we massaal hart- en vaatziekten, diabetes of kanker. De jeugd wordt ondertussen steeds meer geteisterd door allerlei volwassen aandoeningen. Peuters met diabetes type 2, achtjarigen met een hoge bloeddruk, tieners met levercellen die kapotgaan van de overtollige vetinname. Als deze trend doorzet, worden kinderen van nu voor het eerst in de geschiedenis minder oud dan hun ouders.
De club van zeven (met daarin onder meer Erik Scherder, Joop Alberda, Louis van Gaal en Guus Hiddink) luidde daarom de noodklok. Ze schreven een manifest, ‘Bewegen het nieuwe normaal’, om bij politici aan tafel te komen en te bespreken hoe we ervoor kunnen zorgen dat bewegen weer een vast en substantieel onderdeel wordt van de dag, en dat Nederland weer in vorm komt.
Als jullie naar de huidige samenleving kijken, wat is jullie dan zoal een doorn in het oog?
Joop Alberda: “Gezondheid is het kernpunt voor een vrolijke samenleving. Als je gezond bent en veel beweegt, wordt niet alleen je immuunsysteem beter, maar ook je vitaliteit, je sociale contacten, je gemoed. Zelfs je cognitieve prestaties gaan erop vooruit, blijkt uit allerlei onderzoek. Als dat bekend is, waarom is de overheid dan in een soort verlamming van besluiteloosheid terechtgekomen, en doet ze niets aan de volksgezondheid? Dan kom je algauw uit bij gebrek aan leiderschap. Voor een gezonde leefstijl gaat men altijd uit van vrijwilligheid, maar er is beleid voor nodig. Integreer bewegen in het lesprogramma op scholen, zorg dat zorgorganisaties prikkels krijgen om hun cliënten in beweging te houden, in plaats van ze juist te korten op die budgetten.
“Wij zaten op een gegeven moment bij Tamara van Ark aan tafel, op dat moment minister voor Medische Zorg. Die zei letterlijk: ‘Ik ga niet iemand iets opleggen, want daar hou ik zelf ook niet van.’ Nou, als dat beleid maken is, ‘omdat ik er zelf niet van hou’. Leiderschap is om soms ook: dingen doen waarvan je zelf niet houdt, maar die wel leiden naar een punt aan de horizon waar je naartoe wil.”
In een rapport van het RIVM stond dat bewegen leidt tot meer gezonde jaren en daardoor uiteindelijk tot meer kosten
Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie
Erik Scherder: “Helemaal als dat punt binnen handbereik ligt. De impact van bewegen op gezondheid is heel snel zichtbaar. Dat maakt het voor mij extra onbegrijpelijk dat men er in Den Haag niks aan wil doen. Kijk, iets als het klimaatprobleem oplossen doe je niet morgen, maar als wij nu samen gaan wandelen, is jouw immuunsysteem na een halfuur al verbeterd. Na een halfuur! En als je het structureel doet, gaat niet alleen je fysieke gezondheid vooruit, maar ook de fitheid van je brein. Je kunt beter dingen plannen, je neemt meer initiatief, je hebt meer grip op je gedachten, emoties en gedrag.
“Ik snap ook niet dat de ernst van het probleem niet is doorgedrongen, terwijl de coronapandemie de obesitasepidemie zo duidelijk aan het licht heeft gebracht. Voordat corona de kop opstak, hadden we al te maken met een andere officiële pandemie, namelijk: fysieke inactiviteit. Wereldwijd overlijden er meer dan vijf miljoen mensen per jaar aan aandoeningen die gerelateerd zijn aan zitten. Zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Ziektes die je ook extra kwetsbaar maken voor covid. En door de bewegingsarmoede die al meer dan tien jaar in Nederland heerst, zal het probleem van overgewicht alleen maar groter worden. Dan denk ik: wat is er nog nodig voordat je als overheid hieraan wat gaat doen? In het onderwijs kun je morgen beginnen. Als je wilt. Als je de urgentie voelt.”
Alberda: “Vroeger kon de klassenfoto op een A4’tje; nu heb je een abri nodig om iedereen erop te krijgen. En toch lukt het ons niet om ze in beweging te krijgen. Terwijl uit onderzoek gebleken is dat kinderen de tafels sneller leren als ze ondertussen bewegen – dus waarom voeren we dat niet gewoon morgen in?”
Scherder: “Ik geef college aan de universiteit. Ik heb aan de rector van de VU toestemming gevraagd om twee keer mijn college te onderbreken voor een aantal oefeningen. Om het halfuur stop ik de les en ga ik drie minuten squatten met de leerlingen. We doen een ‘Scherdertje’. Dit raad ik iedereen aan om te doen. Doe dit en je zal in no time het verschil voelen. Door te bewegen word je gevoelig voor insuline, waardoor je minder kans hebt op diabetes type 2, hart- en vaatziekten en overgewicht. Precies de problemen waar we wereldwijd mee kampen. Als we klaar zijn met de oefeningen, is de doorbloeding weer op orde en de suikerhuishouding weer oké. Sommige docenten vinden het eng om te doen, omdat ze bang zijn dat ze daarna de orde in de klas niet meer terugkrijgen, maar niets is minder waar. De focus is daarna zelfs verbeterd. Dus haal die kinderen gewoon uit die stoeltjes!”
Alberda: “Het is zo simpel. Maar waar het aan ontbreekt, is de wil om van bovenaf te zeggen: dit is belangrijk voor ons land, wij kunnen de zorg zo niet meer betalen. Terwijl bewegen zo veel bijkomende voordelen heeft. Sport verbindt mensen; als er een bal bij komt helemaal, soms tot ridicule proporties aan toe. Misschien heeft het zelfs wel het effect dat andersdenkenden weer bij elkaar komen. Afgaande op mijn werkervaring als volleybaltrainer zou mij dat niet verbazen.”
Als je om je heen kijkt, lijken mensen eerder minder dan meer te bewegen. Veel kinderen hebben al een elektrische fiets.
Scherder: “Belachelijk gewoon!”
Gemak dient de mens, hoe krijg je dat er ooit uit?
Alberda: “Misschien moeten we net als Al Gore een film maken, An Inconvenient Truth over onze bewegingsarmoede. Want vanuit Den Haag kunnen we weinig verwachten. Als het laatste wat je voor de kassa ziet alleen maar suiker is, dan pakken mensen dat. Maar daar zit nu geen rem op. Ik snap best dat het moeilijk is om zoiets vanuit Den Haag aan te pakken, maar leiderschap ís ook moeilijk. Dat is: making people do things they don’t want to do. En nu is het: we do the things people like to do. Oftewel een soort management by achteroverleunen.”
Scherder: “Er was ook een dodelijk rapport van het RIVM. Daarin stond dat bewegen leidt tot meer gezonde jaren en daardoor uiteindelijk tot meer kosten. Marcel Levi schreef daar heel terecht een kritische column over met als kop: ‘Een dode patiënt is de goedkoopste patiënt’. Kan je nagaan hoe er dus wordt gedacht: misschien moeten we het wel niet willen, want het kost alleen maar geld. Nou, dan denk je toch bij jezelf: dit is gewoon een verloren race?”
Alberda: “Dat is hetzelfde als zeggen: laat iedereen maar roken, want dan gaan ze lekker eerder dood en hebben we extra inkomsten via belastingen.”
Scherder: “Ik zei bij een werkgroep van het OCW: laten we bij het onderwijs beginnen. Nou, er werd me een partij lelijk naar me gekeken. ‘Weet u waar u het over heeft?’ zeiden ze, ‘dat gaat miljarden kosten, miljárden!’”
Ook Louis van Gaal heeft zich bij jullie aangesloten. Kan hij niet op zijn Van Gaals wat doorbreken?
Scherder: “Louis ontmoette Conny Helder, de minister voor Langdurige Zorg en Sport, tijdens een evenement, en Louis zei meteen tegen haar: ‘Doen we het nou nog, ja of nee?’ Het antwoord bleef uit.”
Alberda: “Louis en ik – en Erik ook – hebben vanuit de sport een bepaalde visie, en daar staan we voor. In Den Haag is er vooral een hele hoop waaibomenhout. Dat heeft gewoon geen visie en beweegt met elke wind mee. Maar ja, als je niet weet waar je naartoe zeilt, is elke wind ook goed.”
Scherder: “We moeten het via andere wegen voor elkaar zien te krijgen. Ik probeer het te verkondigen in alles wat ik doe. Als ik om half vier uit de VU kom, dan fiets ik met middelbare scholieren mee naar huis, en die halen mij dan in slow motion op hun e-bike in. Dat vind ik vreselijk om te zien. Dus als ik voor een volle zaal spreek, roep ik: welke ouders zetten hun kinderen nu al in een elektrische rolstoel? Dan gaat er een gloed van ‘ohoh’ door die zaal, maar dan denk ik: dikke lip, want dat is precies wat jullie doen. En jullie zorgen er daarmee voor dat jullie kinderen niet meer opgroeien met bewegen als een normaal onderdeel van hun leven. Want hoe minder je beweegt, hoe groter de kans dat je op je oude dag niet meer zelfstandig kunt lopen.”
Alberda: “Oud-politicus Roger van Boxtel zei tegen me: de regering reageert vaak alleen maar op drama’s. Hij heeft helemaal gelijk. Laatst was er in het nieuws dat er een jongen op school was flauwgevallen, omdat zijn ouders geen geld hadden om ontbijt voor hem te kopen. Drie dagen later was er 100 miljoen beschikbaar voor ontbijt op de basisschool. Drie dagen! De politiek wacht gewoon tot er iets gebeurt. Zo is er ook geen enkele regie over de verzamelde activiteiten die nodig zijn om Nederland in beweging te krijgen. De inefficiëntie is zo ongelooflijk groot, dat we voorbij de volgende ijstijd zijn tegen de tijd dat dat is gecoördineerd.”
Scherder: “Terwijl we wel altijd zeggen: je gezondheid is het belangrijkste wat je hebt. Zorg dan dat de departementen zodanig met elkaar samenwerken, dat een actieve en gezonde leefstijl prioriteit nummer één wordt! Want het kan. In Finland is dat bijvoorbeeld gelukt. Daar zien ze in dat het een belangrijk onderwerp is. Dus die kinderen krijgen vaak in de natuur les of spelenderwijs onderwijs. Bewegen is daar geïntegreerd in de dag. En dan wordt dat gedrag geautomatiseerd, dan wordt het een dagelijkse gewoonte waar niemand meer over nadenkt. Jong geleerd is oud gedaan.
“In die rapporten uit Den Haag staat wel dat ze graag willen dat er in 2040 verandering in komt. Dat betekent eigenlijk dat ze een hele generatie opofferen. Allemaal onder het mom: ja maar het individu bepaalt het zelf. Zo praten we toch ook niet over cognitief onderwijs? ‘Kijk zelf maar of je zin hebt in die rekensommen.’ Nee, wij voeden ze op. Doe dat dan ook op het gebied van het allerbelangrijkste, namelijk lichamelijke ontwikkeling, essentieel voor gezondheid. Er is zo veel winst mee te halen, op zo veel vlakken.
“Als je de hele dag zit, vertraagt je stofwisseling. Maar als je gaat bewegen, neemt de kans op infecties, zoals door corona, af. Ik heb een recente studie hierover naar Ernst Kuipers gestuurd, met de boodschap: kijkt u nog even mee. Want het is ook in uw belang. De zorg moet worden afgeslankt, er zijn minder handen aan het bed beschikbaar; de urgentie om de gezondheid van de Nederlanders te beschermen is groter dan ooit. Ik heb er nooit wat op gehoord.”
Het vapen, ofwel de elektrische sigaret, is momenteel erg populair op middelbare scholen, zelfs al in de onderbouw. Hoe hou je dat tegen?
Alberda: “Ik denk dat je moet onderkennen dat een gedeelte misschien al een verloren generatie is, doordat deze kinderen niet zijn opvoed zoals we net bespraken.”
Scherder: “Dat vrees ik ook. Kijk, mensen moeten een gezonde leefstijl eerst ervaren om te weten wat het doet. Als je een hamburger eet, dat is vet en suiker, is dat superbelonend voor je brein. Als ze hier nu een schaal friet voor ons neerzetten, moet ik me echt beheersen, anders neem ik er een. Dat deel van ons brein is gewoon nog niet mee-geëvolueerd; onze hersenen vinden suiker en vet superbelangrijk, want het is energierijk en je weet nooit of je morgen nog met pijl-en-boog achter een hert aan moet rennen. Die inspanning hoeft je lijf allang niet meer te leveren, maar je brein voelt dat nog zo. Maar je kunt dat wel tegen mensen zeggen – ‘jongen, denk daar nou aan’ – maar dat werkt niet. Alleen als je structureel gaat bewegen, zul je merken dat dat op den duur hetzelfde fijne gevoel geeft als wanneer je een hamburger eet of een biertje drinkt.”
Alberda: “Het letterlijk ervaren én kennis erover moeten onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Ook de ervaring hoe goed het voelt om in vorm te zijn. Je hoeft niet perfect te zijn, je hoeft geen sixpack te hebben, maar je voelt het zelf heel goed wanneer je uit vorm bent. Zorg dat je in vorm bent, en je zult merken dat je je duizend keer beter voelt. Dan heb je zelfvertrouwen, dan glanst je haar, dan glimmen je ogen, dan kun je relativeren. Dat is ons pleidooi: Nederland weer in vorm krijgen.”
Je voelt het zelf heel goed wanneer je uit vorm bent. Zorg dat je in vorm bent, en je voelt je duizend keer beter
Joop Alberda, sportbestuurder
Met de kerst ligt iedereen natuurlijk weer languit onder de kerstboom. Hebben jullie daarvoor nog wat tips?
Scherder: “Ja, doe het niet.”
Alberda: “Je mag best een halfuur onder de kerstboom liggen, maar daarna moet je een dansje rond de kerstboom maken.”
Scherder: “En hou je eindelijk eens aan je goede voornemens. Dat doe je door bewegen prioriteit nummer één te maken. Als je op 1 januari opstaat, moet je denken: vanaf nu is bewegen en gezonde voeding voor mij het allerbelangrijkste waar ik aan ga werken. En niks anders meer.”
Alberda: “Of nog beter: denk dat vanaf vandaag.”
Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.