Een lange rij van bezoekers verzamelde zich afgelopen zaterdag voor de ingang van het Park Valkenberg in Breda. Ze kwamen voor de intocht van Sinterklaas. Dit jaar is er, vanwege de coronapandemie, geen intocht in de haven van de stad, maar in het voor de gelegenheid afgesloten Valkenbergpark, waar bezoekers langs de goedheiligman kunnen lopen en naar hem kunnen zwaaien. Veel mensen hadden voor dit zogenaamde ‘doorloopevenement’ kaartjes gekocht, waardoor het erg druk werd bezocht.

Terwijl de rij zich langzaam voortbewoog door het park, kwamen er verschillende ‘Grijze Pieten’ strooigoed brengen naar de kinderen. Het Sinterklaascomité Breda had voorafgaand aan het evenement besloten om de Zwarte Pieten te vervangen door Grijze Pieten. “Daardoor blijft de piet een mythisch en onbekend persoon. Daarnaast is grijs een neutrale kleur zonder een negatief imago. De lippen krijgen geen kleur of worden gekleurd in de kleur van het pietenpak”, is te lezen op de site van het comité. Echter, de pieten in het park leken toch erg veel op de oude Zwarte Pieten, vonden ook de demonstranten die buiten de hekken van het park stonden te demonstreren. Breda zou zich volgens hen nog steeds houden aan de ‘racistische karikatuur’. Kroeshaar en dikke rode lippen bewezen deze indruk.

De tekst gaat onder de foto verder.

bron: Camiel Beekers

Zwarte Piet is al jaren een gevoelig onderwerp in de weken rond Sinterklaas. Waar in 2016 nog 65 procent van de Nederlanders vond dat Zwarte Piet zwart moest blijven, was dat in 2020 nog maar 39 procent volgens onderzoeksbureau I&O. Niet voor niets dat Zwarte Piet in steeds minder gemeentes nog bij de intocht te zien, zo blijkt uit een inventarisatie van het Algemeen Dagblad. Van de 210 sinterklaascomités maken er 123 gebruik van roetveegpieten. 32 comités gebruiken een mix van bruine en roetveegpieten, 10 comités stellen vast te houden aan de traditionele Zwarte Piet en 9 comités zouden gebruik maken van andere kleuren. Het ongemak was dan ook te voelen in het park in Breda; men leek zich bewust te zijn van de grote gelijkenis tussen de donkergrijze pieten en Zwarte Piet. Als journalist werd je het park uitgezet. Het comité wilde blijkbaar geen pers bij het evenement hebben. “Het is niet persoonlijk hoor, maar het ligt gewoon heel gevoelig”, was de uitleg van een medewerker, terwijl hij mij via een zij-uitgang uit het park begeleidde. 

Het ongemak werd extra versterkt door de groep demonstranten van Kick Out Zwarte Piet (KOZP), die bij de uitgang van het evenement stonden te demonstreren. Op de plek waar de ouders en kinderen het park uitliepen, werden ze toegeroepen door de demonstranten. “Breda schaam je”, was een kreet die vaak te horen was. Leider Jerry Afriyie nam het voortouw en sprak de menigte toe. “Leg je kind uit waarom we hier staan, want wij staan hier om ervoor te zorgen dat jouw kind en mijn kind beiden plezier hebben.” Deze demonstratie leidde tot veel tegenreacties. De betogers kregen veel verwijtende blikken van ouders en bezoekers. “Waarom moet dat nu precies bij de uitgang”, vroeg een bezoeker zich hardop af. Een man kwam boos op de groep demonstranten afgelopen. “Vinden jullie dit nu normaal om te doen bij dit kinderfeest?”, vroeg hij boos. Uiteindelijk werd hij door de politie, die in grote getallen aanwezig was, gesommeerd weg te gaan. In totaal zijn elf mensen opgepakt die zich opdrongen aan de demonstranten.

De tekst gaat onder de foto verder.

bron: Camiel Beekers

Waar komt de figuur Zwarte Piet eigenlijk vandaan? Zwarte Piet deed voor het eerst zijn intrede in het boek ‘Sint Nicolaas en zijn knecht’ van Jan Schenkman uit 1850. Sinterklaas werd tot die tijd beschouwd als een norse man, en moest een meer exotische heer van stand worden. Daarom had de Sint een knecht nodig en dat werd een naamloze donkere dienaar, die later de naam Zwarte Piet zou krijgen. In een land waarin rond die tijd nauwelijks donkergekleurde mensen woonden, kreeg Zwarte Piet per regio een ander uiterlijk en vorm, van een schoorsteenveger tot een duivels figuur. Dat uiterlijk veranderde ook steeds, tot de opkomst van de massamedia. “Wanneer de intocht van Sinterklaas in 1952 voor het eerst op televisie te zien is, wordt dat de Zwarte Piet die iedereen kent”, legt historicus aan de Radboud Universiteit Coen van Galen uit aan VoxWeb, het magazine van de universiteit.

Na de Tweede Wereldoorlog is te zien dat er steeds meer protest ontstaat tegen de donkere knecht van de Sint. Zo weigerde een schoolhoofd uit Wanroij, Arnold Ras, in 1963 Zwarte Pieten toe te laten op het Sinterklaasfeest op zijn school. In een interview met dagblad De Tijd geeft hij destijds aan waarom hij Zwarte Piet wil afschaffen. “Kleurlingen ergeren zich eraan, omdat ze het als rassendiscriminatie beschouwen, dat de zwarte als knecht fungeert.” Ras kreeg hier toen al felle reacties op, van bijvoorbeeld Godfried Bomans in de Volkskrant. Nadat de migratie uit voormalige Nederlandse koloniën als Suriname in de jaren 70 en 80 op gang kwam, krijgt het protest een vaste lijn. Deze mensen werden vaak rond de viering van Sinterklaas weggezet als Zwarte Piet. Er waren regelmatig protestacties, zoals in 1987 in Sesamstraat. Gerda Havertong legt aan Pino uit waarom het niet leuk is om als Zwarte Piet uitgemaakt te worden.

De tekst gaat onder de video verder.

Tien jaar geleden werd het protest tegen Zwarte Piet pas echt concreet, toen twee mannen langs de weg stonden bij de landelijke sinterklaasintocht. Jerry Afriyie en Quinsy Gario hadden shirts aan met daarop: ‘Zwarte Piet is racisme’. Deze actie raakte een gevoelige snaar en de twee mannen werden dan ook gearresteerd. Dit was het startsein voor een steeds groter wordend protest van Kick Out Zwarte Piet (KOZP). In 2016 leidde die acties tot gewelddadige tegenacties van voorstanders van Zwarte Pieten. 

Ondanks veel negatieve reacties vanuit het hele land, heeft de campagne van KOZP wel succes gehad. Met de demonstraties dwongen de betogers de lokale overheden en comités tot reageren. Met lokale eenheden werden de intochten aangepakt, wat heeft geleid tot een effectieve aanpak van Zwarte Piet. De opkomst van de roetveegpiet laat het succes van die impopulaire acties goed zien. Sinds twee jaar geleden de roetveegpiet ook in het landelijke Sinterklaasjournaal de standaard is geworden, lijkt er langzaam een einde te komen aan het conflict. Steeds meer mensen denken dan ook dat de Zwarte Piet geleidelijk zal verdwijnen (24% in 2018 en 51% in 2020, volgens I&O). Het ongemak dat voelbaar was bij het aanschouwen van de wel erg donkere ‘Grijze Pieten’ in Breda, laat zien dat deze karikatuur niet meer van deze tijd is – ook niet wanneer hij donkergrijs in plaats van zwart is.