Lieve Papa,

Jouw overlijden heeft mijn kijk op het leven volledig op zijn kop gezet. Wie had, mij kennende als een realist pur sang en wars van religieuze denkbeelden, symbolen en rituele praktijken, kunnen bedenken dat ik het bovennatuurlijke ben gaan omarmen – althans dat ik mij met alle kracht verzet (beter gezegd: wil verzetten) tegen de gedachte dat er geen hemel is waar God en engelen verblijven, maar nog meer tegen de gedachte dat jouw ziel daar niet zou rondwaren.

Nu jij er niet meer bent, droom ik ook veel vaker. Dromen die mij intens verdrietig maken, maar gelukkig ook dromen waar ik troost uit put en die hopelijk voorspellend zijn. Ik zie jouw ziel dan verenigd met de ziel van je lieve ouders, broertje en zusje. Maar daar bleef het niet bij. Nog onlangs droomde ik dat jij met een gevoel van onoverwinnelijkheid letterlijk en figuurlijk neerkeek op de zich in de hel bevindende moordenaars van je familie.

Voor zover je vanaf boven niet alles kunt volgen wat zich hier beneden afspeelt, omdat jij uiteraard ook daarboven drukdoende bent met het recht en rechtvaardigheid, wil ik je laten weten dat het gemis ondraaglijk is, al was het omdat je achterkleinkinderen die jij niet hebt gekend een overgrootvader moeten missen die in alle opzichten uniek was en nog steeds is.

Ik zie het als mijn taak om de herinnering aan jou levend te houden bij iedereen die mij dierbaar is. Dat verdien jij als geen ander. Bovendien zal degene die ik over jou vertel daar een beter mens van (kunnen) worden, omdat mijn herinnering aan jou verband houdt met onvoorwaardelijke liefde, generositeit, onbaatzuchtigheid, menselijkheid, rechtvaardigheid en wijsheid.

Het zal je ongetwijfeld deugd doen dat ik nog steeds het advocatenvak uitoefen, en dat ik daarbij van meet af aan en tot op de dag van vandaag jou probeer te benaderen. Als ik anderen moet geloven, dan lijk ik fysiek steeds meer op jou. Wellicht dat het niet-fysieke gedeelte eenzelfde ontwikkeling zal doormaken. Tegen die tijd spreek ik je nader.

Ik voel, lieve papa, dat jij, waar je ook bent, nog steeds over ons waakt. Dat geeft een gerust en vertrouwd gevoel.

Ik hoor je na dit alles denken: wie had ooit kunnen bedenken dat Max sr. en Max jr. zouden filosoferen over hemel en hel. Waarschijnlijk niemand, maar de dood van je meest dierbare kan veel met een mens doen.

Zolang ik leef, leef jij in mij voort. Daarna zien we wel verder.

Je zoon Max jr.

Max Moszkowicz jr. is advocaat.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.